Î. Beşîkçî: Ganî kurdî bi hawayêko pozîtîf desteg bidê referandumî

No roportaj kovara Warvîn ke Kurdîstanê Başûrî de weşanîyêna sosyolog Îsmaîl Beşîkçî reyde kerdo. Semedo ke fikrê Îsmaîl Beşîkçî seba kurdan muhîm ê, ma no roportaj tercumeyê kirmanckî kerd.

*

- Semedo ke tewr aktuel prosesê vernîakerdişî yo, ma uca ra dest pêbikin. Qesdê vernîakerdişî çi bi, ame kamcîn nuqta?

Îsmaîl Beşîkçî: Serrêk verê cû bi nameyê vernîakerdişê kurdan ame rojeve. No ameyêne manaya “Hetanî ewro polîtîkayê antî- demokratîkî ro kurdan tetbîq bîyê. Êdî ma fek nê polîtîkayan ra veradanê.” La demeyêko kilm ra pey termê vernîkardişê demokratîkî û dima ra zî termê projeyê yewîyîya milî amey şuxulnayene. No zî ameyêne manaya naye ke vernîakerdişî êdî dest bi lengayîşî kerdo. Êdî plana verêne de ewlehî esta. Çira wina bi? Çunkî hukmat hetê derûdoranê hêzdaran ra, hetê derûdoranê hêzdaran yê sey artêşe, dadgehe û unîversîteyan ra ame rexne kerdene. Hukmatî nêşa vera nê rexneyan de xovero bido, apey game eşte.

- No vernîakerdiş tesfîyekerdişê PKK ser o tesewur bibi?

Îsmaîl Beşîkçî: Waştişê tesfîyekerdişê PKK hem rast nîyo hem mumkin nîyo. La wina aseno ke vernîakerdiş goreyê planêkê winasî tesewur bîyo. Fikrê “Ma tayê gamanê demokratîkan bierzin, bi nê qaydeyî ma PKK zeîf bikerin, bere- bere ma tesfîye bikerin…” esto. No fikrêko zaf şaş o. Muheqeq ganî yew sedemê lîberal û demokratîk yê vernîakerdişî estbo. Bi fikrê ‘ma rewşa ewlehîye saz bikin û hêzdar bikin’ vernîakerdiş nêbeno. Xora no her game beno.

- Eke şer hîna pêt bibo, qanûnêko newe zî tede gelo hukmat do babetanê bînan de gaman bierzo? Çi havile yan zerarê zêdîyayîşê şerî do kurdan rê estbo?

Îsmaîl Beşîkçî: Goreyê qenaetê mi ra, vernîakerdiş de apey gameştiş mumkin nîyo. Vernîakerdiş, bi ê yan nê şeklî do dewam bikero. Zêdîyayîşê şerî seba kurdan hol nîyo.

- Munaqeşeyê muxatabîye ganî senî bêrê fehm kerdene? Bê Ocalan û PKK çare mumkin o?

Îsmaîl Beşîkçî: Seba hukmatî babeta tewr muhîme çarekerdişê bê PKK yo.

Meseleya kurdan, persêka wina ya ke xesbkerdişê heqanê bingehîn û demokratîkan ê kurdan ra hasil bena. Hukmat şêno bi îradeyê xo gamanê demokratîkan bierzo û na polîtîka ra apey game bierzo. TV- 6 na babete de gamêka muhîm a. La yew zî meselaya PKK esta. Hukmat şêno na mesela Partîya Aştî û Demokrasî reyde, bere- bere PKK reyde qisey bikero. No qiseykerdiş hal- xatir persayîş nîyo helbet, ganî qiseykerdişêko sey muzakereyî bo.

- Prosesê vernîakerdişî de tayê vurnayîşê qanûnan amey meclis. (Pakêtê referandumî) Ti na babete de helwêsta BDP senî vînenî?

Îsmaîl Beşîkçî: Ez na babete de helwêsta BDP negatîf vînena. Ganî BDP destek bidayêne pakête. BDP qanûnêko bingehîn o mukemel fikirêna. Ma bala xo bidin arîtmetîkê meclisê ewroyî ser. Ti nê qanûnê bingehînê mukemelî kamî reyde virazena? CHP û MHP vurnayîşanê bingehînan nêwazenê. Ti nêşêna nê babetan înan reyde qisey zî bikî. Ti na babete ancax AKP û Partîya Selametî reyde qisey bikî. Îhtîyacîya kurdan zî na ya ke ganî qanûnê bingehînî de vurnayîşê bingehînî bivirazîyê. Pakêtê vurnayîşê qanûnên bingehînî de hîrê madeyê ke bi nê hawayê vurnayîşanê bingehînan virazenê estbîy. Nê madeyan ra yew, yanî madeya derheqê panayîşê partîyan de, yeno zanayene ke demeyê muzakere de semedo ke rayê lazimî pênêresay, made kewte.

- BDP eşkera kerd ke desteg nêdana referandum. No, kurdan rê çi ano çi beno? Referandum de ganî helwêsta kurdan çi bo?

Îsmaîl Beşîkçî: Ganî kurdî bi hawayêko pozîtîf desteg bidê referandumî. Eke kurdî dijê referandumî de ray bidê, na helwêste do bi kurdan bido vîndî kerdene.

- Vanê “Nêno zanaye ke kurdî çi wazenê.” Heqîqeten kurdî nêzanê çi wazenê? Ganî kurdî çi biwazê, senî biwazê?

Îsmaîl Beşîkçî: Kurdî zanê çi biwazê. La dewlete, roşinvîrê tirkan, rêxistinê cematê sivîlî ûêb. naye nêvînenê, nêeşnawenê.

- Ti nuşteyanê xo de tim vanî ganî kurdî bibê wayîrê statu. Ma na statu sey dewletêka xoserbîyaya fehm bikin?

Îsmaîl Beşîkçî: Awankerdişê dewletêka xoserbîyaya heqê kurdan o tebîî yo. Statuyê sey federasyon û otonomî zî benê.

- Şîroveyê sey “Gonî mîyanê kurdan û tirkan de rijîyaya, êdî nêşênê pîya biciwîyê” benê. Na rastkên a? Şertê pîya ciwîyayîşî ganî çi bê?

Îsmaîl Beşîkçî: Ez wina fikirêna ke federasyon şertêko muhîm o.

- Başûr ra teber seba parçeyanê bînan, bitaybetî seba kurdanê Kurdîstanê Bakûrî ti modelêko senî pêşnîyaz kenî?

Îsmaîl Beşîkçî: Federasyon.

- Digel ke kurdî parçebîyaye yê, gelo hewna zî wayîrê fehmêkê neteweyî yê? Eke nîyê, gelo şênê naye virazê? Senî?

Îsmaîl Beşîkçî: Kurdî wayîrê fehmê neteweyî yê. La derheqê serranê 1920ine de parçebîyayîşê kurdan û Kurdîstanî de ke no pirêno lanetbîyaya ro kurdan feselnîyayo, wayîrê zanayîşêkê tenduristî nîyê.

- Ti bawer kenî ke têkilîyê Kurdîstanê Başûrî û Tirkîya baş bîyê? Eke ti bawer kenî, armancê Tirkîya çi yo? Yan zî ganî nê têkilî senî şîrove bibê?

Îsmaîl Beşîkçî: Têkilîyê ekonomîk, bazirganî û dîplomatîkî ke mîyanê Îdareyê Mintiqayî yê Kurdîstanî û Tirkîya de estê û her ke şino geş benê, seba her di hetan zî hol o. Ez nê qenaetî de ya ke nê têkilî do dewam bikerê.