Bîyografîya Enwer Özkahramanî

Enwer Özkahraman: Ez serra 1942 de dewa Licê Banê Dêran de ameya dinya. Tutîtîya mi Banê Dêran de vîyarte. Tabî serrê tunebûne bîy, serrê tada bîy. Erdê dewe awî nêbi. Hemeyê dewe yew bîr ra awe şimitêne. Cinîyan bi teneke yan carrê ke nayê serê milê xo, 500-600 metreyî dûr, qîyameyêk ra awe kirişnayne. Hamnanî awa bîrî kêmîyayne. Rezaletêk ke merdim nêşêno behs bikero vejîyayne. Dapîra mi kirdasî bî. (Kirdasîyê Licê kirdkî qisey kenê, kurmanc nîyê. Ferqê kirdasîyanê Licê û kirdan/kurmancan o yo ke, kirdasîyan koçerîye, yanî deşt û zozan kerdêne.) Kalikê mi kird bi. Dewanê dorê ma hem kirdkî hem kurmanckî zanayne. Dima ez wendege de tirkî musaya.

Gama ke ma dewe de bîy, sey heme tutan, yê mi zî yew pirêno dirêl ke yew cêbê ey estbi, mi xo ra dayne. Seba ke babîyê mi tena yew camêrdê keyeyî bi, coka nêşayo citêrî bikero, pes weye bikero. Debara înan zehmet bîya. Ê serran dinya de tîcaretê kurkî rewac de bîyo. Babîyê mi zî bi nê tîcaretî eleqedar bîyo. Licêyîjan reyde şîyo şaristananê hetê Serhedê yê sey Mûş, Erzirom û Agirî. Tîcaretê posteyê luy, kuze, kutikê awî, verg û hargûşan kerdo. A nê serran de keyeyê xo ardo merkezê Licê. Zimistanan ma Licê de mendêne, hamnanî, wextê paleyî û rezan ma şîyêne Banê Dêran.

Licê de debare zaf zehmete bîy. Ez ke bîya pîl mi hîna weş fehm kerd. Licê, Mêrdîn û Sêrte de, seba ke serrî wişka vîyartêne, awe kêmî bîy, coka debara înan zî zehmet bîyne. Zafê înan sey çerçî yan tîcarê malê metreyî, tîcaretê rûn, peşmî, kurk, poste û mazî welatan ra gêrayne. Babîyê mi zî nînan ra yew bi. Dima dest bi tîcaretê pesî kerdo.     

Ê serran tena yew wendegeyo verên (ilkokul) merkezê Licê de, semtê Yenîşeherî de estbi. Mi uca dest bi wendişî kerd. Seba ke ez qijkek bîya, ez û di tutê arminî yê bi nameyê Babuş û Yaşar ma rêza tewr verêne de roniştêne. Yeno vîrê mi, seba ke ez dewij (gundî) bîya, zafê reyan min û tutanê arminîyan ma tutanê şarê merkezê Licê ra bîlasebeb derb werdêne. Ê serrî feqîrîye bî. Hema vajêne ke mi warway dest bi wendegeyî kerd. Hetanî ke çend serrî badê pey mi citey yemenî linganê xo de dîy, mi bi çante û kincê wendegeyî (önlük) ke dadîya mi qumaşêkê ercanî ra deştbîy, îdare kerd. Yeno vîrê mi ke rengê kincanê mi gewr bibi û serê qolanê mi zî diryabîy.    

Hetê rojawanî ra Banê Dêrana verêne ra yew manzara

Destpêkê serra peyêna wendegeyê verênî de babîyê mi ez berda verê goşkarêkê arminî. Westayê arminî lingê mi nay çermeyî ser, dorê înan xêz kerdîy û qeysê linganê mi girewtîy. Uca ra pey her roje ez şîyne verê berê ê dikanî, mi vileyê xo derg kerdêne ewnîyane zereyê dikanî ra. Axir rojêk mi dî citeyê yemenîyê qijkekî ha destê ey de. Mi zana ke yê min ê. Hende keyfê mi amebi ke ez nika nêşêna qal bikerî. Labelê keyfê ê yemenîyanê rindekan hîrê-çar rojî dewam nêkerd. Embazêk, qaşo xeyrê mi waşt, va “Eke ti yemenîyanê xo rûn bikerî leze nêdiryenî.” Mi zî goş da ey û ez werişta mi epey rûn sawit yemenîyanê xo ra. Nermbîyayîşî nerm bîy la mi hema ke di gamî nêeştêne yemenîyê min ê rindekî heme toz girewtêne û rengê înan nêaseyne.

Ê serran sinetkarê sey hedad (asinkar), necar (merengoz), goşkar, cilderz, dulawgêrê birîsm û pemeyî, lehîmkar û terzîyê Licê heme arminî bîy. Hema vajêne ke dima ra hemîne peyder-pey bar kerd şîy. Ez vana qey nika nê arminîyan ra kes Licê de nêmendo.

Dorê koyê Sîpanî de bi bolan mêşinê babîyê mi estbîy. Uca çerênayne, dima payîzî berdêne hetê Mêrdînî de rotêne. Coka babîyê mi keyeyê ma Licê ra barkerd berd bi Patnos. Mi zî mîyanê ê serran de Patnos de wendegeyo mîyanên wend. A game wendegeyê lîse tena Erzirom de estbi. Çend tutanê patnosijan reyde mi Erzirom de dest bi wendişê lîse kerd. Gama ke mi sinifê dîyin yê lîse wendêne jan dekewt mîyanê heywanan. Heywanê ê derûdorî telef bîy. Tabî heywanê babîyê mi zî telef bîy. Ez zî şiwaneyan reyde bîya. Ma verpalê koyê Sîpanî ra, mintiqaya Awzerde ra di bolê pesî girewtîy û ver bi Silîvan kewtî rayîr. Ez nêzana ma çend rojan de şîy la hetanî ke ma resay bi Silîvan tena dorê 60 pes mend. Tabî, babîyê mi îflas kerd. Ma keyeyê xo Pantnos ra barkerd ard bi Dîyarbekir. Mi sinifê dîyine ra lîse terk kerde. Hêga û rezê ma yê ke Banê Dêran de bi îcare dabîy, ma ê zî rotîy. Serrêk badê pey zî ez şîya esker.

Seba ke babîyê mi cuya xo ra zaf zehmetîye dîyêne, coka zaf waştêne ke ma biwanê. Ey her roje yew rojname herînayne, hîna zaf zî nuşteyê Ehmed Kabaklı wendêne. La ez kewtbîya binê tesîrê nuşteyanê Çentîn Altanî. Verî, babîyê mi vatêne, “O kumunîst o!” Û mi ra hêrs bîyêne. La peynî de ey zî dest pêkerd Çetîn Altanî ra wend.

Ez hema tut bîya, mi zixal girewtêne, rîyê dêsan ra rismî viraştêne. Yeno vîrê mi, rîyê nê rismanê ke mi rîyê dêsan ra viraştêne û wendege de mi defterê xo de bi qeleme viraştêne, coka mi pîlanê xo ra derb werdêne. Vatêne, “Gune yo. Melekî nênê nê keyeyî. Ti nê risman virazenî, eke a dinya de to ra vajî ‘Haydê ruh bide nînan!’ Ti do senî ruh bidî?...” Înan hertim ez tersnayne, wina kerdêne ke ez risman nêvirazî. Labelê keyeyê ma de dês ra, rismê Hz. Elî ke wenişto Dondula xo û sereyê kafirêk perneno aliqnayebi. Rismê şêxan estbîy. Serê qapaxa tayê kitabê ke keyeyê ma de yan zî nasanê ma wendêne de rismê Hz. Elî, yê Bettal Xazî estbîy. Mi zî zerrîya xo de vatêne çira rismê nînan gune nîyo, rismê yew mîlçika ke ez virazena gune yo? Esas na rewşa mi bi serran dewam kerde. Şarê ma bi çimê guneyê ewnîyayne karê sinetê resamîye ra.

Badê ke ez şîya mi eskerîya xo kerde, Dîyarbekir de, semtê Rezan (Bağlar) de dezgeyê mudirîyetê awa werî yê mintiqa (İçmesuları Bölge Müdürlüğü) de sey resamê teknîkî mi dest bi kar kerd. Dima, seba ke nê dezgeyî xizmetê sey rayîr, awe û elektrîk berdêne dewan, bi kurtî sey YSE şinasîyayne. Demeyê tayînbîyayîşî de ma peşke eşte. Mi rê Wan vejîya. A game şaristanê Mûş, Bitlîs û Culemêrgî zî xebata YSE de aîdê Wanî bîy, coka ez nê şaristanan de xebitîyaya. Hema vaje ke ez heme dewan û mezrayanê mintiqaya Hekarya ra gêraya. Tabî, destpêkê serranê 1970ine de nê doran mintiqayê mehrûmîyetî bîy. Hema vajêne ke Culemêrg de cuyêka zaf tebîî estbîy, eynî sey serdemê mîyanênî (ortaçağ) bî. Ê serran mintiqaya Hekarya de kerdenê xirabî yê sey destdergîya namusî, xesb û dizdî bin ra çin bîy. Hema vajêne ke hetanî serranê 1980inan Culemêrg de şewe û roje kesî berê xo kilît nêkerdêne. Nîyetxirabîye çin bîy, her kesî yewbînan şinasnayne.

Ez hîris serrî Culemêrg de menda. Nê mudetî de hema vajêne ke mintiqaya Hekarya de dewa ke ez nêşîya çin a. Şîyayîşê min ê Culemêrgî û dest bi karê fotografantişî kerdişê mi eynî wext o. Mintiqaya Hekarya de, ê manzarayê rindekî ke kewtêne verê çimê mi, mi waştêne ez fotografê înan kaşbikerî û embazanê xo reyde pare bikerî. Mi waştêne ke ez înan ebedî bikerî.

O wext destê mi teng bi. Mi xo rê yew makînaya ercane ya markaya Lubitel-2 herînaybî. Mi fotografî kaşkerdêne la na rey seba vetişî pere lazim bi. Seba naye zî di serrî min û xanima xo ma mitbaxe pîya şuxulna. Badê ke aye karê xo qedênayne, mi mitbexe tarî kerdêne. Mi xo rê yew luleyê soba, yew ampule û objektîfêk ra agrandîzorêk viraştbi. Û mi pê fotografê xo tab kerdêne. Seba tabkerdişê fotografan, seba çape ro dayîşê fotografan hem îhtîyacî bi zanayîşê fîzîkî hem bi zanayîşê kîmya estbi. Mi tu kesî ra ardim nêgirewt. Xo rê bi xo, wendiş ra yan zî ceribnayîşanê xo ra ez musaya.

Dima hem seba ke ez wextê xo yê vengî bîlasebeb nêvîyarnî û hem zî seba ke çend quruşî pere bikewo destê mi, mi xo rê yew dikanêko qijkek yê fotografantişî akerd. Demê nê dikanî de zî ez bîya şahid ke însanê ma herinda ke fotografê xo kaşbikerî, ameyne fotografê şêxêk yan yê seyîdêk herînanyne, çerçewa kerdêne û berdêne keyeyê xo de aliqnayne. Labelê ganî ez behsê xususîyetêkê mintiqaya Hekarya zî bikerî. Şarê Hekarya şêx û seyîdan ra vêşêr Mela Mistefa Berzanî ra heskerdêne. Hema vajêne ke heme dewanê Hekarya de her keye de yew rismê Mela Mistefa Barzanî ke dorê ey tulkerde aliqanaye bi. Gama ke Mela Mistefayî wefat kerd, ez gelek merdiman şinasnena ke bi aşman cilêt nêda rîyê xo ro û kincê xo nêvurnay.

Enwer Özkahraman

Ez heyatê xo de rojêke, hema vaje ke 10 deqîqeyî nêşîya yew qawexane de ronênişta. La keyeyê ma heme, ma zaf kaykerdişê setrence ra heskenê. Mi sinetê fotograf kaşkerdişî de, hem seba ke ez biney pere qezenc bikerî û hem zî sey karêkê hunerî û arşîvkerdişê resman, ez eleqedar bîya.

Reya verêne mi fuara Tetwanî de pêşangeyêk akerd. Badê ke mi dî eleqe esto, êdî ez hûmara pêşangeyanê xo nêzana. Hetanî serra 1995, hema vaje ke her serre mi şaristananê sey Anqera, Îstanbul, Îzmîr de, hewna, Almanya, Hollanda, Swêd û Swîsre de zaf pêşangeyê şexsî û yê grûbî pêşkêş kerdîy. Mi gelek cayan de pêşangeyê slaytî zî pêşkêş kerdîy.

Xelata min a yewine, ez vana qey, serra 1973 de, bankayêk ke çarçewaya hemeyê Tirkîya de yew musabeqa organîze kerdbîy, mi na musabeqa de girewte. Dima vîst ra vêşêr xelatî û hende zî plaketî mi girewtîy.         

Ez her game vana, cematê apeymendey şane û eynike ra zaf heskenê. Labelê kurdan de ganî tayê çîyê bînî zî îlawe bibê. Brûyê sîyayî û zimbêlê mûçî. Dima mi fehm kerd ke zimbêlmûçîye êzidîyîye ra yena. Çunkî her kurdê ke fotografê xo kaşkerdêne waştêne wa brûyê ey sîya û gur bê, zimbêlê ey zî mûçî bê. Mi zî demeyê tabkerdişî de bi rotuşkerdişî zimbêlê înan mûç kerdêne, brûyê înan zî gur û sîya kerdêne, nê semedî ra înan mi ra zaf heskerdêne.

Hetê rojhelatî de xebata teqwîm û kartpostalan de ez yê verinan ra yew a. Forografê ke mi kaşkerdê gelek kovar û rojnameyan de weşanîyayê. Gama ke teqwîm û kartpostalî rewac de bîy, ez vana qey 200 heb ra vêşêr fotografê mi bîy kartpostal. Hetanî serra 1980 gelek kovarê mîzahî ke Tirkîya de weşanîyayne de tewir bi tewir karîkatur û hîkayeyê min ê mîzahî weşanîyay.  

Ez qayîl a ke dezgeyê kurdan ê ke welat de yê, ê ke Ewropa de yê, qedrê fotografan bizanê, fotografanê topografya û erjanê welatî kaşbikerê, arşîv bikerê. Mi waşt ke ez bi tena sereyê xo nê karî bikerî la mi ewnîya, eke ez hetê manewî û madî ra piştgirî nêvînî zaf zehmet o. Mesela, yew fotografêko baş yê Apê Mûsayî çin o. Yew resmê ey o sîya-sipî komputere de bi xeşîmîye montajê afîşêk kenê û aliqnenê. Çira bi seyan fotografê ey ê negatîf û pozîtîfî çin bê? Çira fotografê kalîteyênî yê zanayanê ma, roşinbîranê ma kaşnêbê û cayêko baş de arşîv nêbê? Gelek kovar û rojnameyan de derheqa kultur û folklorê şarê xo de mi nuştey weşanay. Arşîvê mi de zaf fotografê rindekî estê. Demeyêk mi muracatê çend cayanê bêterefan kerd la seba ke boya kurdîtîye xebata mi ra ameyne, înan xo nêda ver. Înanê ke waşt bikerê zî yan pereyê înan çin bî, yan zî vatêne wa sey ma bo, coka hetanî ewro yew katalogê mi nêvirazîyayo.

Ez hîris serrî Culemêrg de menda. Bê zerrîya xo, mecburî mi Culemêrg ra bar kerd ez ameya Wan. Ez babîyê çar tutan a. Her çar tutê mi zî hunermend ê. Hîrê hebê înan bi çixêze eleqedar ê, yew zî malimê muzîkî yo. Lajê min o pîl Ender Özkahraman karîkaturîst o. Hîrê kitabê ey ê bi nameyê Hîkayeyê Ucayî (Orası Öyküler) weşanîyayê. Yew fîlmo bi nameyê Sola Heyatî (Hayatın Tuzu) emser kewte vîzyon. Ez nika www.yuksekovahaber.com de nusena. Çîyo ke mi dîyo, serebutê mi, erf û edetê şarê xo, kulturê şarê xo, ez wazena ciwanan reyde pare bikerî, biresnî ciwanan. (*)

______________

(*) Teklîfê mi ser o, goreyê tayê persanê mi, kek Enwer Özkahramanî na hîkayeya cuya xo mi rê bi tirkî şawite. Mi zî tercumeyê kirdkî kerde. Roşan Lezgîn

Seba dîyayîşê çend fotoografanê Enwer Özkahramanî bitikne>