Hunermend Ganî Azad bo û Azadane Huner Virazo

Nuştoxê ma Seyîdxan Kurijî şanoger Rindoyî reyde roportaj kerdo. Ma bi zerrweşîye pêşkêş kenê.

Seyîdxan Kurij: Keremî xo ra ti eşkenî semedê wendoxanî ma ya xo bidî sinasnayiş?

Rindo Sur: Ez 1972 de, Sêwregi de ameya dinya. Eslê ma Pali ra yo. Baykî mi dewê Palî Hatyek (Atik) ra, yew keyeyo welatperêz ra yo. Ma rêça Sêx Seîdî ra yenê. Mi Unîversîteya Îstanbulî de wend. Ez 2003 de ameya Berlîn. Mi îta de îltîca kerde, ez hema zî multecî ya. Nika ez şina akademî, pedagojî wanena.

Seyîdxan Kurij: To çi wext û senî dest ci şano kerd û to çi wext ra kurdkî (kurmanckî, kirdkî) kayan kenî hedre?

Rindo Sur: Mi 1989 de dest bi karê şanoyî kerd. Mi ser o tesîrê birayanî mi esto. Birayanê mi karî şanoyî kerdêne. Ma lîse de kurmanckî şano viraştbi. Ma o wext kayî "Zimanê Çîyê" yê Harold Pinterî û "Qimil" yê Mûsa Anterî kay kerdî. 1991 de ez şîya Îstanbul, uca de MKM (Navenda Çanda Mezopotamya) bîye a, ez kewta MKM. Ma uca de bi xebata kolektîfe kayî "Mişko","Generalê Tirsonek" û "Mirin û Jiyan" viraştî. Heta îta şanoyê mi kurmanckî (kirdaskî) bîy, mi qet tirkî şano neviraşt.

Seyîdxan Kurij: Ez bawer kena to çend fîlmî zî antî, ti eşkenî binêyke xebata xo ra behs bikerî?

Rindo Sur: Heta 2012 mi panc fîlmî viraştî:

- Wir Tragen Sutik (Ma Sutik Kirişnenê) 2006, (kirdkî, kirdaskî, almankî) fîlmo dokumentar o.

- Weg-Sehen-Asyl- (Rayîr – Vîyayene- Îltîca),, 2007 (almankî) fîlmo dokumanter o.

- Geschwisterleben (Cuya way û birayîye), 2008 (almankî) fîlmê reklamî yo.

- Fremde (Xerîb), 2008 (almankî), fîlmê sînema yo.

- Ecke (Quncik), 2012 (kirdkî, kirdaskî û almankî) fîlmê sînema yo.

Seyîdxan Kurij: Ti terzî şanoyî xo senî name kenî?

Rindo Sur: Mi verê şanoyî xo bi terzo epîk viraştbî. Nê hîrê serrî yê ez tîyatroyê forumî virazeno. Tîyatroyo epîk û forum terzî min o.

Seyîdxan Kurij: Ti malzemeyo folklorîk zî şuxulnenî. Gelo cematê kurdan de cayî şanoyî çi yo?

Rindo Sur: Ez malzemeyo folklorîk ser o zî şuxulîyeno. Merdim eşkeno tîyatroyo epîk de malzemeyo folklorîk weş bişuxulno. La wexto ke ez tîyatroyê forumî virazena, ez malzemeyo folklorîk nêşuxulnena. Ez tîyatroyê forumî de temayanî rojaneyan şuxulnena. Çi heyf ke cematî kurdan de şano zaf cayo muhîm nêgêno. Îta de (Ewropa) zaf şanoyê kurdan çin o. Welat de şano hîna zaf aver şîyo, dowletî bîyo.

Seyîdxan Kurij: Gelo merdim eşkeno tarîxî şanoyî kurdan ra behs bikero?

Rindo Sur: Ma eşkenî tarîxî şanoyî kurdan ra behs bikeri. Şano antîk yunan ra vecîyayo (Şênayîyê Dîonisosî) îta ra tepîya Homeros (vatişî fekkî) heta kurdan de dengbêjî estî. Ez eşkeno vaco ke rîtuel, destan, ayîn, qesîde û sanikê kurdan bingehê şanoyî yê. Kurdan de şanoyo dramatîk sedserra 21. de dest pêkerd. Tekstî şanoyê yewin 1918 de bi nameyî "Memê Alan" Ebdurehîm Rehmî nuşto. Cuwa pey kurdanî Îranî 1946 de Mehabad de şanoyî "Dayîka Niştiman" viraşto. Kurdîstana Bakûrî de teksto verên 1959 de bi nameyî "Birîna Reş" Mûsa Anterî kirdaskî nuşto.

Seyîdxan Kurij: Tesîrî kam nuştoxî, rejîsor yan zî ekolî şanoyê to ser o esto?

Rindo Sur: Tesîrî nê nuştoxan mi ser o esto: Aristophanes, Bertholt Brecht (epik tîyatro), Dario Fo, Paulo Freire, Augusto Boal (forum tîyatro), K. S. Stanislawski, Arsen Poladov, Murathan Mungan, Ehmedê Xanî û Yilmaz Guney.

Sêyîdxan Kurîj: Nika çi xebata to esta, ewro ra tepîya ti wazenî se bikerî?

Rindo Sur: Ez şona Akademîyê Pedagojî. Ez wazeno ewro ra tepîya seba domanan şano virazî. Çend projeyê mi estî, ez wazena tîyatroyê çend-ziwanî virazî û yew fîlmo dokumanter virazî.

Seyîdxan Kurij: Ti nika halê şanoyî kurdkî senî vînenî?

Rindo Sur: Ez seba welatî halî tîyatroyî kurdî zaf hol vînena. La Ewropa de xebatê şanoyî zaf tayn a. Ma bivacê tîyatroyo modern hema nêbîyo. Gerek nuştoxê tîyatroyî bibî, krîtîkerê tîyatroyî bibî, şanoyo profesyonel bibo, grûbê şanoyî Ewropa de xebata xo bikerî, semedê tîyatroyê kurdan destek bibo. Ez eşkeno vaco ke Ewrapa de ancax panc merdimî estî ke tîyatroyê kurdan virazenî.

Seyîdxan Kurij: Şerî neteweyî û cematî de, verdşîyayiş û azadbîyayîşî cematî de bi pêroyî rolê hunerî û hunermendan, bitaybetî zî rolî şanoyî çik o?

Rindo Sur: Dinya de tîyatroyo modern esto. Ez wazeno tîyatroyê kurdan de zî modernîye bibo. Cematî Kurdîstanî de malzemeyê şanoyî zaf esto. Huner û hunermendî nêşkenî cematî bixelisnî, şoreş virazî, la eşkenî fîkrê merdiman hîra bikerî. Tarîxî merdimatîye de şerî neteweyî û cematî de huner û hunermendan rolêko zaf muhîm kay kerdo. La kurdan de no hal zaf hol nîyo. Yanî hunermendanî kurdan rolî xo hol kay nêkerdo, wazîfeyî xo ca nêardo.

Seyîdxan Kurij: Ti derheqî munasebetî hunermendan û polîtîka senî fikirîyenî?

Rindo Sur: Hunerme

nd gerek azad bo û azadane hunerî virazo. Dinya de pêroyî hunermendan otonom ê, yanî azad nîyî û nêşkenî hunerî xo zî azadane bikerî. Tayê hunermendî vanê ma hunerê partî virazenê, o zî qerarê înan o. Ez xoser hunerê xo virazeno, eger hunerê mi ra çend partî û cematî fayde vînenê, no zî mi motîve keno. Heme xebatê mi polîtîk î.

Hunermend eşkeno xoser hunerî virazo, eşkeno xoser karanî polîtîkî zî bikero. Mecbur nîyo endamî yew partî bo, inahawa çarçewa xebata hunermendî teng kena. Gereka hunermend xebata xo semedê cematî xo bikero, nêke tena semedê embazanî yew partî ya.

Mi Sêwregi ra heta Berlîn zaf cayan de şano, film û pêşengehê resim û fotografan viraştî. Tayê xebatê mi nê yî:

- Şîret, şano (kirdaskî), Berlîn, 2003

- Çol û Xeyal, şano (kirdaskî), Kurdîstana Başûrî, Mexmûr, 2004

- Nemrudê Mijînê, şano (kirdaskî), 2004

- Xewnên Safirî fîlm (kirdaskî), 2004

- Dilopek, Pêşangehê fotografan, 2004

- Seusen (Seyîd Huseyîn, Dêrsim de yew budale yo.), şano (kirdkî) Berlîn, 2005

- Dilopek, pêşangeha resiman, Berlîn, 2005

- Aus-Heim-Länder (Ji Welat), pêşengeha resiman, Giesen û Treysa 2008

- Merdimî, şano (kirdkî) Berlîn, 2010

- Çerx, fîlm (kirdaskî, almankî) Berlîn, 2011

- A4 Liebe-Benahol ((Eşqî A4-Benahol), pêşangeha resiman, Gießen û Marburg, 2011*