Lerzan Jandîl: ÎKK Xizmetê Kirmanckî Keno

Ma derheqê “Înstîtutê Ziwan û Kulturê Kirmancî (Zaza)-ÎKK- e. V. Berlin” ke nê des serrî yê Almanya de abîyo, karbidestanê nê dezgeyî ra birêz Lerzan Jandîlî reyde yew roportaj kerd. Ma bi zerrweşî pêşkêşê wendoxanê xo kenê.

*

 - Înstîtutê Ziwan û Kulturê Kirmancî (Zaza)-ÎKK- e. V. Berlin, dezgeyêko senîn o? Key û hetê kamî ra, seba kamcîn hedefî awan bîyo?

Lerzan Jandîl: Înstîtutê Ziwan û Kulturê Kirmancî (Zaza) -ÎKK- e. V. Berlînî komelêk a ke angorê qanûnanê Almanya ama ava kerdene. Yanî komelêde fermî ya û hetê mehkema ra ama qeyd kerdene.

Destpêkerdişê ava kerdena Înstîtutî hetanî serra 1999î şono. Seba naye gelê kombîyayîşî amê kerdene. Gelê însananê ke alaqadarê zon û kulturê ma yê, na derheq de kar û gureyê xo esto, wayîrê emegî yê, amê silaynayene, înan de amê qesê kerdene. Seba dezgeyêde nîyanên fikir û bawerîyê înan ameyî girewtene.

Lê bitaybetî roja 15.11.2000î de nêzdîye 20 kesî amê pêser, dest bi nê karî kerd û 18.12.2000 de seba avakerdişê Înstîtutê Ziwan û Kulturê Kirmancî (Zaza) e. V. muracatê mehkema kerd û Înstîtut 20.11.2001 de hetê mehkema ra dosyaya komelan de amê qeyd kerdene û nîya kî bî fermî.

O taw gelê kesan nê karî de ca girewt. Kaleka gelê kesanê bînan de Çeko, ke ava kerdena yan kî hewceyê dezgeyêde nîyanênî fikrê Çekoyî, pêşnîyazê dê bî, Fîgene, Selahattînî, M. Çemî, Aydin Bîngolî, Daîmîyî, Hesenî, Xidirî û mi, ma ca girewt.

Kombîyayîşê roja 14.07.2002 ra dime komîteya rayeraberdişî qerarê cagirewtişî da û cayê amê kîra kerdene. No cawo newe kî roja 12.10.2002 de bi programêde muzîk û kulturî amê rakerdene.

Rakerdişê Înstîtutî de gelê roşnvîrê kirmancan û kirdasan, niviskar û rojnamevanî, şagirt û karkerî, cênî û camêrdê ke amêbî silaynayene, ma tenya nêverdayîme, amê rakerdişê ma.

Hedef û armancê Înstîtutî desturê êy de derga-derg amê nivisnayene. Lê ez şopêna bi kilmîye biyarî rê zon.

Kar û gureyî seba ravêrberişê kirmanckî.

Kar û gureyê araste kerdena gramerê kirmanckî.

Kursê kirmanckî.

Amade kerdene ya kî amade kerdene dayena pirtukanê domanan, yanî şanikan, hêkatan; seba şagirtan pirtukanê zon musayene ûêb.

Amade kerdena ferhengêde kirmanckî.

Viraştena pelêde înternetî.

Arşîvkerdena karanê zon û kulturê kirmancan.

Koordîne kerdena kar û gureyanê kesan.

Karê perwerdekerdişê domanan û şagirtan.

Problemanê întegrasîyon û problemanê sosyalanê bînan de hetkarîya şarê kirmancî kerdene.

Re edet û toreyanê kirmancan wayîr vejîyene, înan cuyene dayene.

Organîze kerdena konferensan, semînaran û şandanê/şewanê kulturî.

Û karê rayapêroyîne.

- Şeklê îdareyê xo senîn o? Endamê xo çiqas estê, kam ê?

Lerzan Jandîl: Şeklê îdare kerdena Înstîtutî zê komelanê bînan o. Yanî kar û barê komelê bi nameyê komele û seba komele hetê komîteya rayeraberdişî ra, yan kî kongre de hetê endemanê Înstîtutî ra ama weçînitene, êno kerdene. Na komîte kî zê komîteyanê bînan kombîyayîşanê xo virazena, qeraranê xo angorê zafêrîye gêna û seba ca ardena qeraran kî kar pare kena û xebetîna.

Ewro 27 endamê Înstîtutî estê. Lê armancêde man o, wayîrê zaf endeman bîyene çîn o. Çike naca krîterê ma zêde bîyen yan kî zêde kerdena endaman nîyo. Lê kar û gureyê înan o. Yanî endamê ma ê kes ê ke rastîye kî alaqedarê zon û kulturê kirmancan ê.

Komîteya rayeraberdişî hîrê kesan ra ama ava kerdene. Ez (L. Jandî), Îsmet Sîvereklî û Ayhan Sarigol.

- Texmînen çiqas kirmancî (zazayî) Berlîn de estê, têkilîya şima senîn a, çi eleqe nîşanê enstîtu danê?

Lerzan Jandîl: Ma dest de statîstîkê hûmara kirmancê ke Berlîn de cuyînê, çin o. Lê angorê têkilîyanê mi, angorê hûmara nasanê mi, ez texmîn kena da-vîst hezar kirmancî Berlîn de cuyînê.

Zafêrîyê kirmancanê ke Berlîn de cuyînê, Gimgim û Dêrsim ra yê. Nînan ra gimgimijî taybetî herdlerzê serra 1966î ra dime amê Berlîn. Lê yê bînî yan zê karkeran peyê co, yan kî cuntaya faşîşte ra dime zê paneberan amê Berlîn. Kaleka nînan de Erzingan ra, şenik bê kî Sewregi ra, Çewlîg ra, Pali ra, Karêr ra, Xarpêt û cayanê bînan ra kî kirmancî Berlîn de est ê.

Têkilîya ma Kirmancanê ke re zon û kulturê xo wayîr vejînê, yan kî wazenê wayîr bivejîyê, esta. Ma nê kirmancan konferensanê xo de, şandanê xo de, semîneranê xo de vînenîme.

Lê alaqaya generasîyonê verênî, yanî kalanê ma handê çin a. Çike tawo ke generasîyono verên amêbî naca, hem zafêrîya nê generasîyonî wayirê heşêde neteweyî nêbîye, hem kî kar û barê xo Almanan de ya kî dezgeyanê Almanan de bi hetkarîya tercumananê tirkî viraştêne yan kî dêne viraştene. No kî Almanya de kî bîyêne sebebê domînant bîyena zonê tirkî. Domînansê tirkî hetanî serranê 90an dewam kerd. Lê kaleka naye de taybetîyê kî pêynîya serranê 90an ra dime alaqaya xort û azeban seba zon û kulturê ma bîye zêde û roj bi roj kî bena zêde. Xort û azebê kirmancan êndî, hêdîya-hêdîya bo kî, re kesîtîya xo, re zonê xo, re kulturê xo wayir vejînê. Hetanî nika gelê xort û azebî amê û ênê kursanê kirmanckî, konferens, kombîyayîş û şandanê kulturî.

- Têkilîya şima dezgeyanê bînan yê kurdan reyde senîn a?

Lerzan Jandîl: Têkilîyê ma dezgeyanê kurdan yê bînan de estê û mordem şîkîno bivajo ke rind ê. Zê mîsalî, mi 2005 ra hetanî 2007 kursê kirmanckî cayê Komkarî de dênê. Ancîya atolîya zonî cayê Centrumê Kurdan de virazîyêne. Têkilîya ma û Komela Gimgimî rind a. Ha kursê zonî bê, ha karê kulturî bê, xebera ma tim jubînî ra esta. Hetkarîya jubînî kenîme.

2010 de Berlîn de rêya verêne roşanê Newroze hetê dezgeyanê kurdan pêroyîne ra bi şirîgîye amê fîraznayene û hukmatê Başûrî kî hetkarîya na fîraznayene kerde.

Emser rêyêna Civaka Kurdî ma de kewte têkilîyan, Mala Kurdan de têkilîyê ma estê. Taybetîye na serrê ra, ke Înstîtutê ma û Yekmale (Yekîtîya Malbatên Kurd) pîya seba domanan/qijan û şagirdan projeyan virazenê.

- Hetanî nika şima çi xebate kerda?

Lerzan Jandîl: Xebatê ma hem hetê zonî ra zê semînar û kursan; hem hetê konferens û şandan ra hem kî hetê rayêpêroyî ra estê. Ez şîkînan bi kilmiyê nînan şima rê rêz bikerî.

1) Ma rakerdişê cayê Înstîtutê Ziwan û Kulturê Kirmancî (Zaza) ÎKKyî ra dime nîgarê/resmê Îbrahîm Coşkunî bi şandêde kulturî, muzîkî û werê kirmancan fîştî ra.  Nê rafiştişê nîgaranê Îbrahîm Coşkunî 02.11 ra hetanî 09.11.2002 dewam kerd.

2) Roja 14.12.2002 de derheqê Dêrsimî de “Dêrsim 1937-38“ semînarê amê viraştene. Qesêkerdox: M. Çem

3) Roja 28.02.3004 de “Rewşa Zonê Kirmanckî(Zazakî)” ser o konferensê amê dayene.  Qesêkerdoxî:

L. Jandîl: “Muhîmîya zon û şexsîyetê merdimî ser ro tesîrê xo”

Malmîsanij: “Nasname û kulturê Kirmancan”

M. Çem: “Xoverdayişe Kurdan de rolê Kirmancan”

L. Espar: “Rewşa Ziwan u kulturê Kirmancan”

Moderatorî Dr. Şukrî û Çek

4) Roja 09.10.2004 de tîyatroyê “Hesrete” amê kay kerdene (No Tîyatroyê Îlhamî Sertkayayî nivisno û bi kirmanckî yo. Her çiqas ke mi nê embazî Holland ra silayna bî û Berlîn de tîyatro organîze kerdbî kî, tayê embazanê Înstîtutî hem hetê mi kerd, hem kî karê organîzeyî de ca girewt. Zê embaz Wusêne Gestemerde û Daîmîyî.

5) Roja 21.5.2005î de konferensê “Xoverdayîşê Neteweyî yê 1925î” amê dayene. Qesêkerdox Av. Osman Aydin bî.

6) Roja 31.12.2004î de “Şahîya Gaxanî” virazîye.

7) Roja 30.06.2006î de seba vîrardişê Alîşêr Efendî û Zêrîfa Xanime “Konferensê Xoverdayîşê Qoçkîri-1921” virazîya. Qesêkerdoxî M. Kalma û M. Çem bî.

8) 2007 de Musabeqaya Şîîr û Hêketanê Kirmanckî amê amede kerdene. Zaf kesanê ma alaqa musnê û na musabeqa bi berhemanê xurtan derbaz bîye.

9) Roja 15.11.2007 de “Serrgêra 70. de Şewa Yadkerdişê Sey Rizayî“ virazîye. Nê şandî de xelatê musabaqaya şîîr û Hêkatan kî amê eşkera û vila kerdene.

10) Roja 12.10.2009 de derheqê “Kurdê Berlînî Persa Kesîtîye” de dîskusîyonêde podyumî virazîya.

11) Roja 30. 09.2010 de konferensê “Ewo û Meşte Kirmanckî (Zazakî)” virazîya. Qesêkerdoxî Seyîdxan Kurij bi sernameyê “1980 ra Dime Almanya de bi Kirmanckî (Zazakî) Kar û Xebata Ziwanî”, Çeko bi sernameyê “Kar û Xebata Kirmanckî de Ray û Îmkanî” qiseykerdişê xo pêşkêş kerd û moderator kî L. Jandîl bî. Rondoyî yew kayê tîyatro kî bi krmanckî pêşkêş kerd.

12) Xêca nê karan mi 2002 ra hetanî 2007 bi nameyê Înstîtutî, kursê kirmanckî dayî. Ancîya nê seranê pêyênan de Munzurî û Aydinî kî kursê kirmanckî dayî.

13) Emser ma, yanî Înstîtutî û Yekmale hêketa embazê ma Alan Dilpakî “Kurmê Çavbirçî” hem bi Almankî-Kirdaskî û hem kî bi Almankî-Kirmanckî çap kerd.

“Kurmê Çavbirçî” hetê Alan Dilpakî ra amê amade kerdene, “Kermo Çimvêşan” kî hetê Alanî û mi ra amê amade kerdene û ma nê di pirtukî hem rengên û hem kî seba ke domanî birengnê, sîya sipî çap kerdî. Na derheq de karê ma dewam kenê û ma dest de yew-di pirtukî kî hazir ê.

14) Destê Yekmale de projekta “famkerdene rê amade” est a. Na projekte de binê îdareyê di pedadogan de, bi kirdaskî û almankî domanê qijî bi kay, bi aktîvîteyanê bînan seba her dimîn zonan, yanî almankî û kirdaskî ênê sensîbel kerdene. Emser Înstîtutî û Yekmale dest kerd ci na projekte bi kirmanckî û almankî kî virazenê.

Yanî domanê kirmancan teba ma û pîyan binê îdareyê mi û pedagogêde bîne de hem bi kirmanckî û hem kî bi almankî ênê perwerde kerdene.

Na projekte rojanê şeme saete 10:30 ra hetanî 13:00 dewam kena û 11 domanî teba ma û pîyanê xo, yanê teba mi 23 kesî na projekte de ca gênê.

15) Kaleka nê karan de zê karanê rayapêroyîne, hetanî nika zaf dezgeyanê almanan û înternasîyonalan rê, kes, şexsîyet û partîyan rê nameyî amê ruşnayene, vilawekî amê vila kerdene.

16) Seke zanîno ez seba konferensê zonî yo ke rojanê 19-22.2012 Hewlêr de hetê Wezeratê Roşinbîrî û Lawan ra amê bî virştene, ama silaynayene û mi kî nê konferensî de bi sernameyê “Seba nêzdîkerdişê dîyalektanê zonê kurdkî zemînsazîyê” de ju referent zê prêzentasîyonê da. Her çiqas ke ez seba nê konferensî şexsî amêbî silaynayene kî, naca wezaret û kesan de têkilîyî amê ronayene û nîya kî raya pîya xebetîyene bîye ra. Na kî seba Înstîtutê ma gamêde fîraze bîye.

- Înstîtutê Ziwan û Kulturê Kirmancî (Zaza) wazeno xebatêka senîne dewam bikero? 

Lerzan Jandîl: Ma wazenîme kaleka karanê xoyê bînan dewamnayene de, her çî ra ver seba domananê qijan pirtukanê hêket û şanikan û seba zonê ma materîyalanê musayene amade bikerîme, ya kî yê ke amê amade kerdene, çap bikerîme.

Emser mi reyêna dest bi kursê kirmanckî kerd. Nika ez kurs dana endamanê komela Gimgimî. Reyêna ma emser projekta “famkerdene rê amade” dewamnenîme û demêde kilm de rîpelêde înternetî kenîme amade.

Heto bîn ra hukmatê Başûrî û dezgeyanê bînan de xurt kerdena têkilîyan zê karêde bînî ma ver de vindetî yo.

Bêguman kaleka nê karan de, zê her timî, karanê xoyê komeltîye dewamnayene kî mîyanê hedef û armancanê ma de ra.*

________________

* No roportaj “Newepel, Rojnameyo kulturî yo 15 roje, Hûmare 19, Dîyarbekir 16-31 kanûne 2011, r. 4” de weşanîyayo.