"Şarê Ma Hema Newe Ziwanê Xo Meraq Keno"

Merheba Enwer, ez wazena ma derheqê weşana kirdkî ya radyo û televîzyonan de yew suhbet bikîn. Wa vejîyo meydan, ka hela hetanî ewro radyo û televîzyonan de kirdkî çiqas ca girewto. Ti zî nê warî de xebitîyenî. Na çaçerwa de persê mi estê la eke verî keremê xo ra seba wendoxanê ma ti xo bidî şinasnayîş baş beno.

Enwer Yilmaz: Merheba keko. Ez serra 1980 de Dîyarbekir de ameya dinya. Ez bi eslê xo qezaya Çewlîgî Dara Hênî ra ya. Mi hetanî lîse wendo. 2007 ra pey mi eleqeyê xo da ziwanî ser. Mi hem esnafî kerdêne hem zî goreyê xo kirdkî de tayê çî nuştêne. Badê ke hayîya mi bî ke nuştişê kirdkî de standardîzasyon esto, mi waşt ke rastnuştişê kirdkî bimusî, no semed ra ez şîya kurs û mi perwerde dî. Heta vîrê mi ra nêşino, mi kitabo verên zî bi deyn girotibî. Nuşteyê min o verên Newepel de weşanîya. Mi wexto ke nuşteyê xo rojname de dî cesaretêko pîl tira girot. Newepel ra dima, nuşteyê mi Azadîya Welatî de weşanîyayî. Mi xebata xo ya kirdkî ser o dewam kerde. Cuwa pey mi çapemenîye de bi kirdkî dest bi xebate kerd. Nizdîyê di serrî yo ke na xebata mi dewam kena. Nika zî ez hem Gun Tv de bername virezena û hem zî ge-ge rojnameyan de nusena.

Ti eşkenî keremê xo ra derheqê Gun Radyo û Gun Tv de bineyke melumat bidî? Key ronîyayê, yê kamî yê? Çi weşane kenê? Sehaya weşana înan çi ya?

Xeta Gun Tv xetêka muxalif a. Gun Tv û Radyo serra 2002 de ameyê ronayene. Wayîrê Gun Tv û Radyo, ma eşkenî vajî şarê ma yo. Weşanê Gun Tv û Radyo heta nika satelayt de cayê xo nêgirot. No semed ra tena herema ma de yenê temeşa kerdene. Semedo ke kurdkî qedexe bî coka Gun Tv weşana xo ziwanê tirkî de kerdêne la 2006 ra pey ke bineyke serbestî virazîya, Gun Tv zî dest bi weşana kurdkî kerd. 23 adare 2006 de bernameyê “Dergûşa Çandê” safî bi kurmancî amede bi. Nê bernameyî ra dima Tirkîya de reya tewr verêne bi kurdkî reklam û belgefîlmî zî weşanayî.

Kirdkî de bernameyo tewr verên 2010 de “Vîr û Vînayîş” bi. No bername hetê Mehmet Şahînî ra amede bîyê, muhtewaya bernameyî zî xeberî û çîyê aktuelî bî. Xora formatê Tv, bi giranîye xeberî û çîyê aktuel ê. La mi gore bes nîyo hema zî tayê programê tirkî estê. Hedefê Tv weşana mîyanneteweyî ya. Hedefo bîn o tewr muhîm zî weşangerîya zaf-ziwanî ya.

Gelo ti eşkenî behsê programê ke to hetanî nika viraştê bikerê? To reya verêne key dest pêkerd? Hetanî nika çend programî viraştî? Yê radyoyî cîya yê televîzyonî cîya behs bike.

Wexto ke mi newe dest pêkerd, Gun Tv de tena programê “Dimilkî Panorama” ke hewte ra reyêk weşanîyayêne estibi. Ma “Vîr û Vînayîş” zî îlawe bikîn, benê di programî. Mi semedê karê televîzyonî perwerdeyêk nêdîbi la semedo ke derdê mi ziwan bi, ca de mi dest bi karê programî kerd. Mi bi programê “Vateyo Newe” dest bi xebate kerd. Mi “Panaroma” zî na xo milî ser. Her di programan ra teber, mi programê xususî zî viraştî. Yanî goreyê hewceyîye ra ma nê programî kerdêne dewre. “Vateyo Newe” û “Dimilkî Panaroma” hewtane yê. Rodyo de zî hewte de di rojî Songul Gunay programêkê waştişan (istekler) virazena. Sewbîna programê ma yê Tv zî ca de Gun Radyo wa gire dîyenê û uca ra vengê ma reseno şarî. Dima ra mi ewnîya ke hem bes nîyo û hem zî sîstematîk nîyo, badê cû ma embazan dir pîya qerarê dayîşê xeberanê rojaneyan girot. Ma fek Panaroma ra verada. Ez nika hewte de panc rojî, her roje saete 17:30 de bultenê xeberan hedre kena. Hem edîtorîya bultenî hem zî pêşkêşkarîya bultenî kena.

Muhtewaya “Vateyo Newe” çi bî? Derheqê çî de bî?

Programê “Vateyo Newe” de ma giranî sîyasetî ser o meymanan dir suhbet kerdêne. No programê ma goreyê îhtîyacî keweno dewre. Mavajîn rojevêka germ û xususî esta. A roje ez pê ê programî kewena weşane. Programo taybet zî yê kultur û edebîyatî yo. Giranî mewzûya ke ziwanî ser o bo, ma pê nê programî virazenî. Mîsal, ma par Çewlîg de 16 programî viraştî, formatê ci no qeyde yo.

Zehmetîyê to yê şexsî çi yê? Nika çi tecrubeyê to virazîyayê?

Merdimo ke xo ra bawer bikero û ziwanê xo ra hes bikero zaf zehmetî nêanceno. Ez nêvana mi zehmetî nêante la merdim bala xo bido karê xo, ê çîyê bînî nînê çimê merdimî. Ez xebata xo de formanê standardan xebitnena. Qeydeyî ke Grûba Xebate ya Vateyî tespît kerdê xebitnena. Ez her roje xeberanê xo tirkî yan kurmancî ra gêna. Ez nînan açernena kirdkî. Roje bena ez qasê yew rojnameyî xeberan açernena. La embazê ma yê kurmancan de na zehmetîye çin a. Çunke ê xeberanê xo ajansan ra wina amade kurmancî gênê. Tabî no hem zehmet aseno hem zî semedê mi awantaj o. Çimkî ez bi nê açernayîşî xeletîya xo vînena û rast kena. No mi rê bîyo tecrubeyêko baş.

Programê ke to meyman girewtêne, hetanî nika nê meymanî kamî bî, şima derheqê çîyî de suhbet kerdêne?

Mi heta nika warê edebîyat û ziwanî de Roşan Lezgîn, Malmîsanij, Denîz Gunduz, Îhsan Espar, Haydar Diljen, Qemer Erdogan, Seyîdxan Kurij, M. Sidiq Kaya, Mehmud Nêşite, Netîce Altun, Mutlu Can, Muzafer Xeylanij, Sebahedîn Gultekîn, Bedrîye Topaç, Xeyredîn Altun, Mehmet Şahîn û Zerweş Asnaw kerdî meyman. Polîtîka û sîyaset de zî bi giranî parlamanterî, tayê analîstê sîyasetî û akademîsyenî kerdî meyman. Ez eşkena vajî ke mi nêzdîyê 100 kesî kerdê meyman. Hewce nêkeno nameyê hemîne bihûmarî.

Gelo çiqas merdimî nê weşanan teqîb kenê, têkilîya şima temaşekaran reyde virazîyena?

Na xebate ra pey ma reaksîyonê holî girotî. Ge-ge merdimê mi vanî “Ti qey sey ma qisey nêkenî?” Ez zî vana “O wext dêrsimîj yan zî sêwregijî mi ra baş fam nêkenî.” Dîyarbekir de kirdê ma zaf ê. Wexto ke ma kewenê dîyalog, şar ma ra hîna zêde xizmet wazeno. Ma giranî formatê xeberan de xebate kenê la sewbîna kiştan de zî gereke programê kirdkî bêrê viraştene. Ganî semedê tutan û kulturê ma ser o xebate bêro viraştene. Heto bîn ra, nê îmkanî ke kewtê ma dest gereke ma canêverdê û hîna zêde aver biberê. Şexsî zaf muhîm nîyê la şar ci ra îstîfade bikero û ma rê duayêk biwano ma rê bes o. Karê ma karêko tarîxî û wijadanî yo. Tu menfatê ma tede çinî yo. La nê gureyî rê kadroyî lazim î. Ma nêvajî qey çew çîyêk nêkeno. Vere cû ma xora na perse pers bikerê, gelo ma se kenî û çendêkê nê îmkanan ra îstîfade kenî?

Gun Radyo û Gun Tv de sewbîna çi programî virazîyayê, kamî nê programî viraştê, key weşanîyayê? Ê ke dewam kenê estê?

Semedê kirdkî mi behs kerd. Ê bînî kurmancî û tirkî yê. Nizdîyê des programê kurmancî estê. Her roje bultenê kurmancî esto. Çar aşmî verê cû ma dest bi bultenê kirdkî kerd.

Yeno mi vîr, çend serrî verê cû çend hebî xortan Gun Radyo de hewte ra reyêk yew programê şîîran viraştêne. Heta reyke sey mêmanî venga mi zî daybî, ez ameya mi şîîrî wendî. Xebera to ci ra esta?

Rast a, embazê ma Cuma Kiliç radyo de program viraştêne. Formatê programî edebîyatê kirdkî bi. O program dorê serrêk dewam kerd. O embazê ma esas de gureyê kameramanîye kerdêne. Verê cû zî mi va, nika rodyo de tena programê waştişî esto. La ez eşkena vaji rodyo de deyîrê kurdî hema nîme zazakî û nîme zî kurmancî yê.

Gun Radyo û Gun Tv ra teber, Dîyarbekir de sewbîna radyo yan televîzyonan de programê kirdkî estê? Eke estê çi yê?

Gorayê zanayîşê mi ra Tv 21 de mamosteyê kîmya Necatî Güvenç programê “Eğitim Gündemi” virazeno. Uca de ge-ge suhbetê kurdî benê. Eke meymanê ey biwazî kirdkî û kirdasî qisê bikerî înan dir o qeyde qisê keno la formatê programî tirkî yo, gorayê ihtîyacî ra format ge-ge bedelyeno. Ancî Dîjle Tv de programêk bi nameyê ci “Tîjda” esto. Aygul Deniz Akyol ê programî virazena, hewte ra rojêk bi formatêko serebest virazîyeno.

Ez semedê xebata şima ya Newepelî û eleqeyê şima spas kena.

Seba ke weşana kirdkî ya radyo û televîzyonan bizêdîyo, pêşnîyazê to çi yê?

GunTv û Radyo no xusus de zaf muhîm ê, tîya de îmkanê ma esto la ganî kadroyî zî bibê. Kirdkî de kadroyî zaf kêmî yê, şarê ma hema newe-newe ziwanê xo meraq keno û xortê ma ziwanê xo ser o şuxulîyenî. Ma ziwanê xo mekteb de nênusenî, no ma rê zaf dezavantaj o. La ganî ma zî mevinderî û bişuxulîyî. TRT6 kirdkî de tayê bername weşaneno la ziwanê ma xerepnenê. No semed ra gereka ma nê gureyî bikerî. Her kes goreyê xo ra şîweyêk bişuxulno, qetîyen averşîyayîş nêbeno. Ma rê tv û radyoyê ke misêwa kirdkî de weşane bikerî lazim ê. Gerek dewlemendê ma bêrê pêhet û tv û radyoyan ronî. Eke tv û radyoyê ma bibê, ma eşkenî kirdkî de her çeşîd bername bivirazî û ma do nê tv û radyoyan bikîn sey mektebî. Ti zî zanî, gerek pere bibo, no xusus de wezîfe, ê ke dewlemend ê, înan de yo. Ma gereke xo ra pers bikerê, gelo qey televîzyonêkê safî kirdkî çinî yo. Yeno vatene ke nêzdîyê da-des kanalê televûzyonê kurdan estê. La ti heme tv’yan de programanê kirdkîyan bîyarî pêser, tede yew tv’yê zazakî nêvejyeno. Yanî goreyê nufusê ma ra ma nê îmkanan ra îstîfade nêkenî. Her çî ra ver, ma gereke biwazê û çîyo ke kewt ma dest veranêdê. Çunke dinyaya ewroyîne de nê çîyî muhîm î.*

______

* No roportaj "Newepel, Rojnameyo kulturî yo 15 roje, Hûmare 49, Diyarbekir, 15-31 Adare 2013, r. 4" de weşanîyayo.