1925 Şeyh Said Hareketi Üzerine Yeni Bir Kitap

Seyîdxan Kurij, Şeyh Said Hareketi (Tanıkların Anlatımı ile), Lis Yayınları, Diyarbekir, 2013

Adı geçen kitap araştırmacı yazar Seyîdxan Kurij’ın 20 yıllık bir çalışmasının ürünü.

Seyîdxan Kurij kendisini böyle bir çalışma yapmaya iten faktörleri kitabın önsözünde şöyle dile getiriyor: “Ben Çewlîg’ın Kur köyünde doğup büyüdüm. Bizim köy 1925 Kürt Ulusal Hareketi’nden en çok etkilenen köylerden biridir. Daha önce yaptığım ve bu kitap’ta yer alan röportajlarda da dile getirildiği gibi, 1925 baharında Kur köyünde 32 kişi esir alındıktan sonra bazıları kurşunlanarak bazıları süngülenerek öldürülmüştür. Ayrıca bütün köy içindekiler ile birlikte yakılmıştır.

Benim neslim ve benden önceki nesiller devletin yaptığı bu zülüm, zorbalık ve vahşet hikayelerini dinleyerek büyüdü. Tabi ki madalyonun bir de öbür yüzü var. Yenilgi ile sonuçlansa da, bütün ulusal kurtuluş hareketlerinde olduğu gibi Kürdistan Ulusal Kurtuluş Hareketi’nde de kahramanlık efsaneleri dilden dile dolaşıyordu. Bizim cemaatlerimizin bir konusu, devletin yaptığı zülüm iken, diğer konusu özelikle Yado, Sehdin Telha ve arkadaşlarının direniş efsaneleri idi.

Biz cemaatlerde Şeyh Said, Yado, Şeyh Şerif, Sehdin Telha vb kahramanlık efsanelerini dinleyerek büyüdük. Bizim için en büyük kahramanlar bunlardı, idollerimiz bunlardı.

Ben böyle bir ruh hali ile büyüdüm, gençlik yıllarımda Kürt hareketi ile tanışıp bu yaşananları anlamaya çalışınca canlı tanıkları dinlemek ve bu kahramanları bugünkü nesillere tanıtmak benim için vazgeçilmez bir istek oldu. İşte bu çalışma böyle bir ruh hali ile ortaya çıktı.”

Şeyh Said Hareketi (Tanıkların Anlatımı ile) kitabı 1925 Kürt Ulusal Hareketi üzerine yapılımıș bir araştırma yazısı, Elazığ – Palu Cephesi askeri sorumlusu ve daha sonraki partizan savaşının önderlerinden Yado hakkında yapılmış bir çalışma ve canlı tanıklar ile yapılmış röportajlardan oluşuyor. Anlatımcılar ya 1925 hareketini bizzat yaşamış insanlar veya adı geçen kahramanların yakınlarıdırlar.

Kitapta dipnotlar ile bazı tarihi olaylarda aydınlatılıyor. Ayrıca adı geçen kahramanların portrelerine ve onlar üzerine yakılmış kılamlara da yer verilmiş.

Kitabın İçindekiler Kısmı şöyledir:

Yaşam Öyküsü

Bu çalışma hakkında bir kaç söz

1925 Kürt Ulusal Hareketi

Efsane bir direnişçi Portresi; Xarpêt - Palu Cephesi Komutanı: YADO

Yado hakkında söylenmiş bir kaç kılam: Axawo, Selim Beg, Yado

YADO’nun üvey kızı Dılşa halk kahramanı YADO’yu anlatıyor.

Şargeli Hacı Zülfü: “Xarpêt cezaevinde, 24 arkadaşımızı idam ettiler.”

Şeyh Ali Rıza Ermeni sorunu konusunda farklı düşündüğü için HOYBUN’da yer almadı.

Pervin Cemil: “Bizim aile gibi aileler çok büyük zülüm gördükleri için, imha edildikleri için onların kalan fertleri, çocukları, torunları bu büyük yükün altına giremediler.”

İsmet İnönü, “Asın bu iti dedi” Sehdin Telha’yı astılar.

Kasım Demiralp: “Direnişçilikleri ve yiğitlikleri ile düşmana direnen ve ona baş eğmeyen insanlarımız için gurur duyuyoruz, başımız göğe ulaşıyor.”

Burhanettin Bilgin: “Guncê Hemûn bizi görünce ‘Eyvah, eyvah dayılarımın ocağı söndü, dayılarımın çocukları sokaklarda kaldılar’ dedi.”

Yado Sehdin Telhê’ye, “KUR benim köyüm’dür bu köy çok şehit vermiştir” dedi.

Yahya Ter: “1925 Şeyh Said Hareketi’nde KUR’den 33 kişi öldürüldü.”

Zine Kezun: “Askerler her şeyimizi yaktılar.”

Mesur Wasmunun: “Köylere haber ulaştı ki Şeyh Said Diyarbekir üzerine yürümüş.”

Mehmed Selim Uzun: “Kan dökülmüş geri toplanmaz, kemik kırılmış yapışmaz!”

Abdulmutallip Koç: “Siz gidiyorsunuz, artık geri gelmezsiniz.”

Hizêri Emûn: “Halil Amca’nın Mezarı Werr’dedir.”

Şükrü Dayı: “İnsan çok susuz kalınca, elini suyun köpüğüne atar.”

“Bana Yadin derler! Benden kurtuluşunuz yok.”