24 SERRÎYA KOÇKERDIŞÊ MELA EHMEDÊ PALO DE

Mi bi rayîrê mamosta Ehmed Huseynî Mela Ehmedê Paloyî (1) şinasna, Homa rehma xo ro her diyan bikero. Wexto ke serra 1988 de mi dest bi wendişê kurdkî kerdbi, o wext kitabê kurdkî qedexe bî; çi wendiş, çi xo dir çarnayîş û çi zî xo het wedartiş.

Kitabê ke ma eşkayne peyda bikin yê Cîgerxwînî, Melayê Cizîrî û Ehmedê Xanî bî. Bê ke ez bi zûran pesnê xo bidî, mi nê wendêne. Yewna zî, Mele Palo estbi ke sey merdimêko nimite, nêasaye û tarîtîye de, kitabê ey binê çengê ma de la ma o nêşinasnayne.

Mamosta Ehmed Huseynî her wext derheqê senînîya sewîyeyê edebî û kulturî, çendînîya dereceyê afernayîşê ey de serebutê xo yê Paloyî dir vatêne. Nînan ra yewe wina bî:

"Reyke, wexto ke unîversîte de fakulteya edebîyatê erebkî de ez wendekar bîya, mamostayê ma derheqê gramerê fariskî de ma ra nuşteyêk waşt. No sipartek ma rê zaf giran bi, çimkî ma derheqê fariskî de zaf çî nêzanayne. Ageyrayîşê xo yê tehtîlêk de mi Mele Paloyî ra na mesela vate. Badê hîrê rojan ageyra mi ser ke na yo, derheqê persanê mamostayê ma de nuşteyêk bi hawayê akademîk, îlmî û bi edebîyatêko berz nuşto. Gama ke mi no nuşte da mamostayê xo, mamostayî va no nuşte neke goreyê şagirtîya mi, goreyê mamostatîya min o."

Mi rew Mela Ehmedê Palo dî, gama ke hema xo ser o bi, linganê xo ser o geyrayne, dorê Cirnike de şîyne û ameyne. O dirûvê ey verê çimê mi de yo. Wexto ke têkilîya mi nêzdî ra Rêzanê lajê Mele Paloyî dir virazîya, mi çend rey çend hevalan reyde serdanê Mele Paloyî kerd. La çi heyf ke o wext rewşa sihetê ey zêde baş nêbî, ma nêeşkayne tey suhbet bikin.

Badê ke kitabê Mela Ehmedê Paloyî "Dewr û Gera Kurdistanê" çap bi û resa wendoxan, mi çîyêkê xo yo vîndîbîyaye dî, çimkî hewceyîya mi bi wendişê şîîranê şaîrêkê bi nê hawayî zêde estbî.

Serebutanê ke mamosta Ehmed Huseynî derheqê Mele Paloyî de mi ra vatbî ra yewe zî wina ya:

"Reyke mi Mele Paloyî rê derheqê kitabê 'Rîsalet el-Xufranî' de qisey kerd. No kitabê nuştoxê namdar yê ereban Ebul Ela el-Me'errî yo. Mi behsê muhtewaya kitabî ci rê kerd; senî awan kerdo, terzê nuştişê ey, ro yewbînan barkerdişê fikran, ancî mi behs kerd ke no kitab hetê tarîxî ra çiqas muhîm o. Badê ke Mele Paloyî nê melumatî mi ra girewtî, qasê di aşman nêasa. La rojêk mi dî ke yew goroza kaxidan a qasê se pelî ha binê çengê ey de, wet ra yeno û mi ra va, ha na yo 'Civîna Nemiran' yanî bi kurdkî sey kitabê 'Rîsalet el-Xufran'î."

Mi bi naznameyê Kasî kitabê Mela Ehmedê Paloyî Civîna Nemiran ra, destnuşteyê ey ra qasê se rîpelî transkrîbeyê alfabeya latînkî kerdî la seba ke rewşa mi baş nêbî mi heme nêqedêna. Serra 2010 de mi destnuşteyî apey dayî lajê ey ke des hezarî beytî bî, welat û tarîxê Kurdistanî ser o bi hawayê dîyalogê mîyanê çend kesanê ke heqîqeten tarîx û komelê kurdan de estê qisey bîyêne.

Ez rîpelê verên yê kitabê "Civîna Nemiran" ke hema çap nêbîyo tîya neqil kena:

Pehlewî û Civîndarî

Pehlewî:

Diçim, dimînî

Riya Civînî.

Genim neçînî

Bi şewq û şîn î!

Civîndarî:

Divê bixwînî

Xwe zû bigînî

Bê cî derînî

Hê durr diçinî

Pehlewî:

Dengê dîlanê

Di vê meydanê

Rengê leylanê

Li ber baranê

Civîndarî:

Haha birader

Bibête tevger

Lat û ber û der

Tev têne xweser

Pehlewî:

Xewa min nayê

Di vê hewayê

Rengê çirayê

Bibêjim dayê

Civîndarî:

Divê bibînî

Ala hilînî

Defter bixwînî

Dijmin biçînî

Pehlewî:

Di vê belayê

Bi te xwuyayê

Ne kolî tabî

Li her cîya bî

Civîndarî:

Ev nav û nîşan

Ev deng û dewran

Bi dar û lêdan

Di qad û meydan

Pehlewî:

Tê der ji banî

Nabim xwuyanî

Dikim jiyanî

Li ber ziyanî

Civîndarî:

Were meydanê

Dakev dîlanê

Deşt û zozanê

Rengê cîhanê

Pehlewî:

Nakim tebatê

Di vê mezatê

Bême civatê

Bibêjim atê

Civîndarî:

Ev keyf û şadî

Şûrê xwe badî

Bi dîn û dadî

Di vî mezadî

Mela Ehmedê Palo 1920 de Sêraçûr (2) de ameyo dinya. Dayîk û bawkê zazî rê virazîyayo, yanî ey şitê dadîya xo bi lorîganê zaravayê zazakî şimito. Badê yeno Binxete û uca museno zaravayê kurmanckî, dima zaravayê soranî zî musneno. Her zarava ci rê berêk seba hezaran çekuyan, serebutan, şeklê qiseykerdişî, çimeyê pers û vateyanê têmîyanekan, ancî deyîr û tecrube û sanik û nameyê cayan akeno.

Seba ke dînê îslamî û kitabo pîroz bi erebkî yê coka hetêk ra ganî melayanê kurdan bi hawayêko pêroyî bi erebkî bizanayne, ancî hucreyan de wendekarî fariskî û tirkî zî musayne. Coka bingeyê nuştoxîya Mela Ehmedê Palo dewlemend bi. Zafbîyayîşê zaravayan bi xo zî dewlmendî ya. La zanayîşê ziwananê bînan destêko bîn dewlemendî ya.

Ferhengê ey ferhengêko orîjînal yê kurdkî yo, cumleyê ey tekuz û asan ê, dîmenê ey sey fîlmanê hîrêlet ê. Dûrdîyayîşê ey camê welatparêzîye ra yo; geyrayîş û tedbîr û têwgêrayîşê ey derguşê Kurdistanî ra yo. Cumleyê ey cumleyanê nuştoxanê verênan ra cîya yê, hemdem û hemmanayanê ey ra zî taybetî yê. Bêke o zor bido xo, beytanê ey ra felsefe herikîyeno, bêhemd boya ey vateyanê ey ra yena. Dewlemendîya manaya ca û dewranan zî balkêş a. Ferhengê Mela Ehmedê Paloyî ne şaxê Cîgerxwînî ra ne zî yê Cizîrî ra kemî nîyo labelê bi moral û muhtewaya xo ferhengêko taybet o. Çunke ey gelêk ziwan û zaravayan ra awa edebîyatî şimita.

Malzeme û hacetê beytanê ey kêrameye yê, wezn û terazû û rewanîya beytan de wayîrê nîşan û tuxrayêka taybete yo. Ancî bikarardişê malzemeyê nuştiş û afernayîşê edebî de çimeyê ey orîjînal ê, fikrê ey zî umîdê miletê ey ê:

Çiraya dewletê pêket

Cihê min ber dida xwînê

Divaya rûmetê rêket

Gelê min berdide kînê

Mela Ehmedê Palo bawerîya xo de muşexes û zelal bi, hêvîya ey bi şorişê Mela Mistefa Berzanî zaf zêde bî. Hertim vatêne xelasîya miletê kurdî û Kurdistanî do bi rayîrê Berzanî bo. O sey sembolê azadî, camêrdî û kurdperwerîye dîyêne. Ma zafê şîîranê ey de nameyê Berzanî vînenê:

Seydayê hêja, şêrê Berzanî

Pîrê dilovan yê hemî kurdan î.

Nav û dengê me te kir xuyanî

Bi ceng û mêrî daye cîhanê.

Kurdî sey miletanê bînan layîqê dewletêka xoserbîyaya û azade dîyêne, bi nuştişê kurdkî û bi serberzîye rayîrê kurdîtîye de seba naye tim xebitîyayêne.

Miletê kurdî o tena sey şaîr şinasnayne. La Mela Ehmedê Palo ziwanzan bi, derheqê gramerê kurdkî de kitabêk nuştbi, ancî ferhengêkê eyê tirkî-kurdkî estbi, bi nameyê "Pendên Ettar" kitabêk fariskî ra tercume kerdbi. No kitabê nuştoxê farisan o namdar Ferîduddîn Ettarî yo. La çi heyf ke muxaberatê Sûrîye dest na nê kitabî ser û berd.

Gelêk kitabê ey nika destê aîleyê ey de estê. Hewt dîwanê eyê şîîran estê. Pa ferhengê eyê tirkî-kurdkî yew kitabê eyê gramerî çap bîyo. Yew şîîra xo de vano:

Hinan welat firotin bi erzanî birader

Hinek mirtal û rot in ji bo Dehak û Ejder

Hîn rêberê neyar in, welat kirin perîşan

Ji bo dijmin hewar in, xistin derd û perîşan

Ez bi hêvî ya ke, ameye de ma bieşkin cuya ey hîna roşn bikin. Îmkanê ma zêde bibê, ma bieşkin eseranê ey çap bikin ke neslê ma yê ameyeyî edebîyatê eyê berzî ra fayde bivînê.

Peynî de na şîîra mi, çewresrojîya koçkerdişê seyda Mela Ehmedê Palo de ke mi serra 1991 de keyeyê înan de wendbî ez tîya pêşkêş kena: