Almanya de bi Kirdkî Weşanê Radyoyî

Goreyê zanayîşî mi tarîx de raya verên Almanya de yew radyo bi yew perîyodo rêk û pêk bi kirdkî programî radyo neşir kerd.

1990 de bajarî Almanya Duisburg de yew komê radyo awan bîy. Na kom verî bi ardimî Unîversîteyê Essenî û roşnvîrî kurdan Huseyîn Erdem derheqî hedrekerdişî programanî radyo de çend semînerî viraştî. Bajarî Essen ra zî yew komê radyoyî nê semîneran de ca girewt.

Cuwa pey aşmê sibata 1991 de na kom bi nameyî “Dengê Kurdan li Duisburgê” dest bi programanî radyoyî kerd. Nê programî radyoyê bajarî Duisburg, çarçewayê programanî “Bürgerfunk – Weşanê Şarî” de amênî neşirkerdiş. Program her hefte yew roj bi û wextî ey nêm saet bi. Programî “Dengê Kurdan li Duisburgê” bi almanî û kurdî (kurmancî, kirdkî) bi. No program de xeberî, raporî, roportajî, studyo de sohbetî, şexsîyetan û bîyenanî tarîxî ser o wendişî, folklorî kurdî ra wendişî metnan, bîyenanî rojaneyan ser o şîroveyî, muzîk û çîyê bînî bîy. Naverokî programan ser o sansur çîn bi, grûb serbest bî. Grûb semedê no program a yew ca ra ardim, pere nêgirewtênî, no rid ra zî grûb ser o yew otorîte çîn bi. Radyo heremî bîy, la program de her cayî Kurdîstanî ra xeberî û şîroveyî amênî neşirkerdiş.

Weşanê radyo ya “Dengê Kurdan li Duisburgê” heta 2010 dom kerd. Sere de komê radyo şeş kes bîy, cuwa pey, kêm bîy, 1998 ra nat mi tenya no program hem hedre kerdênî, hem teknîk îdare kerdênî hem zî pêşkêş kerdêni.

Sere ra heme metnî kirdkî mi hedre kerdênî. 1991 ra heta 1995 xeberî kirdkî xanima mi Leyla wendêni. 1995 ra heta 2010 mi hem metnî amade kerdênî hem zî radyo de wendênî.

“Dengê Kurdan li Duisburgê” ra pey çend bajaranî bînan yê Almanya de zî programî kurdî ameyî neşirkerdiş, înan ra tayên de kirdkî zî program virazîyayêni.

Seke mi cor de va, Essen ra zî yew grûb ma ya pîya semînerî zîyaret kerdî. Înan zî bajarî Essen de 1992 dest bi programanî kurdî (kurmancî, kirdkî) kerd. Eynî serre de Duîsburg de zî ancî yewna grûb dest bi weşanî programî kurdî (kurmancî, kirdkî) kerd. Nê programî radyoyanî bajar de çarçewaya “Weşana bi ziwanî dayîke” de amênî neşirkerdiş, girêdayîyê redaksîyonê pêroyî yê radyo bîy. Programî nê her di grûban serbest nêbi, çîko redaksîyonî radyo bidayênî, ê mecbûr neyî tercume bikerî û program de neşir bikerî. Nê programan de tenya bîyenê ê bajarî ameynî neşirkerdiş, persanî ê bajarî ser o şîrove ameynî hedrekerdiş. Ê nêşkayêni bajaranî bînan ra yan zî Kurdîstan ra kurdan ser o xeberan yan zî çîyanî bînan neşir bikerî.

Bajarî Essen de programî kirdkî bi nameyî Kazim yew embazê Dêrsim ra, Duisburg de Qemer Söylemez û Mehmet Ocak ke her di Dêrsim ra bîy, hedre kerdênî û peşkeş kerdênî. Nê her di programan zî tenya çend serrî rûmit.

1995-96 de bajarî Almanya Stuttgart de tayê kurdan û demokratanî almanan bi nameyî “Radyoya Azad” yew radyo awan kerd. Na radyo de her hefte bi kurdî (kurmancî, kirdkî) zî programî ameynî neşirkerdiş. Nê programî de xeberî, raporî, roportajî, studyo de sohbetî, şexsîyetan û bîyenanî tarîxî ser o wendişî, folklorî kurdî ra wendişî metnan, bîyenanî rojane ser o şîroveyî, muzîk û çîyê bînî bîy. Amadekar û pêşkêşkarî beşî kirdkî Zeynel Meşelî yo dêrsimij bi. Nê programî çar-panc serrî dom kerd.

1998 de bajarî Hamburg de “Offene Kanal - Kanalo Akerde” de yew grûbê kurdan bi nameyî “Radyo Azadî” dest bi programanî kurdî (kurmancî, kirdkî) û triki kerd. No program de zî xeberî, raporî, roportajî, studyo de sohbetî, şexsîyetan û bîyenanî tarîxî ser o wendişî, folklorî kurdî ra wendişî metnan, bîyenanî rojaneyan ser o şîroveyî, muzîk û çîyê bînî bîy. Amadekar û pêşkêşkarî radyo Depi ra Hespî Aydin bi. Nê programî heta 2003 dom kerd.

1990 de Berlîn de verî Radyo 100, bacê Radyo RRG, cuwa pey zî radyo Multî – Kultî de hefte de yew saet bi nameyî “Bernama Kurdî” yew bername virazîya. No bername zî heta serranî 2000 rûmit. Ancî 1992-93 de Nürnber de radyoyê bajar de bernameyî kurdî ameyî neşirkerdiş. La nê her di bernameyî tenya kurmancî bî, ge-ge kirdkî muzîk amêni neşirkerdiş.

Nika Almanya di bi kirdkî weşana radyo çîn a.*

__________

* No nuşte "Newepel, Rojnameyo kulturî yo 15 roje, Hûmare 48, Diyarbekir, 01-15 Adare 2013, r. 5" de weşanîyayo.