Antolojî

Çend serran ra ver Ajansa Averşîyayîş û Hemkarîya Mîyanneteweyî ya Swêdî (SIDA) projeyêk dabî dest pêkerdene, seba weşanayîş û vilakerdişê 28 kitabanê kurdkî bîbî fînansore. Nê kitaban ra tayê kirdaskî (kurmancî) bî, tayê kirmanckî (zazakî) bî. Kitabî bêpere amebî vila kerdene. “Antolojîyê Hîkayanê Kirmanckî (Zazakî)” ke bi destê Munzur Çemî amade bîyo, nê kitaban ra yewer o.

Antolojî de yewendes hîkayayê hewt nuştoxan estê. Nê hîkayeyî, warê hîkayan de, edebîyatê kirmanckî de eseranê tewr verênan ra yê. Seke yeno zanayene, tarîxê modernî yê edebîyatê kirmanckî zaf kehen nîyo, kirmancan bi ziwanê xo hîris serran ra ver dest bi nuştişê hîkayan kerdo. La mîyanê hîris serran de xeylê çî ameyo pêser. Ewro ma dest de eserê holî estê ke merdim pê beno sereberz.

Antolojî de di hîkayeyê Huseyîn Karakaşî (“Xewf” û “Wayîrê Hênîyê Mamedî”), hîkayeyêka J. Îhsan Esparî (“Derdê Dewrêşî”), hîkayeyêka Malmîsanijî (“Engîştê Kejê”), hîkayeyêka Mehemed Uzunî (“Yelge”), di hîkayeyê Munzur Çemî (“Vengê Birrî” û “Tersê Memî”), di hîkayeyê Roşan Lezgînî (“Xozî Bîyê Zaf” û “Rem”), di hîkayeyê Serdar Roşanî (“Gozêre” û “Bircanê Dîyarbekirî ra Mektubêke”) estê, antolojî 158 rîpelan ra pêyeno.

Her di hîkayanê Munzur Çemî ra teber hîkayeyê bînî, verî, kovara Vateyî, Çira û Tîrêj de weşanîyayê. “Engîştê Kejê” û “Derdê Dewrêşî” hîkayeyê tewr kehenî yê, seba antolojî, hetê rastnuştişî ra goreyê qeraranê kombîyayîşanê kirmanckî, goreyê îmla û ferhengê Grûba Xebate ya Vateyî bi destê nuştoxan newe ra redakte bîyê.

Ziwanê hîkayeyan standard o, goreyê qaydeyanê muşterekan ameyê nuştene. La seke nuştoxî cîya-cîya mintiqayan ra yê (H. Karakaş Qoçgirî, Î. Espar Pîran, M. Uzun Pali, M. Çem, Dêrsim, R. Lezgîn Licê…), seke xeylê çekuyê kirmanckî mîyanê heme kirmancan de hîna muşterek nêbîyê, wendox her hîkaye de rastê newe-newe çekuyan yeno. Çekuyanê cîya-cîya mintiqayan nas keno, ziwanê xo beno dewlemend.

Antolojî manaya xo “guldeste” yo, bi cîya-cîya metodan yeno amade kerdene. “Antolojîyê Hîkayanê Kirmanckî” de metodêko xususî çin o, tena hîkayeyî têdima ameyê ca kerdene. Wina aseno ke leza-lez amade bîyo. Eke amadekerdoxî derheqê nuştoxan de zanayîş bidayênê, kilma-kilm bibo zî behsê xebatanê înan bikerêdênê o wext wendoxî zî ê û eserê înan/xebatê înan hîna rind nas kerdênê. Edîb û edbîyat ke pîya tede bibo hînan rind beno.

Ewro îhtîyacîya ma bi antolojîyan zaf a. Edebîyatê ma roje bi roje beno xurt, ma dest de eserê hêcayî estê. Daşinasnayîşê (bi tirkî: tanıtım) nînan muhîm o. bi nameyê “antolojîya edebîyata/wêjeya kurdî” di-hîrê antolojî pîyase de estê. Nînan çi kirdaskî çi kirmanckî û çi soranî, ca dayo heme lehçeyanê kurdkî. La kirmanckî tede kêmî ya. “Antolojîya Edebîyata Kurdî” ke M. Uzunî amade kerdo, tede bi kirmanckî tena mewlidê Ehmedê Xasî û Osman Efendîyê Babijî esto. “Antolojiya Wêjeya Kurdî” ke H. Sagniçî amade kerdo, tede nê her di mewlidan ra teber di-hîrê şîîrê/kilamê Sayder (Şah Heyder) û Seyîd Qazî estê.

Ya, ewro îhtîyacîya ma pê esta, îmkanê ma zî estê. Vîst û panc serran ra ver mumkin nêbi ke merdim bi kirmanckî antolojî amade bikerdênê. O wext çend eseran ra teber teba çin bî. Ewro wina nîyo. Ewro xeylê eserî estê, eserê balkêşî estê. Beno ke merdim tarîxê edebîyatê kirmanckî zî binusno, bi profesyonelîye antolojîyan zî amade bikero. Bi no hawa ma edebîyat û edîbanê xo, bi xo, şinasnenê hem zî dinya de danê şinasnayene. Şinasnayîş û daşinasnayîşê edebîyat û edîban de rolê antolojîyan muhîm o.