Baba Tahirê Uryan

Edîbanê edebîyatê kurdan yê klasîkî yê tewr verênan û muhîman ra Baba Tahirê Uryan (Hemedanî), serra 935 de bajare Kurdistanê Rojhilatî Hemedan de ameyo dinya. Terîqeta hêzdare yê dewrê xo ra pîrê Ehlê Heqî yo. (Mîyanê kurdan de tarîx ra nat pîr û derwêşanê girsan ra “Baba; Bave; Bav” eno vatene. Zey Baba Mensur, Baba Munzur, Baba Goşkarî…) Şîîranê xo lehçeyanê kurdkî ra bi lurrkî nuştê. Rayberanê edebîyatê nuştekî yê kurdan ra yew o.

Ey Heq hawarê zerrîya mi biheşne

Keso bêkes ti yî, ez menda bêkes

Heme vanê “kesê Tahirî çin o”

Heq yarê min o, çi hacet bi kesî

Bi fikrê xo yê felsefî û tarzê xo yê şîîrkî xo ra dima Ehmed Yesewî, Mewlana Celaledînê Rumî, Feqîye Teyran, Melayê Cizîrî, Ehmedê Xanî û hema xeylê şaîr û mutesewifan ser o tesîr kerdo.

Îlahî ez şorî leyê kamî, şorî leyê kamî?

Ez ke bêdest û pa ya, şorî leyê kamî?

Heme mi biqewirnê ez yena leyê to

Eke to ra biqewirîyî, ez şona leyê kamî?

Baba Tahîrê Uryan, alim û derwêşanê tewr verênan yê kurdan ra yo. Seba ke vêşan, perîşan û hema-hema uryan (rût) gêrayêne, coka mîyanê şarî de nameyê “uryan’’î girewto.

Ez nêzan kamî ez viran û uryan kerda

Ez ke cellad a, kamî ez bêcan kerda

Xençerêk bidîn ez sêne raqelişnî

Ez bivînî ke eşqî çi bi can kerdo

Serra 1019 de Hemedan de merd. Mezelê Baba Tahirî ke nika kerdo muze, zîyaretgehanê pîrozanê şarî ra yew o.

Keso ke aşiq o can ra nêterseno

Aşiq zincîr û zindan ra nêterseno

Zerrîya aşiqî zê vergê vêşanî ya

Ke o heyheyê şiwanî ra nêterseno.

Serra 1880 de oryantalîst Edward Fritzgerald 260 çaraneyê ey arê day. Nê çaraneyî verî Îran de (1927), dima Îstanbul de (Kültür Bak. Yay. 1989) weşanîyay. Hetê Sabah Karayî ra tercumeyê kurmanckî bîy (Weşanxaneya Nûbiharê,1991-2010)

Gelek şîîr û nuşteyê Baba Tahirî bi nameyê “El-Kelîmatul-Qisa” yew kitab de ameyê kom kerdene. Û vateyê ey ê wecîzênî kî bi nameyê “El-Futuhatul Rebbanîye Fîl Îşaretîl Hemedanîye” de ameyê kom kerdene.

Baba Tahîrî ra Kerametêk (Meselêk)

Goreyo ke yeno vatene, Baba Tahir rojê wendekaranê medreseya Hemedanî ra pers keno ke seba îlim bimuso ganî se bikero. Wendekarî yarênîya xo pê kenê û vanê, ganî ti yew şewa zimistanî mîyanê na awa cemedîyaya ya hewze de derbaz bikerî. Roja bîne şodir nîyadenê ke çi bivînê? Baba Tahir rût û uryan mîyanê awe de ha payanî ra. Baba Tahiro ke rîyê ey bi nûrê îlmî beriqîno, vano:

- Mi şewe kurd derbaz kerde, ez şodir ereb hêşar bîya.

Çend Çaraneyê Bînî

Delal her di çimê mi qesrê to yê

Mîyanê her di çimanê mi cayê payê to yo

Ez tersena ke ti xafil game bierzê û

Bijangê mi bidejnê payanê to

Eke destê mi bireso çerxa feleke

Ez do gelêk çîyan bipersî ci ra

“To dayo yewî se tewir nîmet

Ê binî rê nanê cewî û tebê gonî”

Zerrîya mi derdê to ra her dem xemin a

Balişnaya mi kemere, doşegê mi zemîn o