Bask Ülkesinde Öğretmen Yetiştirme

İlköğretim okullarında çalışan öğretmenlerin bir öğretmen okulundan öğretmenlik sertifikası alması, ortaöğretimde çalışan öğretmenlerin de üniversite diploması ve özel hizmet-öncesi dersleri alması gerekmektedir. Bask Dilinin Normalleştirilmesi Kanunu 1982 yılında kabul edildiğinde devlet okullarında çalışan öğretmenlerin ancak %20 kadarı Baskça konuşabiliyordu ve bunların çok azı bu dilde okuma-yazma biliyordu. Şimdi ise Baskça dilini öğreten veya Baskça temelli eğitim yapan öğretmenlerin Baskça dil yeterliliği sertifikasına sahip olması beklenmektedir. Bugün devlet okullarında çalışan öğretmenlerin %80 kadarı iyi düzeyde Baskça bilmekte ve Baskça eğitim yapabilmek için diploma edinmiş durumdalar. Ayrıca özel okullarda çalışan öğretmenlerin de yaklaşık %63’ü Baskça eğitim yapabilecek seviyededir.

Bu rakamlar oldukça etkileyicidir ve Baskça eğitimin revaçta olduğunu göstermektedir. Peki, kim bu Baskça konuşan öğretmenler? Bazıları anadili Baskça veya İspanyolca olan ve öğretmen okullarında veya üniversitelerin eğitim fakültelerinde Baskça temelli eğitimden geçen yeni öğretmenler. Yeni öğretmenlerin hemen hepsi Baskça dilinde iyi düzeyde yeterliliğe sahip. Ancak son dönemlerde doğum oranlarındaki düşüş ve buna bağlı olarak okullardaki öğrenci sayısının azalması ile eskisi kadar çok sayıda yeni öğretmen yetişmemektedir. Devlet okullarında kadrolu çalışan tüm öğretmenlere yönelik Baskça dil yeterliliği ancak hizmet-içi eğitim seminerleri ile sağlanmaktadır. Bask Hükümeti Eğitim Bakanlığı, Baskça öğrenmek isteyen veya öğrenmesi gereken öğretmenler için ilave dersler koymakta ve bu derslere katılan öğretmenlerin ders saatleri için yedek öğretmenler görevlendirmektedir. Hatta öğretmenler üç seneye kadar ücretlerinde hiçbir kesinti olmadan Baskça derslerine katılmak üzere izin alabilmektedir. Son 20 yılda Baskça öğrenmek için yaklaşık 23,000 kadar öğretmen bu izinden faydalanmıştır. Bu kurslara katılan öğretmenlerin Baskça dilinde eğitim yapabilecek kadar dil yeterliliğine sahip olduklarını belgelemek için sınavlara girmeleri gerekmektedir. Yıllardır bu kurslara katılabilmek için öğretmenlerin ancak kendi çabalarıyla öğrendikleri orta düzeyde bir Baskça bilgisine sahip olmaları gerekmekteydi. Artık yapılan değişikliklerle başlangıç seviyesinde olan öğretmenler de bu kurslara katılabilmektedir. Son zamanlarda özel okullarda çalışan öğretmenlerin de ücretli izin alarak bu tür Baskça kurslara katılmalarının önü açılmıştır. Özel okullarda çalışıp Baskça kurslarına katılmak isteyen öğretmenlerin ve onların yerine görev yapacak yedek öğretmenlerin maaşları da Bask Hükümeti tarafından ödenmektedir. Ayrıca hâlihazırda Baskça eğitim veren öğretmenlerin de bu tür kurslara katılarak dil yeterliliklerini güçlendirmeleri ve dil standartlaştırma ve terminoloji çalışmalarında yapılan yeniliklerden haberdar olabilmeleri için tam ve yarı zamanlı kurslar mevcuttur. Bir süredir anadili Baskça olan ancak İspanyolca eğitim veren öğretmenler için Baskça kursları düzenlemek yaygın bir pratik haline geldi. Bu kurslar sayesinde öğretmenlerin konuşma dili olarak kullandıkları Baskça dilinde okur-yazarlıklarını da geliştirmeleri; gerek gramer bilgilerini gerekse de kelime hazinelerini zenginleştirmeleri hedefleniyordu. Baskça’nın eğitimde daha fazla kullanılması daha önce kullanılmadığı alanlarda da giderek yaygınlaştığını göstermesi açısından oldukça önemlidir.

Açıkçası Bask Ülkesinde öğretmenler için Baskça öğrenmenin koşulları oldukça elverişlidir. Ancak yine de bazı öğretmenler bir takım sıkıntılar çekebilmektedir. Örneğin çoğu aile, çocuklarının Baskça ağırlıklı eğitim almalarını talep etmektedirler. Bu durumda öğretmenlerin bir kısmı İspanyolca eğitim veren başka okullara gitmek zorunda kalmaktadır. Özellikle 45 yaş üstü öğretmenler dil öğrenme konusunda sıkıntı çektiklerini belirtmekte ve ailelerin talep ettikleri bu uygulamaya dâhil olamamaktadırlar. Bu yüzden geçmişte Baskça eğitim yapabilmek için sahip olunması gereken dil yeterliliği konusunda standartlar oldukça düşük tutulmak zorunda kalmıştır.

Hizmet–içi eğitim seminerleri sayesinde bugün artık neredeyse tüm öğretmenler çiftdillidir. Ancak ikinci dili Baskça olan birçok öğretmen dil yeterlilik diplomasına sahip olsa da Baskça eğitim yapmanın zor olduğunu düşünmektedir. Buna paralel olarak bazı çalışmalar, birinci veya ikinci dili Baskça olan öğrencilere Baskça temelli eğitim verilirken akademik başarının belli oranda düşebileceğini göstermektedir.

Tüm öğretmenlerin ihtiyaç duyduklarında uzmanlardan eğitim danışmanlığı alabilecekleri merkezler bulunmaktadır. Bask Hükümetinin Eğitim Bakanlığı tarafından desteklenen bu merkezlerden toplam 18 tane vardır. Tüm merkezlerde bir dil planlama koordinatörü bulunmaktadır. Eğitim Bakanlığı tüzüğüne göre bu merkezlerin amaçları, eğitim bilimleri, özel programlar, materyal ve hizmet-içi eğitim konularında öğretmenlere danışmanlık yapmak ve dil öğrenimi alanında deneyler ve araştırmalar yürütmektir. Bask dili planlaması dışında bu merkezlerde dilsel ve kültürel çeşitlilik, İngilizce eğitimi, öğrencilerin özel ihtiyaçları ve yeni teknolojiler gibi pek çok konuda uzmanlaşmış görevliler mevcuttur. Bazı devlet okulları ve özel okulların ise bu konularla ilgili çalışma yürüten kendi özel personeli bulunmaktadır. Çiftdilli veya çokdilli programlarda öğretmenlik yapabilmek için çokdillileştirme[1] eğitimi, müfredat, materyal ve kaynaklar, hedef dilin değerlendirilmesi gibi alanlarda özel eğitim almış olmak gerekmektedir. Bask Ülkesinde bu alanlarda gerekli eğitimi vermek üzere her yıl yaklaşık 200 kadar ders verilmektedir. Bu derslerin bir kısmı aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Öte yandan çiftdilli veya çokdilli programlarda çalışan öğretmenlerin kendilerine has sorunları da bulunmaktadır. Bask Ülkesinde farklı dil becerilerine sahip karma gruplara ders vermek zorundadırlar. Birçok araştırmanın da gösterdiği gibi öğretmenleri dilsel ve kültürel çeşitliliğe hazırlamak arzu edilir olduğu kadar da zordur. Ayrıca öğretmenler Baskçanın azınlık dili olması statüsü ile ilgili de bir takım sıkıntılar yaşamaktadırlar. Zira birçok öğretmenin anadili Baskça değildir. Anadili Baskça olanlarsa Baskçanın akademide kullanılma tarihi kısa olduğu için okur-yazarlıklarını yeterince geliştirememişlerdir.

Öte yandan birçok araştırmacının da dediği gibi tekdilli öğretmenlerle kıyaslandığında yeni bir dil öğrenme sürecinden geçmiş öğretmenler benzer süreçlerden geçmekte olan öğrencilerin ihtiyaçlarını çok daha iyi bilmektedirler. Bu türden bir farkındalığa sahip olmak çiftdilli veya çokdilli programlarda eğitim açısından son derece önemlidir. 

Prof. Dr. Jasone Cenoz

Uygulamalı Dilbilimi, Eğitimde Araştırma Bölümü

Bask Ülkesi Üniversitesi

Not: Bu yazı Towards Multilingual Education: Basque Educational Reserach from an International Perspective isimli kitaptan alınmıştır. Yazı, esasında Bask Ülkesinde eğitim sistemini ele alan daha geniş bir yazıdan bir bölüm olarak alınmış, bu broşürün amacına göre kısaltılmıştır.

[1] Bu terim İngilizcedeki “immersion” terimi yerine kullanılmıştır. Dil Yarası çalışmamızda çiftdillileştirme olarak kullanılmış olsa da “çokdillileştirme” terimini kullanmak daha doğru olacaktır (ç.n).

_________

Not: Bu makale Diyarbakır Siyasal ve Sosyal Araştırmalar Enstitüsü DİSA tarafından hazırlanan "Önce Anadili" broşürleri dizisinde yayınlanmıştır.