Beş Soruda Kaybolan Diller

Soru: Bir dilin kayboluşunu belirleyen nedir?

Yanıt: Genellikle, aile kendi dilini çocuklarına öğretmekten vazgeçerse ve gündelik konuşmalarında kullanmazsa, bu dil kaybolmaya yüz tutmuş demektir.

S: Ethnologue* listesinde yer alan 6900 dilden kaçı şu an kaybolmakla yüz yüzedir?

Y: Bu soruya ilişkin tahminler kişiden kişiye değişir ve çeşitlidir, ancak konunun uzmanları dilbilimciler, bu dillerin çoğunun çocuklara aktarılamayacağını söyler. Ayrıca dilbilimcilerin neredeyse tümü, dillerin tamamının yarısından fazlasının bu durumda olduğu konusunda hemfikirdir. Ama yine de birçok dilin tehlikeli bir aşamada olduğunu belirten bir takım dilbilimci ve gazetecilerin iddiaları konusunda çok fazla tutarlı makale yok.

S: Bir dil niçin kaybolur?

Y: Bu durumu destekleyen etkenler şöyle sıralanabilir:

-          O dilde konuşanların sayıca azalması

-          Ömürleri

-          Çocukların o dilde konuşma oranı

-          Birçok yerde öteki dillerin kullanılması

-          Milli duygular ve o dili konuşanların kendi dillerine karşı tavrı

-          Metropollere göç

-          Hükümetlerin ve camii ya da kiliselerin yasaları ve uygulamaları

-          Eğitim dili

-          Ekonomik engeller ve emek sömürüsü

Öte yandan, bu dilin toplum içinde birleştirici bir rolünün olamaması, çoğunlukla standart bir alfabeye sahip olmaması ve bu dilde edebi eserlerin ve okuyup yazabilen aktif kullanıcıların az olması ya da hiç olmaması bu durumu ortaya çıkarabilir. Belki de bu dilin prestijinin olmayışından ve bu dili konuşanların destekleyici olmamalarından kaynaklanabilir.

S: SIL** ayrıca “hiçbir dil küçük değil” der. Bu söz, dili canlandırma çalışmaları içerisinde nasıl bir rol oynar?

Y: Bu ilkesiyle SIL az kişi tarafından konuşulan dillerin kullanıcılarına desteğini sunmakta ve o kişilerin arasından dilleri için çalışmalar yürütenleri yetiştirmeyi arzu etmektedir. Geçmiş yıllarda SIL, dilleri yüz kişi tarafından konuşulan ve dillerinin öldüğünü söyleyebileceğimiz topluluklarla çalışmalar yürütmüştür. Bugün o dillerin çoğu hâlâ ölmüş değil ve konuşulmaktadır. SIL, prensip olarak tüm toplulukların dillerinin her türlü çaba ve çalışmaları hak ettiğini görüşündedir.

S: SIL, bir dilin canlandırma çalışmalarına ihtiyaç duyduğu konusunda ne gibi ölçütler belirler?

Y: Ölçütler çokça ve çeşitlidir. Ama ölçütlerin başında “o dil topluluğuna mensup bireyler ve kanaat önderlerinin ilgi, istek, katılım ve kararları” gelmektedir. Birçok alternatif önerilebilir, ancak SIL dilleri koruma ve geliştirme çalışmalarında kişilere ve ayrıca hükümetler ile camii/kiliselere destek olmaktadır.

____________

*Dünyadaki 6900 dilin kataloglanmasına dair çalışmalar yapan referans ansiklopedisi.

**SIL, 1934 yılında kurulan, daha az konuşulan diller üzerine araştırma, derleme ve yardım çalışmaları yürüten uluslararası sivil bir kuruluştur.

http://www.sil.org sitesinden çevrilmiştir.

_________

Not: Bu makale Diyarbakır Siyasal ve Sosyal Araştırmalar Enstitüsü DİSA tarafından hazırlanan "Önce Anadili" broşürleri dizisinde yayınlanmıştır