Bingöl'de Ehmedê Xasî Paneli

Bin-Der tarafından organize edilen Kırdki Edebiyatının Başlangıcı ve Ehmedê Xasî başlıklı panele yoğun ilgi gösterildi. Yaklaşık 120 civarında izleyicinin katıldığı panel, Bingöl Otel Sarıoğlu konferans salonunda 12.04.2009 tarihinde saat 14.00'da başladı, saat 16.00'da sona erdi. Bin-Der yönetim kurulu başkanı Doğan Karasu açılış konuşmasını yaptığı panelde “Başlangıçtan günümüze Kırdki Edebiyatı ve Ehmedê Xasî” başlıklı bölümü ünlü Kürt dilbilimci tarihçi yazar Mehemed Malmîsanij anlattı, “Kırdki (Zazakî) Mevlütlerin Karşılaştırmalı Analizi” başlıklı bölümü araştırmacı yazar Mihyedînê Mîyalanî anlattı, şaîr Mela Mehemedê Kavarî de Ehmedê Xasî'nin mevlüdünden bölümler okudu. Yazar Mehmûd Nêşite ise, panelin moderatörlünü yaptı.

Panelin açılış konuşmasını Bingölde ağırlıklı olarak konuşulan Kürtçenin Kırdki (Zazakî) lehçesiyle yapan Bin-Der yönetim kurulu başkanı Doğan Karasu, bu tür etkinliklerin Çewlîg'in (Bingöl) kültürel ve sanatsal gelişimine katkı sunacağını vurguladıktan sonra, asıl, gerilemeye başlamış olan bu lehçemizin de canlanıp gelişmesine vesile olacağını belirtti. Kıt imkanlarıyla böylesi bir etkinliği gerçekleştirmiş olduklarından dolayı mutluluklarını ifade etti.

Panel, baştan sona Kürtçenin Kırdkî (Zazakî) lehçesiyle gerçekleşti.   

Panel moderatörü Mehmûd Nêşite'nin tanıtım konuşmasından sonra söz alan dilbilimci araştırmacı yazar Mehemed Malmîsanij, önce genel olarak Kürtçenin Kırdki (Zazakî) lehçesi hakkında bilgiler verdi. Malmîsanij konuşmasında, “Bu lehçemiz, değişik yörelerde farklı adlarla anılıyor. Örneğin Bingöl ve ilçelerinde ve Diyarbakır ve ilçelerinde Kırdkî, Dêrsim Erzincan, Sivas ve Varto gibi yörelerde Kırmanckî, Çermik, Siverek ve Gerger gibi yörelerde Dımılkî, Maden gibi yörelerde de ise Zazakî diye anılıyor. Kimi ağız farklılıkları olsa da, dilsel açıdan, aynıdır ve bu lehçe Kürtçenin 4 başlıca lehçelerinden biridir. Ama bazen yanlışlıkla Kürtçenin Kurmancî lehçesi için Kürtçe deniliyor. O zaman da, sanki, bu lehçemiz ayrı bir dilmiş gibi anlaşılıyor. Bu, yanlıştır. Kürtçe sözcüğü, başlıca 4 lehçeden oluşan dilimizin ortak adıdır” dedi.

Dilbilimci araştırmacı yazar Mehemed Malmîsanij, daha sonra konuşmasına şöyle devam etti: “Licê'nin Hezan köyünden olan ve bir ara Licê müftülüğünü de yapan Ehmedê Xasî, bu lehçemizde ilk yazılı eseri veren yazarımızdır. Mewludê Kırdî adlı manzum eseri 1898 tarihinde Diyarbakır'da basılmıştır. Bu, aynı zamanda modern bir matbaada basılan ilk Kürtçe eserdir. Ondan sonra, zamanın Siverek müftüsü Osman Efendîyo Babij tarafından, yine manzum bir eser, yazılmıştır. Ancak bu eser 1932 yılında Şam'da Celadet Bedirxan tarafından basılmıştır. Uzun süre devam eden devletin katı baskı politikaları ve yasaklamalardan dolayı Kürtçenin Kurmancî lehçesinde olduğu gibi Kırdki (Zazakî) lehçesinde de yazılı eserler üretilememiştir. Fakat 1970'li yıllarda oluşan az serbestlik ortamında hem Kurmancî hem Kırdkî lehçelerinde yavaş yavaş dergilerde yazınsal faaliyetler gelişmeye başlamış. Yurt dışına göçmek zorunda kalan Kürt aydınlar dil üzerinde yoğun bir şekilde çalışarak Türkiye'de Kürtçenin her iki lehçesinde de epey ilerlemeler kaydedilmiş. Örneğin, bu lehçemizi konuşan biz 15 kadar Kürt yazar, 1996 yılında İsveç'te toplandık ve Vate Çalışma Grubu'nu oluşturduk. Bu grubumuz Kırdkî (Zazakî, Kırmanckî, Dımılkî) lehçesini standartlaştırma çalışmaları çerçevesinde şimdiye kadar 17 kez toplandı. Son toplantımızı bu ayın 8,9,10 ve 11'inde Diyarbakır'da gerçekleştirdik. Her toplantımızda dilsel sorunları tartıştık ve gramer tespit çalışmaları yaptık. Bu çerçevede, şimdiye kadar periyodik olarak yayınlanan Vate dergisini 32 sayıya kadar yayınlamış bulunmaktayız. Ayrıca bir İmla Kılavuzu ve genişletilerek üçüncü baskısı yapılan bir Sözlük yayımladık. İstanbul'da bulunan Vate Yayınları çerçevesinde şimdiye kadar bu lehçemizle 27 adet kitap yayımladık. Bir çok kitap da yayın aşamasındadır. Şimdiye kadar Kürtçenin Kirmanckî (Zazakî) 170 civarında kitap yayınlanmış. Tabi, diğer dillere nazaran belki bu çalışmalar, bu rakamlar komik derecede az görünebilir. Ama biz kendi imkanlarımızla böylesine katı baskı ve yasaklamalardan geçmiş Kürtçenin bu lehçesindeki bunca gelişmeyi büyük bir başarı olarak görüyoruz. Bu lehçeyi konuşan halkımızın, gençlerimizin de gerek günlük yaşamda kullanma gerek yazınsal yayınları izlemede duyarlı olmalarını bekliyoruz.”

Ehmedê Xasî'nin mevlüdünden melodik bir şekilde mısralar okuyan şair Mela Mehemedê Kavarî'den sonra söz alan Bingöllü araştırmacı yazar Mihyedinê Mîyalanî ise, Ehmedê Xasî'nin Mewludê Kirdî adlı eserini geniş açıdan analiz ettikten sonra, Xasî'nin ardından bu lehçede yazılan diğer mevlütlerin genel bir karşılaştırmasını yaptı.

Bingöllü araştırmacı yazar Mihyedinê Mîyalanî, önce, Ehmedê Xasî tarafından yazılmış olan Kürtçenin Kırdkî lehçesinde ilk yazılı eser olan Mewludê Kırdî hakkında genel bilgiler sundu. Mîyalanî, şöyle devam etti: “Ehmedê Xasî, en geç yazılı bir esere sahip olan bu lehçenin kanıtlanması için ciddi bir çaba içerisinde olduğu görülmektedir. Örneğin, daha önce yazılmış olan Kurmancî mevlüt ve yine Türkçe mevlütte başlıklar Arapçadır. Ancak Xasî'nin eserinde başlıklar da, besmelenin anlamı da Kırdkî olarak yazılmış. O zamana göre bu çok önemli bir farktır. Öte yandan, Xasî'de hem ilim var hem irfan var. Xasî, derin bir şiirsel bilgiye sahiptir. Dili çok rahat ve ustalıkla kullanmıştır. Şaheserinde, sembolleri o kadar derinlikli ve ustalıklı kullanmış ki hayran olmamak elde değildir. Örneğin, Xasî, kalem sembolünü çok ustaca kullanmıştır. Büyük eserinde, Allah, önce kalem ile konuşmaktadır. Kaleme bir bir yapacaklarını yazdırmaktadır. Burada, Xasî, kalemin gücünü ve değerini bize göstermeye çalışmaktadır. Şimdiye kadar bu lehçemizde bir çok mevlüt yazılmıştır. Hemen hemen tümü Xasî'den esinlenmiş ve etkilenmiştir. Ancak hiçbiri Xasî'ye ulaşamamıştır. Bundan dolayı, diğerleri lokal kalmıştır. Xasî'nin ünü ve eseri, yoğun olarak sürdürülen baskı, asimilasyon ve yasaklama politikalarından dolayı hakkettiği kadar olmasa da, yine, her yere yayılabilmiştir. Bu da Xasî'in büyüklüğünü kanıtlamaktadır.”

Bingöllü araştırmacı yazar Mihyedinê Mîyalanî'nin konuşmasından sonra Mela Mehemedê Kavarî tekrar Xasî ve Osman Efendîyo Babij'ın mevlütlerinden bölümler okudu. Ondan sonra kimi izleyiciler genel olarak dilbilimci araştırmacı yazar Malmîsanij'a soru sordular ve yorumlarını açıkladılar. Malmîsanij'ın verdiği geniş cevaplardan sonra panel sona erdi.

Bir önceki gün 17. toplantısını tamamlayan Vate Çalışma Grubu, toplantının sonunda yaptığı basın açıklamasında TRT-6'nın Kürtçe alfabesinde olmayan harfleri kullanmasından dolayı bir basın bildirisi yayımlamıştı.