Cayê Mezela Mi

Ez serra 1978 de dewa Gimgimî Kemera Hemgînî de ameya dinya. Heta pancserrîya xo ez welat de mendbîya. Cayê dewa ma Kemerê Hemgînî herêma Gimgimî de hetê verba duştê Mûşî de ya. Dewe nameyê xo zinarê Hemgîninî ra girewto. Nê zinarî peyê dewa ma de yê û waxtê de meşanê hemgînî tede hemgîn viraştêne. Sewa naye ra kalikanê ma waxtê awankerdişî ra nameyê dewa ma “Kemerê Hemgînî” no pa.

Ca û derûdorê dewa ma wayîre dar û daristana nîyo. La dewa ma cayêkê berz, yakerde û hewayêkê weşî de awan bîya. Kes Kemerê Hemgînî ra qayîtê verba duştê xo bikero, heme rindekîya Deşta Mûşî sey orxanê rafiştaye şikîno bivîno. Merdim vano seki yew resmê dîwarî verê mi de dardekerde yo. Şewe jî weşîya bîn a. Tarîya sîm-sîyaye de roştîya lambayên Mûşî sey murayanê ke sêneyê kênayêka rindeke ya kurde de yê bereqîyenê.

Mi qalê sîyayîna şewanê dewa ma kerd, dorê ame, ez behsê sîyayîya qederê kurdan kî bikerî. Rojanê tarîyê tarîxê kurda ra yew roje kî 25 nîsane 1925 a. Sêx Seîd serê rayê Gimgim û Mûşî de esîr kewt destê dewleta tirkan. O ca pirdê Ebdirehman Paşayî yo. No pird dewa ma ra qasê 5-6 km dûrî yo. Raya dewa ma verên de uca ra derbaz bîyêne. Domantîya mi de kam ki şîyêne cayanê dûrî yê sey Îstanbul, Îzmir, Almanya… ebe paya şîyêne no pird û uja ra niştêne wesaît şîyêne Mûş. No pird cayê cîyabîyayîşî, cayê destpêkerdena hesrete bî. Teqrîben ez pêncêsserrîya xo de musaya ke no pird tarîxê kurdan de bîyo cayê sehneyêkê xirabî.

Temaşekerdişê karî û dîyayena dewija zaf weşa mi şîyêne. Tirpan antêne, xirom kerdêne, dime ra girze viraştêne. Girzeyî nêne qizaxa ser. Gayanê feqîran endî antene ra û qîyama ra dara qizaxi dêne paşneyê linganê înan re. Winî kul û birînin, gonîn antene bî. Sere kî, mêşan rehet neverdêne. Zerrîya mi înan re veşêne. Çîyekî deste mi ra nîyameyêne.

Mînîbusa dewa ma şodir ra wertê meydanê dewe de cayê xo girewtêne. Raywanî kî bîy temam, kewtêne raya Gimgimî. Dime, her şîyayîşê daye de keyfê mi remayêne. Ganî ez ki tede bîyêne. Mi waştêne ki pîyê xo de pîya şorî Gimgim. Çimki hem niştêne wesaît hem kî Gimgim de fetelîyayîş şansekî girs bî. Gimgim lokante bî, nanê şeherî bî, şeker bî, belka kincê newe bî. Eke şans bî tîtûvît kî bî. Çend rey kewta dime, mînîbuse ra gina war ro, kul û bîrin de menda.

Siplayê Murî, Xortê Dîyarî û Hewşa Baba Qamerî. Nê nameyî zîyaretgehanê pîrozanê derdorê dewa ma yê. Sanika her yewe şima rê bivacere ca qîm nêkeno. Dewijî qij-pîl, cenî-camerd, doman-xort û kokim tayê roja nê zîyara de kom bîyêne. Her keye gorê hêza xo loqme ardêne û vila kerdêne. Kemere, darî, zîyara ebe hesîra çima amêne paç kerdene. Loqme vila bîyêne, bermayîş, dua û ricayê înan ser ra uştêne serê asmênû ser. Nameyê Mehemed, Elî, Xizir û diwês îmamû ra dime nameyê nê zîyara Heqî rê berz bîyêne. Bermayîşê cenîya û kokima zaf tesîr dêne mi. Pê fehmkerdene ki wayirî ya babî her çî rê bes nêbîyêne. Pîyo en pîl Heq bî. Ganî o merdimî ra nêmiradîyêne.

Derheqê zîyara de o waxt ra mi çîyê kivş kerdbî. Ma vajîme kes qalê zîyarî kerd, dûr yan kî leyê zîyarî de nîyo, bêçika serêne çewt keno û çar pêçikan yewbîn ra zeleqneno, herinda dar, kemer yan erdê pirozî de lew nano bêçika işaretî ra. Çend serrî dima ez pêhesîyaya ki no edet cîrananê ma harmenîyan ra derbazê ma bîyo. Mi nameyê harmenîya tewr verî senî heşnabî? Şima rê bikeder vacêrî: Êno mi vîr, şer û qewxa de keso zaf derbî girewtî, kesê bînî ke o dî nîya vatêne: “La-lawo ma qey no harmenî bî, çi bî? Îson nîya dano însanan re?” Ez zaf şaş mendêne. Nê harmenî nameyê famîlyaya însanan yan kî heywanan ê eceb? Eke însan ê, demek zaf bêwijdan û bêrehm ê. Guna nizanê. Çi heyf nameyê qewmêkê dost û cîranî, sadiqê zemananê kanan, zulimkaran ra pîya eynî mana de qebûl bîyêne.

Çiqa ez doman bibîyê kî mi tayê çî ferq kerdêne. Mesela, dewijî merdene ra, verg û heşa ra, blusk ra nêtersêne, dewlete û eskerê dewlete ra tersêne. Reye êna mi vîr, şodirê ez keye ra şona kaykerdiş. Ez verê keyeyê muxtarê dewa ma Xalê Bînalî ra derbaz bîya ki çi bivinî! Yew cîpa eskeran ha wa nêzdîyê keyeyî de vindetî ya. Mi mereq kerd. Çêverê rakerdî ra nîyada. Esker û çend merdimê dewijî zere de ronişte yê. Cenî înan re taştîye nana ro. Mi nîyada ki sifre de mîyanê tase de pişkulê malî estê. Hela-hela! Mi va, nînan aqil kerdo vîndî çi? Pişkul êno werdene? Nika eskerî nîna têdîne kuwenê. Ez tersa ra rema şîya. Saeta bîne yew embazê xo re na mesela vat. Ey kî va, ney, qet tawa kî nêbî! Ti nêvena çend serrî dima ez musaya, ê ki tase de, pişkulî ney zeytunî bîyê. Mi heta şeşserrîna xo cara zeytunî nêwerdbîy. Zeytun, fasulyeya tezîye û xêlê çî mi Îzmîr de kevş kerdîy.

Kamcî domanî kurdî qijîya xo de kuwayîşê dayika xo re nêbermo? No nuşte de ne zêde qalkerdiş lazim o ne kî ca qîm keno. Cenî şodir ra heta peşewe zere-teber xebetîyêne. Kar û barê keye û dewe, domanî ardene û dime mêrde ra derb werdiş seki wezifeyê înan bî.

Mi çend rey şutena merdeyan kî dîbî. Waxte şutene de bermayîşê cenîya goşê mi ra çend rojî nêşîyêne. Dewijî merdena kokim û genca rê deha zaf veşêne. Dergûşa rê honde ney. Gorê mi camêrdê dewa ma honde gayan qîymet nêdene cenîya û dergûşa.

Peynîya nivîsa xo de vana ki: Yew pîya kamcî erd û welat de maya xo ra bîyo, kamcî ca de game verêne eşta, cendeka xo kî aîde ê ca û erdî yo. Ya, merdim kotî de ameyo dinya ganî uca wayîre mezele bo. Vilabiyayîşe mezele şarê ma mi rê jan o. Ez nêweşê mergî nîya hema mi cayê mezela xo çend serrî naye ra ver kivş kerdo. Hemberê sînora dewa ma de di hêgayê ma estê. Serê sînorane nê hegaya de yew tum esto. Duştê hêgayê cêrênî de sêneyê nê tumî de yew dara teyna esta. Îşte ez wazena ki mezela mi binê sîya a dare de bo. Şima vacire qey? Çimke binê a dare di hetê raştî ra dewa mina sey hemgîn şîrine, dûrî de kî bînê asmênê keweyî de çemê Muradî û deşta Mûşî asenê. Uca ez bêmerdene manena.*

_____________

* Nu noşte “Newepel, Rojnameyo kulturî yo 15 roje, Dîyarbekir 16-31 kanûne 2011, r. 7” de weşanîyayo.