Çekuyê Verênî

Arkeologan yew dewa Qeyserî (Kültepe) de gelêk tabletê nuştekî dîyê ke tewr tay çar hezarî serrî ra ver bi versîyonê asurkî yê ziwanê aqadî nusîyayê.

Tesbîtê arkeologan û ziwannasan gore, nê çekuyê cêrînî ke ewro erebkî, îbrankî, kurdkî, fariskî, tirkî û belkî hema sewbîna gelêk ziwanan de yenê bikarardiş, metnê nê tabletan de zî estbîyê: 

"ahîze, eqreba, belaş, emlak, erbab, esîr, geber, h'eram, îcar, îsbat, kîse, kîra, lîsan, meh'rem, mezbeta, mewta, muzakere, neccar, qebir, reyîs, sifteh', şaqul, şemsîye, tercuman, x'erb, xeta, xinzîr, wekîl, zikir, zurîyet…"

Qismêk kurmancê ma, heta înan ra ver soranê ma û nê serranê peyênan de zî tayê kirdê ma ke hîna zaf bi hetê xwu yê sîyasî şinasîyenê û newe-newe kirdkî (zazakî) nusenê, vanê, nê çekuyî erebkî yê, seke heram bê, mîyanê kurdkî ra vejenê, herinda înan de kîseyê xwu ra çekuyanê naylonan virazenê. Bi no qayde kurdkî (kirdkî, kurmanckî, sorankî) kenê ziwanêko feqîr, zeîf û viraşte. Labelê nê çekuyî û bi seyan çekuyê winasî eslê xwu de ma rê mîrasê însanîyetî yê. Qaso ke erebkî yê belkî des hendayî kurdkî yê.

Eke ma raşte vajin, esasê xwu de milîyetê çekuyan çin o. Çekuyî zaf rehet, bêpasaport, bêdestur, bi serbestîye heme ziwanan ra geyrenê. Xwu kenê malê her ziwanî.

Helbet raşt nîyo ke ma herinda "ber bigîre" de vajin "qapî qapamîş ke" la raşt nîyo ke, sey nimûneyî, ma herinda çekuya "qanûn"î de ke ziwanê aqadî ra ma rê mîras menda û şarê ma çend hezar serrî yo aye şinasneno, nika ma werzin nameyê "nasyonalîstîye" ser o -nasyonalîstîya ke çekuyan ser o bena- na çeku mîyanê ziwanê xwu ra vejin û herinda aye de rûskî ra çekuya "zagon" yan zî mongolkî ra çekuya "yasa" bigêrin.

Wayîrvejîyayîşê ziwanî de çîyo esas no yo ke, sere de ganî merdim qaydeyanê ziwanî, yanî sîstemê eslî yê ziwanî muhafeze bikero. Çimkî ziwan bi qaydeyanê xwu; bi sîstemê xwu beno ziwan neke bi çekuyan. Coka eke merdimî ziwanê xwu de nuşt yan qisey kerd, gereka goreyê qaydeyanê eslî yê ziwanê xwu binuso û qisey bikero. Û helbet gereka sey milet merdim wayîrê yew polîtîkaya raşte ya ziwanî bo.*

_________

*Eno nuşte "Newepel, Rojnameyo kulturî, Hûmare 90, Diyarbekir, Tebaxe 2016, r. 1" de weşanîyyo.