Çocuğun iki dili birlikte mi, birini diğerinden sonra mı öğrenmesi daha iyidir?

İki dili aynı anda geliştirmek de bir dili diğerinden sonra öğrenmek de, ikidilliliğe giden başarılı yollardır. Pek çok kaynakta ve örnekte görüldüğü gibi ikinci bir dili başarılı bir şekilde öğrenen birçok çocuk, genç ve yetişkin örneği mevcuttur. Gençler ve yetişkinler dil kurslarına, dil derslerine katılarak,  söz konusu dili konuşanların bulunduğu bir gruba girerek, bazen de kendi kendilerine ikinci bir dil öğrenirken, çocukların ikinci dili hem çok çabuk hem de mükemmel olarak öğrenebildikleri bilinen bir gerçektir. Altmış, yetmiş veya seksen gibi ileri sayılabilecek yaşlarda bile çeşitli dilleri öğrenen yetişkinler vardır. Bir başka deyişle, iki veya daha fazla dili konuşabilmek hangi yaşta olursa olsun başarılması mümkün bir durumdur.

Ancak şüphesiz erken yaşlarda dil öğrenmenin uzun vadede daha başarılı sonuçlar getirdiği de bilinmektedir. Eğer ev şartları elveriyorsa, çocukların ikidilli yetiştirilmesinin olabildiğince erken başlaması bir avantajdır. Küçük çocukların bir dili zahmet çekmeden öğrenebilmesi ve doğru telaffuz yeteneği, erken çocukluk döneminin karmaşık olmayan doğası gibi nedenlerden dolayı şartlar uygun olduğunda erken ikidilliliğin teşvik edilmesi gerekir. Böylece erken ikidillilik kısa vadede algısal ve toplumsal yararlar, uzun vadede ise ekonomik, ve kültürel ayrıcalıklar sağlar. Aile şartları çocuğun hayatında erken ikidilliliğe izin veriyorsa geçerli en iyi öneri buna mümkün olan en kısa zamanda başlamaktır.

Yeni yetmeler ve yetişkinler yüzmeyi, yüzme derslerine katılarak öğrenir. Kurbağalama, serbest, sırtüstü ve kelebek gibi çeşitli yüzme tekniklerini çok egzersiz yaparak, örnekleri izleyerek ve bu örneklerin su içindeki fiziksel hareketlerini akıllarından geçirerek öğrenirler. Küçük çocuklar, yüzmeyi daha kolay ve doğal bir biçimde öğrenir. Benzer bir durum dil öğrenirken de geçerlidir. Dört dil kulacı olarak adlandırabileceğimiz konuşma, dinleme, okuma ve yazma öğrenilirken, hem çocuklar hem de yetişkinler iyi birer yüzücü olabilir.  Çok küçük bir çocuğun ikidilli havuza girme olanağı varsa çocuğa bir an önce iki dilde de yüzme şansı vermek en mantıklı seçenektir.

Bazı durumlarda bir dili layıkıyla öğrendikten sonra, öteki dili öğrenmek daha iyi olabilir. Bu, daha çok azınlık dillerinin, çoğunluk dilinin tehdidi altında olduğu durumlar için söz konusudur. Topluluk içinde ve ülkede çoğunluk dili baskınsa ilk önce azınlık dilinin geliştirilmesi tercih edilebilir. Çocuk sokağa çıkmaya, okula, pazara, dış mekânlara gitmeye, toplumda çeşitli insanlarla kaynaşmaya başladığında, çoğunluk dili genellikle büyük bir hızla gelişir. Çocuklarını çoğunluk diliyle erken tanıştıran ana babaları bekleyen en önemli tehlike, çocuğun çoğunluk dilini giderek daha fazla kullanacak olmasıdır. Çok küçük çocuklar bile çoğunluk dilini, daha fazla saygı ve itibar gören, kullanım alanı daha geniş bir dil olarak algılar. Bu yüzden sağlam köklere sahip bir azınlık dili ve kültürünü geliştirmek önemlidir. Çoğunluk dilini daha geç öğrenen bir çocuk, bu dili kısa zamanda ve kolayca öğrenebilir. Birinci dilinde edindiği dil becerilerini ikinci dillere rahatlıkla aktarabilir, saygınlığının farkına vardığı çoğunluk dilini kapmakta gecikmez. Dolayısıyla çoğunluk dilini erken değil, daha geç öğrenmek genellikle bir sorun oluşturmaz. Hatta aksine azınlık dilinin korunabilmesi için tercih bile edilebilir.

Prof. Dr. Colin Baker

Bangor Üniversitesi, Galler

* Bu yazı, Colin Baker’in A Parents' and Teachers' Guide to Bilingualism (Ana Babalar ve Öğretmenler için İkidillilik Rehberi) isimli kitabından uyarlanarak çevrilmiştir. Bu yüzden çeviriler, orijinal metinle birebir uyuşmayabilir.

_________

Not: Bu makale Diyarbakır Siyasal ve Sosyal Araştırmalar Enstitüsü DİSA tarafından hazırlanan "Önce Anadili" broşürleri dizisinde yayınlanmıştır