Dîdarîya Medyakaranê Bakûr û Başûrî - V

Roja 28.11.2011, Hewlêr de serê sibayî ma weriştîy, çante û kel-melê xo girewtîy û badê arayî weniştîy bi yewna otobuse. Ma do Kerkûkî ser ra bişîyêne Silêmanîye. Serra 2005î de ma Koye ser ra şîbîy Silêmanîye. Çunke o wext rayîrê Kerkûkî hende ewle nêbi. La nika dorûverê Kerkûkî hetanî bi Silêmanîye, heme binê kontrolê pêşmergeyan de yo. Yeno mi vîr, gama ke ma Silêmanîye ra şîy Helebçe zî, ma cor ra rayîrê Dokanî ra şîbîy. La na rey ma rayîrê Seyîd Sadiqî ra şîy Helebçe ke zaf nêzdî yo. 

Mîyanê Duhok û Hewlêrî de hêgayî heme citekerde bîy. Dewê ke dorûverê papure de kewtîy verê çimê mi, banê xo newe bîy. Tayê cayan de baxçeyê leyekanê fêkîyan amebî karitene û çend cayan de mi bala xo da, leyekê zeytunêran bî. Bellî bi ke êdî Kurdîstan de zîret bi hawayêko modern aver şino. La mîyanê Hewlêr û Kerkûkî hendayê hetê Duhokî nêbi, her ke ma ver bi Kerkûk şîyêne hêgayê citekerdeyî kêmî bîyêne. Tabî erazîyê dorûverê Kerkûkî zî zîretî rê kêrameye nîyo. Erazîyêko bejî, dere û qot, tum û gir o. Gama ke ma kîşta Kerkûkî ra vîyartîy, kila ke bîranê neftî yê Babagurgurî ra berz bîyêne, mîyanê rojî de zî wina weş asayêne. La agêrayîş de gama ke ma bi şewe ancî kîşta Kerkûkî ra vîyartîy, kila adirê bîranê neftî ke ver bi asmên berz bîyêne, dûrî ra şewle dayêne heme ca. Destpêk ra hetanî ewro nefto ke Kerkûk ra, bîranê Babagurgurî ra vejîyayo, nefto ke nika vejîno, eşkeno bi desan şaristananê sey Kerkûkî weye bikero. La Kerkûk bi xo mîyanê xizanîye de yo. Kerkûk mîyanê adirî de, mîyanê gonî de yo. Senî ke rindîya kênekêk eşkena bibo belayê sereyê aye, senî ke qabîlîyetêk yan maharetêkê merdimî yo baş xezebê hesûdan ra eşkeno bibo belayê sereyê merdimî, neftê Kerkûkî zî wina bîyo belayê sereyê Kerkûkî. Dinya neftê Kerkûkî ser o şer de ya…

Goreyê madeya 140. ya qanûnê bingehînî yê dewleta Îraqî ke 2005 de tesdîq bîye, sere de Kerkûk heme qeza û mintiqayê kurdan ke nika binê îdareyê Herêma Kurdîstanî de nîyê, netîceyê referandumî de eşkenê ancî îdareyê Kurdîstanî ra bêrê girê dayene. La nê çend serrî yo ke na made bi hawayêko xerîb tetbîq nêbena. Kam vernîya tetbîqkerdişê na made gêno, tu kesî hema bi hawayêko eşkera nîşan nêdayo. Îdareyê Kurdîstanê Başûrî zî bi hawayêko muphem vera na made de bêveng o. Derheqê madeya 140. de teorîyê komployî tim yenê vatiş. Mesela vanê, Tirkîya mudaxele kena, tirkmananê kerkûkî kena dewre, piştgirîya ereban kena, kurdan ser o nufûzê xo xebitnena, nêverdena na made tetbîq bibo. Hetta Îran û Sûrîye, belkî tayê dewletê bînî yê ereban zî nêwazenê Kerkûk bikewo binê îdareyê kurdan. Hewna, ge-ge vanê hukmatê dewleta merkezî ya Îraqî, yanî Malîkî nêwazeno na made tetbîq bibo. Sedem zî no yo ke, vanê eke kurdî hêzdar bibê, dewleta xo ya xoserbîyaya awan bikerê, êdî kes nêeşkeno vernîya kurdan bigêro.

Nê teorî dûrê aqilî nîyê helbet la ma uca yewna teorî eşnawite ke mi rê gelek zî mentiqî ameye. Vanê, esas ê ke nêwazenê na made tetbîq bibo û Kerkûk bikewo binê îdareyê kurdan, YNK bi xo ya. Vanê, Celal Talebanî bîy di dewreyî serekkomarê dewleta Îraqî yo la hema zî talîmatê tetbîqkerdişê madeya 140. îmza nêkerda û nêwazeno bikero zî.

Mesela wina ya: Herçiqas parlamento yew bo zî Kurdîstanê Başûrî de di îdareyî estê. Yanî PDK û YNK di desthelatê cîya yê. PDK wîlayetanê Duhok û Hewlêrî de desthelatdar a, YNK wîlayetê Silêmanîye de desthelatdar a. Sînorê îqtîdarê PDK seranserê sînorê Tirkîya, Sûrîye, nêmeyê sînorê Îranî û eke Kerkûk zî bikewo binê îdareyê kurdan, hema vajîn ke sînorê Îraqî zî keweno binê kontrolê PDK. Ê YNK, tena qismêkê sînorê Îranî yo, tena yew ber o. Kerkûk de zafê kurdan PDK ra girêdaye yê. Xora halê hazir PDK zaf serdest a, têkilîyê PDK û Tirkîya verî ra baş ê. Eke Kerkûk û qezayê bînî yê Mûsilî û cayê bînî ke giranîya xo terefdarê PDK yê, bikewê binê îdareyê kurdan, bi rastî dinya YNK rê zaf teng bena; çarmedorê Silêmanîye gêrîyeno. Xora qismêk roşinbîrî û muxalîfê ke YNK ra abirîyayê, partîya GORANî awan kerda. Nika eke Silêmanîye de weçînayîşê beledîya virazîyo, beledîya garantî kewena destê GORANî. Çunke her kes mutabiq o ke Silêmanîye de rayê GORANî dorê se ra şeştî yê. Yewna çîyo muhîm zî, bî serrêk ke kewto weçînayîşê beledîya Silêmanîye ser la Celal Talebanî nufûzê xo yê serekkomarîye şuxulneno û brokratê Silêmanîye ke YNK ra girêdaye yê, tayê qanûnanê lokalan îmza nêkenê, coka weçînayîşê beledîya nêvirazîyeno.

Eke merdim hetê sîyasî ra biewnîyo rewşa Kurdîstanê Başûrî ra, bi rastî hende asan nîyo ke merdim reyke de mesela fehm bikero; zafê çîyan seke asenê wina nîyê. Çunke gelek çî têmîyan de yê; sere de Tirkîya û Îran, dewletê Ewropa, DYA, Îsraîl, Sûrîye, hetta ke Kore, Rûsya, Çîn û Japonya, her kes goreyê xo ra, hesabê xo ser o uca fealîyet keno. Hêzê zereyî yê Kurdîstanî, her yew goreyê berjewendîyê xo ra têwgêrenê. Îdareyê YNK û PDK yewbînan de reqabet kenê, dima YNK û GORAN reqabet kenê, PDK û tayê partîyê marjînalî yê îslamîstî rekabet kenê. Heto tewr hêzdar, heto ke wayîrê îmkanan o, heto ke tewr zêde eşkeno manewrayanê polîtîkan bikero PDK ya. La merdim nêzano polîtîkaya PDK ya derheqê kurdanê parçeyanê bînan yan zî seba Kurdîstanê girdî çi ya. Eke nimitkî yew polîtîkaya înan estbo zî, zahiren tu program yan têwgêrayîşê înan derheqê kurdanê bînan de nêaseno. Hetanî ke Mesud Berzanî weş bo, îstîqrarê PDK do dewam bikero. Mesud Berzanî ra pey zî, eke mîyanê Nêçîrvan û Mesrûrî de reqabetê lîderîye nêvirazîyo û netîce de cîyabîyayîşêk nêkewo mîyanê îdareyê PDK, îqtîdarê PDK do hîna aver şiro. La PDK zî tayê problemê xo yê cidî estê ke kulturê îdarekerdişî yê PDK totalîter o, wişk o. Tehemulê înan rexne rê, demokrasî rê zêde çin o. Emser wisarî gama ke şarî vera buroyê PDK yê Silêmanîye numayîş kerd, muhafizanê buroyê PDK guleyî varnay şêligî ser, di kesî kişîyay. Bi naye zî nêmendîy, terefdaranê PDK Duhok û Hewlêr de heme buroyê GORANî û kanalê televîzyonê înan KNN veşnay. Goreyê malumatê ke berprsîyaranê KNN dayî ma, nika tu muxabîrêkê înan nêeşkeno Duhok de yan mintqaya Behdînan de bigeyro û yew xebere virazo. Rast a ke hetê kulturî ra, hetê zwanî ra, hetê şaristanî bîyene ra Silêmanîye epey Duhok û Hewlêrî ra aver a. Ê ke lehçeya sorankî qisey kenê, vanê, sorankî, yanî “kurdîy taze” sey ziwanî qonaxê teknolojî de ya la badînî (kurmanckî ra vanê badînî), hema qonaxê zîretî de, yanî qonaxê dewjîye de ya.

Çîyo ke eyan-beyan meydan de yo, rewşa Başûrî roje bi roje aver şina. La tayê problemê bînî yê cidî estê ke mumkin nîyo hende leze çareser bibê. Mi gore meselaya tewr muhîme na ya ke uca di îdareyî estê. Yewna çî zî no yo ke, gendelî esta. Nika bi hawayêko resmî 1 mîlyon û 350 hezar kesî sey memur karê dewlete de xebitênê. Tabî karê xizmetî tede nîyo. Başûr de karê xizmetî yan kurdê êzîdî kenê yan zî koçberê ke welatanê bînan ra ameyê. Mesela, Duhok de otela ke ma tede mendêne kênayê urdunijî tede xebitîyayêne. Vanê, nufusê hemeyê kurdanê Başûrî dorê panc mîlyonan o, seba îdareyêkê sey îdareyê Başûrî ke tena hîrê wîlayetan de destheladar o, hende memurî zaf zêde yê. Hema vajîn ke her keye ra yew-di kesî memur ê. Ez vana qey hende zêdebîyayîşê karkeranê dewlete yew taktîkê îdareyê Başûrî yo. Yanî bi no qayde wazenê şarî xo ra grê bidê. Hewna, vanê 90 hezar pêşmergeyê resmî estê ke meaşê înan hetê dewleta Îraqî ra dîyeno. La eslê xo de 200 hezar ra vêşêr pêşmergeyî estê. Meaşo ke dewleta merkezî ya Îraqî seba 90 hezar pêşmergeyan dana, hemîne rê bare beno. Coka hukmatê Başûrî rewna ra mucadele keno ke hûmara pêşmergeyanê resmîyan bizêdno la dewleta merkezî linge şanena erd. Ez tîya de yewna çî zî îlawe bikerî, gama ke ma keyeyê general Babekir Zêbarî de bîy, embazêk persa va, Amerîka leşkeranê xo apey ancena, şima se kenê? General Babekir Zêbarî va, Îraq de (Kurdîstan zî tede) nika qasê mîlyonêk hêzê ma yê çekdarî estê. Êdî ma eşkenê her hawa operasyon bikerîn.

Ma ke Hewlêr ra kewtîy rayîr, ez şîya qoltuxa teke ya kîşta şoferî de ronişta. Şofer zî xortêko da-vîst serre bi. La şansê ma ra na otobuse ya vizêrîne ra zî xirabêr bîye. Rayîr ra vitêsê aye kewtî têmîyan, tutekî kerdê-nêkerdê vitês nêvurîyayêne. Nêzdîyê Çemçemalî de tesîsêk de saetêk ra vêşêr ma vindarnay. Lajek kewt binê otobuse, dest û ling û kincê xo heme toz û tobar de, rûn de verdayî, la bêmecalî kerd-nêkerd tu havilêk nêkerde. Axir peynî de di şoferê serwextî amey hetê ey, otobuse vîtêse de pey-peykî tehn da û şuxulna, bê ke vindarno hetanî Kevirê Berdeqaremanî ramite. Uca vindarna, ma ameyî war. Xora rayberanê ma verê cû telefon akerdbi ke Silêmanîye ra yewna otobuse bêro vernîya ma.

Hetanî ke otobuse ameye ma epey wext semtê Kevirê Berdeqaremanî de vindertîy. Uca cayêko tarîxî yo. Yew kerraya xişne uca esta, zereyê aye qul o. Şêx Mehmud gama ke birîndar bîyo, xo zereyê na kerra de nimito. 1919 de Îraq zî tede qismêko muhîm yê welatê ereban binê hukmê îngilizan de yo. Îttîhad-terakîstî zî lîderîya M. Kemalî de organîze bîyê, bi peymana Anqara fransiz û îngilizan de pêkerdo. La hetêk ra zî Şêx Mehmûdî fît kenê ke vera îngilizan de şer bikero. Merkezê îdareyê Şêx Mehmud Berzencî bajarê Silêmanîye yo. Îngilizan Kerkûk de qerargehê xo ronayo, wazenê êrîşê Silêmanîye bikerê, qewetê Şêx Mehmudî bişiknê. Rayîro ke ci ra bivîyarê şirê Silêmanîye ser zî, no neqeb o. Nê koyî, no neqeb tam manenê koyê Gabanî û neqebê Gabanî ke mîyanê deşta Têrkan û Hênî de yê. Şêx Mehmûd çekdaranê xo gêno yeno no neqeb de kozik virazeno û paweyê îngilizan vindeno ke wet ra bêrê, ê zî bi çekanê xo panê, vernî ro îngilizan bigêrê. La eşîrêka kurdan ya derûdorê Kerkûkî ke îngilizan de hemkarî kena, derheqê nê erazî de, derheqê têwgêrayîşê Şêx Mehmudî de malumat dana îngilizan. Hêzê na eşîre kewenê vernîya îngilîzan, bi şewe yewna rayîr ra yenê, peyê koyan ra fetelînê û pey ra dor ro Şêx Mehmudî û çekdaranê ey gênê. Şêx Mehmud birîndar beno, esîr keweno destê îngilizan… A roje ra nat nameyê na kerra bîyo Kevirê Berdeqareman. Îdareyê Silêmanîye nika dorûverê na kerra de parkêka zaf girde virazeno, mîyanê parke de nêzdîyê asfaltê Silêmanîye-Kerkûkî de heykelêko zaf gird yê Şêx Mehmudî viraşto.

Hetanî ke otobuse newîye ameye, hetanî ke ma şî Silêmanîye, êdî saeta werdê mîyanrojî vîyartbî. Ganî ma rast bişîyêne yew otele ke uca endamê çapemenîya Silêmanîye paweyê ma bî. La seba ke ma erey kewtbîy, hemîne kamerayê xo waro verdaybî şîbîy ke xo rê werd biwerê. Na rey ma qasê saetêk paweyê înan mendî. Axir medyakarî amey, embazan derheqê dîdarîya ma de, derheqê heyetê ma de melumatî day. Ma weriştîy ke şirê nan biwerê, la rêberanê ma va, Emnîy Sûr de û zafê dezgeyan de paweyê ma yê, xora ma epey ê vindarnayê, nêbeno ke ma nêşirîn. Înan a roje hetanî şan ma bi pîzeyo vêşan çarnay.

Verî ma şîy Emnîy Sûr. Mi verê cû zî uca dîbi. Emnîy Sûr merkezê bajarê Silêmanîye de zindan û îşkencexaneyê rejîmê Baasê faşîstî yo. Nê îşkencexaneyî de çi cinî çi camêrd, çi tut çi kal û pîr, bi hezaran kurdî îşkence ra vîyartê, bi hawayêko hovane ameyê qetilkerdiş. Neke tena Emnîy Sûr yê Silêmanîye de, heme bajaranê kurdan de, heme cayê Îraqî de nê tewir zîndan û îşkencexaneyî estbîyê. La şarê Silêmanîye, bitaybetî zî cinîya Celal Talebanî Hêro Xanima kênaya Îbrahîm Ehmedî nêverdayo no zindan bikewo destê nezanan yan zî bêro raşanayene, gelek mesref kerdo û no zindan kerdo muze. Înan karêko zaf baş kerdo. Mesela, seba ke jenosîdê kurdan nêro vîrrakerdiş, binê erdî de yew şikefte esta, dês û binê banê na şikefte heme bi eyneyan ameyê viraştiş. 1982 hezarî şîlê eyna û 4500 heb zî lambayî dekorê na şikefte de ameyê şuxulnayîş. Reqemê 1982, serra destpêkerdişê veşnayîş û wêrankerdişê dewanê kurdan, reqemê 4500 zî 4500 dewê Kurdîstanê Başûrî ke hetê rejîmê Baasî ra ameyê wêrankerdiş sembolîze keno. Na şikefte serra 2002 de ameya tanzîmkerdiş.

Dima ma şîy buroyê ragihandinê YNK. Sernuştoxê rojnameyê Kurdîstanî Nîw Stran Ebdulayî derheqê rewşa medyaya YNK de malumatî day. Ma verê cû pêhesîyabîy ke dewleta Tirkîya ra karbidestêk Celal Talebanî rê telefon akerdo vato ma beşê tirkî yê PUKMedia ra narehet ê. Ey zî tavil talîmat dayo ke nê qismî bigêrî. Min û yewna embazî ma persa va, çira YNK hende leze goş dana waştişanê Tirkîya? Çira şima beşê tirkî yê PUKMedia qefilna? Rojeva beşê tirkî yê PUKMedia gelek baş bî, kurdanê Bakûrî û hetta ke tirkan nê beşî ra rojeva Kurdîstanê başûrî taqîb kerdêne… Stran Ebdulahî va, kadroyê ma çin ê ke ma beşê tirkî akerîn. Na rey badê ke ma uca ra vejîyay, datizayan ra yewî bê ke amancê persa ma fehm biko, na persa ma ters tada û xo rê kerde malzeme, bi hawayêko neheq ma sucdar kerdîy ke qaşo ma muhafizîya ziwanê tirkî kenê.

Uca ra ma şîy kanalê televîzyonê YNK Gelê Kurdîstan zîyaret kerd. Badê pey zî ma şîy kanalê televîzyonê KNN zîyaret kerd. Çekdarê ke verê berê teberî yê KNN de nobete girewtêne, o tari de gama ke çim gina otobusa ma ra gelek tedirgîn bîy. Berpirsîyarê beşê kurmancî yê televîzyonê KNN şarê Bakûrî bî. Camêrd verên a merdimêko sîyasî bîyo, rêxistnêka kurdanê ma yê Bakûrî ra yo, 1992 ra nat Başûr de maneno, derheqê sîyasetê Başûrî de gelek zanaye bi. Merkezê kanalê KNN de zî û badê pey ke ma dima ame otele zî, derheqê rewşa sîyasî ya Başûrî de malumatê hîrayî dayî ma. Axir hetanî badê eşa ke ma şîy lokanta û herinda mîyanrojî de ma şamî werde êdî ma geste ver kewtbîy.

Dîdarîya Medyakaranê Başûr û Bakûrî – I>>>

Dîdarîya Medyakaranê Bakûr û Başûrî - II >>>

Dîdarîya Medyakaranê Bakûr û Başûrî - III >>>

Dîdarîya Medyakaranê Başûr û Bakûrî – IV>>>

Dîdarîya Medyakaranê Bakûr û Başûrî - V>>>

Dîdarîya Medyakaranê Bakûr û Başûrî - VI>>>