Dîdarîya Medyakaranê Bakûr û Başûrî - VI

Roja 29.11.2011, Silêmanîye de ma serê sibayî şîy Unîversîteya Silêmanîye, beşê rageyandinî û beşê ziwan û edebîyatê kurdkî zîyaret kerdîy. Ma halê unîversîte rê zaf xemgîn bîy, çunke heqîqeten perîşane bî. Siwaxê dêsanê zereyî yê unîversîte heme rijîyaye bîy, her ca ra boya neftî ameyêne, bi sobayanê neftî zere kerdêne germ. Eke halê unîversîteyanê bînan zî wina bo, wey halê perwerdeyê Kurdîstanê Başûrî rê!

Hetê perwerdeyê kurdkî ra Silêmanîye wayîrê tarîxîkê muhîmî ya. 1922 ra nat Silêmanîye de bi lehçeya sorankî perwerde esto. Unîversîteya Silêmanîye reya verêne 1963 de awan bîya. La badê çend serran rejîmê Îraqî girewta berda Berxdad. Axir peynî de serra 1992 de newe ra abîya. Mîyanê wendekaranê Unîversîteya Silêmanîye de kênayê serqotî zî yê pişteyî zî estbîy. Ma waşt ke çend fotografan biancîn la qayîl nêbîyêne. Unîversîte de Bakûr ra çend wendekarî estê la Rojhelat û Rojawan ra kes çin o. Goreyê malumatê ke mamostayanê beşê rageyandinî dayî, hewt fakulteyî tede estê. Fakulteyê ziwan û edebîyatê kurdkî de dersa lehçeyanê kurdkî esta. Perwerde bi sorankî dîyeno la dersa lehçeyan de tayê xususîyetê gramerê kurmanckî û hewramkî yenê musnayîş labelê derheqê gramerê kirdkî û lurkî yan zî kelhurkî de çîyê nêzanê. Hem Kurdîstanê Başûrî de hem zî Îraq de îmkanê lîsansê berzî û doktora zaf kêmî yê, çunke zafê waran de kadroyê akademîkî çin ê. Kesê ke hemwelatîyê dewleta Îraqî nêbê eşkenê lîsansê çar serran biwanê la neşkenê lîsanso berz û doktora bikerê. Çunke sey problemêkê îdarî ganî meheqeq hemwelatîyê dewleta Îraqî bê. Eke hetê îdarî ra no qanûn bêro vurnayene zaf baş beno. Çunke gelek xortê ma yê ke Bakûr de unîversîte qedênaya, do bieşkê Başûr de lîsanso berz û doktora bikerê. Hewceyîya miletê ma bi akademîseyenan zaf esta. 

Mi ke behsê unîversîte kerd, ganî ez yewna çî vajî. Demeyêk Hewlêr de ma verê “Işık Üniversitesi” ra vîyartîy. Na unîversîte hetê cematê Fetulah Gülenî ra abîya. Wendegehê tewr verênî ra hetanî unîversîte derse dîyena. Her serre 25 hebî wendekaran gênê û 25 hebine zî mezun kenê. Kurdê ke “Işık Üniversitesi” ra mezun benê zaf weş tirkî musenê. Nînan ra yew xort Emnîy Sûr de rastê ma ame, zaf bi israr ma reyde tirkî qisey kerdêne, tirkîya ey zî başe bî. Tayê embazanê ma vera tirkîqiseykerdişê ey de reaksîyon nîşan da va, ma de tirkî qisey meke. Lajekî zî va, “Ganî merdim hem ziwanê dostanê xo hem zî ziwanê dişmenanê xo baş bizano. Nika ez şima reyde tirkî qisey kena, esas ez wazena qiseykerdişê tirkî tekrar bikerî ke tirkîya mi baş bo. Çunke ez karê rojnamegerîye kena, çendeyêk ra var ez şîya Wan. Eke mi tirkî nêzanayêne ez nêeşkayêne uca karê rojnamegerîye bikerî. Kurdê Wanî kes kurdkî qisey nêkeno, heme tirkî qisey kenê. Eke şima ra yena, şima şêrîn şarê Bakûrî ra vajîn ke wa tirkî ney kurdkî qisey bikerê…” Mi bi xo heq da lajekî.

Unîversîteya Silêmanîye ra na rey ma şîy kanalê televîzyonî Kurd-Sat ke kanalêko taybet yê Hêro Xanime yo. Serra 2005î de zî ma şîbîy no kanal zîyaret kerdbi. A gama Hêro Xanime uca bîye. La na rey berpirsîyaranê bînan ma awanîya televîzyonî ra çarnay û gelek malumatî day. Înan va, nika qasê 500-600 kes kanalê Kurd-Satî de xebitêno. Mi bawer nêkerd, mi va panc sey-şeş sey? Teyîd kerd, va, belê. Mekanê Kurd-Satî zaf mukemel o, her hawa teknolojî û studyo tede mewcud ê. Personelê xo zî zaf û zaf ê. La ez nêeşkaya xo de bigêrî, demeyêk ke ez û berpirsîyar ma tena mendîy, mi goşê ey de va, her çîyê şima mukemel o, la kalîteyê weşana şima se ra desê nê îmkanan zî nêkeno.

Gama ke ma Duhok de kombîyayîşê dîdarîye de bîy, panelîstan ra yewî vatbi, Başûr de kanalê televîzyonan bêhed zaf ê. La weşana înan heme pêmanena û qet çîyêko balkêş tede çin o ke merdim temaşe bikero.

Eke kanalêk de 500-600 personel bixebitîyo, teknîkê tewr modernî zî destê înan de bê, la kalîteyê weşane hende nizm bo, muheqeq uca de problemêko strukturel esto. Mi uca zî va, ez nika zî vana, mi gore, sedemê naye çinbîyayîşê rekabetêkê lîberalî yo. Nika Tirkîya de heme kanalê televîzyonan produksîyonanê taybetan reyde kar kenê. Ez bawer nîya ke tu kanalêk de 50 kesî ra vêşêr personelî bixebitîyê. Ma vajîn, merdimêk yan çend kesî xo rê yew şîrketê produksîyonî ronanê, yan zî merdimêk xo rê serbest xebitêno. Yew program virazeno, roşeno dano kanalêkê televîzyonî. Eynen seke ti xo rê yew atolyeya deştişê kincan akerê, kincan biderzê û biroşê maxaza. Seba ke nê sîstemî de reqabet esto, coka hem malîyetê programan zaf kêmî beno hem zî programê kalîteyênî vejênê meydan. Sere de, merdimî bi xo tek bi tek yewbînan de reqabet kenê, dima produksîyonî yewbînan de reqabet kenê, tewr peynî de zî kanalê televîzyonî ekran de mucadeleyê raytîngî kenê. La sîstemê Başûrî de qet reqabet çin o, sîstemêko monoton, giran û brokratîk, brokrasîyêko hantal…

Ma zaf kuçeyan ra, mîyanê şarî ra nêgêrayî. Kuçeyê Silêmanîye Dîyarbekirî ra zaf pakêr bîy la manzaraya însanan rengê feqîrîye nawitêne.

Badê Kurd-Satî ma şîy radyo Newa zîyaret kerd. Eke ez şaş nêbî, no radyo hetê Amerîka ra fînanse beno. Badê ke ma radyo Newa ra vejîyay, sûka Silêmanîye de qismêk rayberê ma otobuse ra ameyî war, tena ma kurdê Bakûrî, YNK ra Ako û KDP ra Musîn Osman mendîy. Dima malumat ame dayîş ke ma nika şinê keyeyêk de werdê mîyanrojî wenê. La hetanî ke ma nêşirîn o keye, ganî kes pê nêzano. Ma epey ca şî, dima xebere ameye ke barîyeranê ewlehîye ra bi otobuse merdim nêeşkeno şiro. Ma zî qasê pancas kesî yê. Pê taksîyan destur çin o ke ma şêrîn, hende erebeyê şenikî yê resmî zî çin ê ke ma biberê nê keyeyê mêmanperwerê meçhulî. Ma wina otobuse de vindarnay. Axir dima talîmat ame ke ma şêrîn lokantaya Kebabê Qadir. Ma ke resay serê kuçeyî, mi bala xo da ke her teref de muhafizê sivîlî estê, cîpê sipî yê luksî nat û wetê kuçeyî de park kerdê. Welhasil ma şîy qatê corî yê Kebabî Qadir. Tam kebabê ma ame, Hêro Xan zî bi gelek muhafizanê xo vejîya ameye dîyar. Mi zana ke ma şîyêne keyeyê aye la sedemanê teknîkî ra qismet nêbibi. Hêro Xanime bi peşmirîyayîşê xo yê şîrinî xeyrameyîş da ma hemîne, ma hemîne têreyde werdê xo werd. Tayêne pîya fotografî antîy. Bi rastî Hêro Xanime cinîyêka zaf mutewazî ya. Ma kurdanê Bakûrî ra vana, “keyê babîyanê mi”. Bapîrê Hêro Xanime eslê xo Wan ra yê.

Mi ke werd werdêne, telefon mi rê ame. Can Êzîdxelo û dîrektorê Dezgeyê Xendanî, eynî wext de şêwirmendê serekwezîr Dr. Berhem Salihî birêz Arif Qurbanî serê kuçeyê lokantaya ke ma tede werd werdêne pabeyê mi bîy. Zemanêk mi yew kitabê Arif Qurbanî ke Enfalî ser o bi, sorankî ra tercumeyê kurmanckî, dima zî tercumeyê tirkî kerd û sey dosyaya PDF înternet de weşana. Arif Qurbanî tesadufen înternet de rastê na dosya yeno, gêno sey kitabî çap keno. Qasê 30 hebî kitabî mi rê ardbîy. Ma biney persê yewbînan kerd, ê şîy, ez zî agêraya ameya lokanta.

Badê werdî ma weniştîy bi otubuse û rayîrê qezaya Seyîd Sadiqî ser o rast şîy Helebçe. Ma ke resay bi goristanê şehîdan êdî roj zî şi awan. Qaymeqamê Helebçe ma goristan ra çarnay. Nîsbet bi serra 2005î, Helebçe gelek gird bibî. Dorûverê goristanê şehîdan de heme mehlayê neweyî virazîyabîy. Qaymeqamî va, verê jenosîdê 16ê edara 1988î nufusê Helebçe 57 hezarî bi, nika 60 hezaran ra vîyarto. Dima ma şîy monomentê şehîdan ra gêray. 2005 de gama ke ma şîbîy, netîceyê numayîşêk de monoment amebî veşnayene. La nika newe ra restore bîyo. Kesê ke kîmyabaranê Helebçe ra felitîyayê, derheqê monomentî de malumatî day ma. Peynî de zî seba ma yew vîdeoyê demê kîmyabaranî ame nîşan dayene. Temaşekerdiş de ez nêeşkaya hesiranê çimanê xo vindarnî. Qaymeqamê Helebçe ma her yewî rê yew albumê fotografan û yew zî CDyê jenosîdî dîyarî kerdîy.

Agêrayîş de ma Helebçe ra ancî amey Silêmanîye la qet nêvindertîy, Kerkûkî ser ra ma saete yewê şewe de resay bi Hewlêr.

Roja 30.11.2011, serê sibay ma verî şîy parlamentoyê Kurdîstanî. Badê ke ma di rey sehnayîş ra vîyartîy û telefon û pasaportê ma zî ma ra gêrîyay, ma vejîyay Holê Penagêrî yê parlamentoyî. No name tîya ra yeno, gama ke mîyanê PDK û YNK de şerê birakujî dest pêkeno, seba protestoyê nê şerî grûbêk parlamenterî tam 91 rojî na salone ra nêvejînê teber. Coka nameyê na salone “Holî Penagêrî” ronîyayo. Verî berpirsîyara komîsyonê medya yê Parlamentoyê Kurdîstanî Şîlan Ebdulcebar û Tariq Cowher Sarmemî xeyrameyîş da ma, dima cagirewtoxê serekê parlamentoyî Kemal Kerkûkî û serekê Hîzbî Bzûtnewey Îslamî Dr. Ehmed amey. Kemal Kerkûkî yew bi yew destê ma girewt. Dima derheqê parlamentoyî de, derheqê rojeva sîyasî de gelek malumatî day. Kemal Kerkûkî va, “Nika 111 parlamenteranê ma ra 5 turkman, 5 kildan, 1 mesîhî, 1 zî armenî yo. Hemeyê parlamenteran ra 42 cinî 69 zî camêrd ê.” Dima zî derheqê rojeva sîyasî de qisey kerd, cewabê persan da. Va, “Kiştiş de ne faydeyê tirkan ne faydeyê kurdan esto. Eke Tirkîya meselaya kurdan bi metodanê aştîyane, dîyalog û demokrasî hel bikero ma zaf memnun benê. Ma terefdarê naye yê. Nika ma ne wazenê PKK şer bikero ne zî ma wazenê artêşa tirkan gam û saete koyanê ma bombebaran bikero. Erdoganî va, ma wazenê mesela bi hawayêko aştîyane çareser bikerîn. Tayê gamî zî eştî. Mesela, akerdişê TRT6î derheqê heqê kurdan de okyanus ra yew dilope bo zî ancî ma na game destek kerde. Helbet ma zaf wazenê kurdê ma yê Bakûrî biresê heme heqanê xo, la ganî kurdê ma zî bizanê ke mucadeleyê sîvîlî ewro hîna zaf eşkenê heqan bigêrê. Ewro 45 mîlyonî ra vêşêr kurdî estê. Dewletêka xoserbîyaya heqê ma ya. Eke erebî ver bi dîktatorîye şêrî ma amade yê ke xoserîya xo îlan bikerin. Helbet do rojêk Kurdîstan xoserîya xo îlan bikero, la senî ke domanêk rew maya xo ra bibo baş nîyo, ma zî gereka hetanî roja xo sebir bikin.”

Parlamento ra ma şîy bînaya serekwezîrîye ke serra 2005î de zî ma uca bibîy mêmanê cagirewtoxê serekwezîrî Omer Fetahî û wezîrê Roşinvîrî û Lawan Felekedîn Kakeyî. Na rey raste-rast ma mêmanê serekwezîr Dr. Berhem Salihî bîy. Serekwezîr Berhem Salihî zî gelek mesajî day. Va “Asoyê kurdan nika her wextî ra vêşêr hîra bîyo. Rewşa kurdan nîsbet bi rojanê verî nika zaf baş a. Kulturê şerî ra vêşêr ewro kulturê aştî ma rê hîna kêrameye yo. Mesajê mi seba kurdan zî seba tirkan zî mesajê aştî û demokrasî yo. Zemanêk ma zî Qendîl de bîy la nika ma ha yew dewlete îdare kenê. Senî ke heqê kurdanê Bakûrî esto ke ma ra vajîn wina-wina bikîn, heqê ma zî esto ke ma vajîn wina-wina mekîn.” Persê hevalan ser o, Dr. Berhem Salihî derheqê yewbîyayîşê alfabe û ziwanî de zî wina va, “Nika alfabeya teknolojî alfabeya latînkî ya. Ez bi xo keye de her di alfabeyan zî musnena lajê xo. La hetê ziwanî ra zî, ganî ma mîyanê hende lehçeyanê xo ra yewe bikîn ziwano resmî. Mesela, erebkî de gelek lehçeyî estê, misirkî esta, mexrîbkî esta. Yewbînan ra fehm nêkenê. La ziwanê erebkî yo resmî tena yew o, ziwanê Quranî yo.”

Helbet Dr. Berhem Salih zî merdimêko zaf dekerde yo la Kemal Kerkûkî hem tam xetîbêk bi hem zî westayê sîyasetî asayêne; weş kurmanckî qisey kerdêne û zaf zî rind hakimê sîyasetê kurdan û cîhanî bi. Fikrê xo zaf zelal, fesîh û krîstalîze îfade kerdêne. Bi rastî ez xîtabetê Kemal Kerkûkî rê heyran menda. Mi hişê xo de Kemal Kerkûkî û Bulent Arinç muqayese kerdîy, ez zerrî ra vana, Kemal Kerkûkî mi rê zaf mukemel ame. Ez hêvîdar a ke merdimê winasî mîyanê miletê ma de bizêdîyê.

Dima ma şîy senterê rageyandinê PDK, sernuştoxê rojnameyê Xebatî Mecîd Ezîz Surmeyî mazuvanîya ma kerde. Uca ra zî ma şîy kanalê televîzyonî Spêde ke kanalê Hîzbê Îslamîyê Kurdîstanî yo, zîyaret kerd. Uca ra zî ma şîy ke Weşanxaneyê Arasî zîyaret bikerîn. Ez nêzana çi sedem ra bi la ma qasê 20 deqayan verê berê awanîya Dezgey Arasî de vindertîy. Gelek telefon de ame qisey kerdene, di muhafizî şîy dîyar û amey war. Şefê nê dezgeyî Bedran Hebîb o. Heyetê ma ra tu kes raste-rast Bedran Hebîbî nas nêkeno, o zî ma nas nêkeno. Ez nêzana mesela çi bî, çi semed ra bî. La Hewlêr de ma qasê çewres kesî verê berê Dezgay Arasî ra tepîya ameyî açarnayîş.

Badê ke ma werdê mîyanrojî werd, êdî her kes xo rê serbest bi. Di xortê ma yê kirdî ke Hewlêr de wanenê, amebîy zîyaretîya mi. Ma yewbînan girewt û şîy Hewlêr ra gêray. Şan de zî ma resturantê Otel Çarçira de meymanê Sendîkaya Rojnamegeranê Başûrî bîy. Hetanî nêmeyê şewe ma werd, şimit. Axir saete yewê şewe de ma weniştîy bi otobusa Mardîn Seyahatî û rast verê xo da Xabûr. Roja 01.12.2011 serê sibayî saete 08.30 de ma gumrukê Xabûrî ra vîyartîy hetê Bakûrî. Esas ma binê alaya rengîne ya Kurdîstanî ra dekewtîy binê alaya dagîrkeran; ma parçeyêkê azadî yê welatî xo ra dekewtîy parçeyêkê bînî ke binê îdareyê dagîrkeran de yo.

Ez nêzana key vato la Maşalh Dekakî semînerê xo de va, serekê parlamentoyê Kurdîstanê Başûrî birêz Mesud Barzanî emser vato: “Almanya yew parçe bî. La badê şerê cîhanî yê diyine hetê hêzanê teberî ra ameye parçe kerdene. Seba ke no parçekerdişêko neheq û tebîî nêbi, peynîya peyêne her di parçeyê Almanya pêresay, bîy yew welat. Nika almanî welatê xo de bextewar ciwîyenê. Ancî, çek û slovakî zî di miletê cîya û welatê înan zî di welatê cîya bîy. La hetê hêzanê teberî ra bi zor yewbînan ra amebî dusnayîş. No zî pîyabîyayîşêko tebîî nêbi. Peynîya peyêne, çek û slovakî cêra aqityay. Nika her di miletî zî welatê xo de bextewar ciwîyenê. Parçekerdişê Kurdîstanî, cêrakerdişê miletê kurdî zî çîyêko tebîî, adil, maqul û heqanîyet nîyo. Hetanî ke Kurdîstan heme nêbo yew parçe û azad nêbo, hetanî ke mileto kurd pêro yew nêbo, ma nêeşkenê qalê heq û edaletî bikerîn, no mucadele zî do tim dewam bikero.”

Dîdarîya Medyakaranê Başûr û Bakûrî – I>>>

Dîdarîya Medyakaranê Bakûr û Başûrî - II >>>

Dîdarîya Medyakaranê Bakûr û Başûrî - III >>>

Dîdarîya Medyakaranê Başûr û Bakûrî – IV>>>

Dîdarîya Medyakaranê Bakûr û Başûrî - V>>>

Dîdarîya Medyakaranê Bakûr û Başûrî - VI>>>