Dejê Nimiteyî

Kitabê Newzat Valêrî yê şîîran Dejê Nimiteyî Weşanxaneyê Vateyî ra vejîya.

Kirdkî de no kitabo yewin yê Newzat Valêrî yo. Kitab, di qismî yo. Qismo yewin bi sernameyê “Dejê Nimiteyî”, qismo dîyin zî bi sernameyê “Derdê Dinya” kitab de ca girewto. Her qisim de des şîîrî estê.

Kitab bi yew rêza îthafkerdişî dest pêkeno:

Seba înanê ke bêmirad na dinya ra bar kerd û şîy

Şaîrî kitabê xo de qedr dayo şaîranê xo ra ver yê kurdan. Çend şaîran ra, tayê rêzî neql kerdê. Mesela, kitabê Roşan Lezgînî yê şîîran Dêsan de Sûretê Ma Nimite ra di rêzî girewtê:

Çew xelaskarê çewî nêbî, her kes xo rê resûl

Ax her kes qatîlê xo, her kes vengê xo de meqbûl (r. 7)

Dima Babe Tahirê Uryanî ra girewtê:

Ji boyê zulfê to meftûnem ey gul

Ji rengê rûyê to dilxwînem ey gul

Menê aşiq ji eşqet bêqerarem

Tu çon Leya yî, men Mecnûnem ey gul (r. 37)

Babe Tahirî dima Melayê Cizîrî ra di rêzikî girewtê:

Rûh î tu, cism î, ji cemalê bi çi îsm î?

Reng, rengê te bê keşf û şuhûd e, tu çi kes î?

Melayê cizîrî ra pey Dîwanê W. K. Merdimînî ra nê rêzikî girewtê:

Wazen wa bacar ra, wazen dewan ra bêro,

Zerra safî ra, yan zî lewan ra bêro

Homay ra çi ke ame w’ çiman ser o

Wazen wa rojan ra, wazen şewan ra bêro   

Derheqê kitabê şîîran yê Newzat Valêrî de çîyo tewr muhîm no yo ke şaîrî fekê mintiqaya xo de rike nêkerda, xo mîyanê sînoranê fekê dewa xo yan zî mintiqaya xo de xo heps nêkerdo. Bi ziwanêko fesîh, sade la hende zî nêzdîyê standardî nuşto. Bi no qayde xîtabê heme kirdan (kirmancan/zazayan) keno.

Şîîrê şaîrî, zafane haletê rûhîyeya emrê hîrisserrîye nîşan danê. Nê tewir şîîrî, yan zî no haletê rûhîye, xo romantîzmo pembe yê ciwanîya ra xelisnayo la hema nêresayo deresayîşê emrê çewresine.

Heme şîîrê ke kitab de yê, seba edebîyatê kirdkî (zazakî) dewlemendîyêka başe xo reyde anê. Esas, edebîyatê ma de sey rengînîya nimûneyan yan zî ma vajin şîîre de seba temsîlkerdişê şaristananê kirdan, şîîrê Newzat Valêrî muhîm ê. Labelê ez vana qey çîyo tewr muhîm, agêrayîşê bi ziwanê xo yo. Çunkî Newzatî verî bi tirkî şîîrî nuştêne. Yew kitabê ey bi tirkî weşanîyabi û ey yew xelate zî girewtebî. La agêra bi ziwanê xo ser. No agêrayîş tesadufî nîyo, bi şuûr o, bi zanayîş o. Na nuqta zaf muhîm a.

Qismêkê şîîranê Newzat Valêrî verê cû kovara Vateyî de zî weşanîyabîy la zafê şîîran hema newe nê kirabî de weşanîyenê.

Wa Dejê Nimiteyî edebîyatê ma rê xeyrên bo, pîroz bo. Ma hêvîdar ê ke şaîr ne eşkera û ne zî nimite qet nêdejo û hema bi zaf eseranê bînan ma şa bikero.  

Newzat Valêrî, Dejê Nimiteyî, Weşanxaneyê Vateyî, Îstanbul 2009, 80 rîpel

Kitab ra yew şîîre:

I

Tenyayî çend zor a, mîyanê bêbextan de.

Ax, ez se bikerî, deşt û koyan de, her dem bêkesî

Bara min a; bilbilê to ez a!

Şewa tarî de zerrîya mi de naleyîşêko tenik

Û veng û awazê şikiteyî…

Her çî şikite;

talihê  mi rê,

emir veradeye,

rojê mi teng û zar,

şayî vindîbîyayey…

II

Huyayîşê to germê aşma temmuze yo,

çi wext to bivînî ez helîyena hêdî-hêdî

sey yew guda vewre.

Nika ti nêasena yar!

Her ca mi rê puk û cemed, bêsitar

ez xo bi xo çîyeno!...

Çîyeno

her dayîm zerrî de

û çar mewsimî can

roje bena şewe bena

çin o mi rê derman…

III

Porê to yo sîya sûrêtê şewe yo

Neqeşêno tim û tim verê çimanê mi de.

Ez porê to yê rindî bivînî,

Zerrîveşayîşê mi rê beno daru, 

Û ez pê beno honik û şenik.

Şenik  nîyo,

derdê heskerdena to,

zaf giran o.

Ax, zerrbesteyê to ya ez,

bindestîye de 

hal çi yeman o!

IV

Bê to wisar û hamnan qedîyay

Rojî pêdima şîy, dinya ma rê bîye tenge

Ax zerrîkewtiş çi giran o, xeribî çend zor a!

La ez se bikerî bara mi xurbet û hesrete kewtî.

Kewta ez

yew cayo dûrî,

bîya gêraye bi macirî,

çin o yew çare gelo,

ez kamca ra to bigeyrî?

V

Mi erd ra, awe ra, mi xo ra pers kerd

Ti ha ça ya?

Ne dar û berî, ne erd û awe, ne zî mi çîyêk verda.

Yew estareyê lerzinî çim şikna mi ra,

Û mi zana:

Zerrî dejena, qet çewî ra medet çin o!

Nêvarena varanêk

daristanê vîrê mi ser o

ez serre bi serre

pergende û huşk bîya

dorûverê nê bajarî de.

VI

Semedê to ez nusena şîîran,

Sey Sîyamendî koyê Sîpanî ra gêrena,

Sey Memî zindanêko tarî de nalena.

Ax, sebrê min êdî nêmendo,

Bê to heyat nîmcet o,

Nêno antiş derdê na dinya.

Ey dinyaya bêumure!

Ez to ra medet nêwazena.

Ez hol zana;

ti ma rê kerr a

kor û lal a,

tim neyar a.

VII

Ez kam wext to bivînî zimistan beno wisar,

Şewe bena roje; roj beno şa.

Bê to dinya veng a, cuyayîş heps o!

Ne welat ne xurbet mi rê rehet o,

Her tim zerrî dejena,

Bê to ez kêm û feqîr a!..

Feqîr a yar,

ez bê kes a.

Delalê ti ça ya,

qey bes nîyo?

De bîyere,

emirê ma qedîya! (r. 13-25)