DI XASÎYETÊ MA KURDAN

Yew xasîyetê ma kurdan, zafêr zî ê ma kirdan, eno yo ke ma çi rey hende rehet yewbînî qebûl nêkenê. Ma ra yew vajo siya, o bîn semedo ke ey wina vato, vano nê heyra, siya nê sipî. Eno munaqeşeyê ma hema vaje derheqê her çî de, ma vajin hetê siyaset, kultur, cemat û cuyayişî de zî îna yo. Yew vano ma  kird ê, o bîn vano nê bawo, ez kird nîya zaza ya. Yew vano ez dimilî ya, o bîn vano nê keko, ez dimilî nîya kirmanc a. Wina yewbînî benê anê, tu çiyêk de pê nêkenê.

Yew mesela esta, vanê, yew kird û yew ereb û yew tirk û yew rûm benê heval. Rayir ra cêbê xwu kenê yew, vanê ma mesrefê werê xwu yew ca ra bikerin. Zaf şinê tay şinê, benê nizdîye bajarêk, şinê verê manawêk, benê vêşan. Ewnênê ke weşeyê engure zerd û bilurîn biriqînê, engure şewq dana çimê înan, zerrîya înan şina ci. Kirdê ma vano “Zerrîya mi şina engure, ma engure gênê.” Ereb vano “Nê, ma eneb gênê, ez eneb wazena.” Tirk vano “Ez üzüm wazena.” Rûm vano “Ez nînan ra yewe zî nêwazena, ez stafil wazena.”

Yew vano engure, yew vano eneb, yew vano üzüm, yew vano stafil û tepûrep erzenê yewbînan, danê pêro. Merdimêko zanaye zî wina ho dûrî ra înan temaşe keno. Yeno verê înan vano “Vinderê! Şima çira danê pêro? Heyra şima bîlasebeb danê pêro, şima heme eynî çî wazenê, labelê şima ziwanê werîbînan fam nîkenê, mesele uca ra vejyeno…”

Belê, merdim tehemulê yewbînî bikero, înad nêkero, miheqeq yew nuqta de yeno têhet. Merdim eger wayirê melumatî bi, zaneye bi, mesela fam keno, munaqeşe ra dûrî şino. Feqet eger nezan bo, sey meseleyê engure, çi heyf ke pêrodayiş yeno verê berî.

Munaqeşeyo ke ho miyanê ma kirdan de zî sey meseleya engure yo. Meselaya enê çar nameyan eynî sey çar hevalanê ke engure ser o dayo pêro ya. Çar heme raywanî zî eynî çî wazenê, labelê yewbînî fam nêkenê.

Yew îdyom esto vanê “Hema nêbîyo wayirê îlmî biyo wayirê fikrî.” Merdim wexto ke yew çî ser o zaf israr bikero, dêmek tam wayirê malumatî nîyo.

Alimanê verînan eke yew çî ser o fikrê xwu bivatêne, peynî de vatêne “Fikrê mi eno yo, la beno ke ez xelet bî zî.” Çimkî aqilê însanî tim hetê tekamulî ra şino. Aye ser o, se ra se raştî semedê mexlûqatî mimkun nîyo. Herhel ma kirdî zî senî ke merdimo zanaye ame raywanî cêkerdî, ma zî gêrenê wa yew bêro ma cêbikero.

Yewna xasîyetê ma kurdan zî esto, wexto ke yew xerîb heq û hiqûqê ma qebûl bikero, ma ey nanê sereyê xwu ser.

Rojêk ez ha odaya xwu de, kitabê Martin van Bruinessenî “Ağa, Şeyh, Devlet” mi dest de yo, ez ha wanena, ez vana qey yew-di pelî mendê ke ez hinî biqedênî. Yew heval, emrê ey şeştî panc ra vêşêr o, ame zere, va “O çi kitab o ti hê wanenê?” Mi va “Lejeko Holandayij dayo piro ameyo îtya, tarîxê ma, cuye ma ya sosyale, hewl û xirabê ma, her çiyê ma nuşto, ma bi ma û alemî dayê şinasnayiş. Mi derg û dila behsê kitabî kerd.

Wexto ke merdim yew kitab wend, newe çî museno û yew mude binê tesîrê ci de maneno, ê mi zî wina bi. Mi medhê kitabî û nuştoxê ci da. Çimkî mi gore raşt a zî ma kurdî hol û bêteref nuştbî. Mi va gereka merdim semedê ena xebata ci ey pîroz bikero.

Ey zî yew hedîseyo ke sereyê ci ra viyartbi, mi rê qisey kerde.

Va “Ez vana qey serre 1970 bî, mi hema lîse de wendêne, yew kitabê Îsmaîl Beşîkçî kewt mi dest, nameyê ci ‘Doğu Anadolunun Düzeni’ bi. Min û yew hevalê xwu ma kitab wend. Ey ma kurdî wina weş tarîf kerdbî ke ma heyret mendî û ma biyî heyranê nuştoxî. Ma wirdîne qerar girewt, ma va, gereka ma şirin enê nuştoxê ercîyayeyî bivînin, zîyaretîya ci bikerin. O wext sey nikayî telefon û wasitayê şiyayiş û ameyişî hende zêde nêbî. Ma adresê weşanxaneyê ke kitabî ser o bi girewt û niştî otobuse, verê xwu da Anqara ser.

Ma resayî Anqara, serê sibayî bi, heta ma adresê weşanxaneyî ca kerd, bi nizdîye nîmerojî. Ma da ber ro, yew cînî ber akerd, ez vana qey wayira weşanxaneyî bî. Va ‘Xeyr o, şima persê kamî kenê?’ Ma va hal-hewalê ma eno yo. Ma filan bajarî ra yenê, ma wazenê Îsmaîl Beşîkçî bivînê. Va ‘Xoce ho derse de, diyna saetî badêna go bêro. Eger şima wazenê xwu rê tiya vinderên.’ Ma uca roniştî, di saetî badê pey, ber abi, yew merdimo wina kilmek û punasek ame zere. Cîneke va ‘Xoce eno yo.’ Senî wina nêva, ma cayê xwu de bî ziwa, mat ewnîyayî tira.

Ma paweyê merdimêkê qerase û heybetinî bî. Senî ke ma o dî, xeyalê ma kewtî têmiyan, murizgê ma xerepiya. Ma xwu rê va, qey ma hendêk rahar semedê enê merdimî ameyê!

Camêrd ame, wina nermek selam da. Ma werîbînî persayî, ma va ‘Ma kitabê to wend. Heta eka yewî behsê ma nêkerdêne, ma înkar kerdêne, to ma sey yew millet qebûl kerdê, qeydeyo ke to nuşto, ma zî se ra se mutabiq ê. Ma semedê teşekur û  pîrozkerdişê xebata to ameyê.’

Senî ke ma wina nêva, to va qey pelî niştê pa, keyfê ci ame, ma verard kerdî, va ‘Şima miletêko verîn û wayirê esil û neslî yê, qîymetê xwu baş bizanê.’

Îsmaîl Beşîkçî ma rê suhbet kerd, qama ci qij bî la zerrîya ci qasê yew koyî bî. Ma rê werd waşt, ma werdê xwu werd. Ma gelêk zeman piya roniştî, çi ame ma vîr, ma tira persayî, ey zî bi tehemul û wina nermek yew bi yew cewab da. Wexto ke ma ewilî o dîbi, xeyalê ma bibî têmîyan ra, la nika bi zerrîya safe ma we teqdîr kerd. Ma bi keyfweşî xatir waşt û agêyrayî.”