Dêrsim de 24 Saetî - II
Ez şîya yew lokanta ke xo rê şamî biwerî, pirrî merdim bi. Zafê înan zî cinî bîy. Esas, neke tena lokanta de, heme ca cinî û kênayî bîy. To vatêne qey Dêrsim de kênayî varay. Kênayê rindekî. Zafê înan piştîya xo, serê polan ra bigîre sîne ra hetanî serê gilçijeyan viran. Pantolê kaprî yê qolikî payan de. Nake ra hetanî kemberê pantolan zî viran. Çaqê rutî hêtan ra bigîre hetanî serê engiştan sey estunanê mermerênan beriqîyayêne. Ser û çimê xo, bijang û brûyê xo, porê xo zaf rindek viraşte. Kênayê rindekê sey mankenan, sey kênayanê ke kewenê musabeqeya rindekîye. Merdimî fedî kerdêne ke awir bido înan. Yanî, hende rindek bîy ke merdim qemîş nêbîyêne biewnîyo înan ra. Ez nika ra pêşnîyaz kena ke çarçewaya festîvala Munzurî de wa musabeqaya “Mîss Dêrsim” virazîyo. La bi o şerto ke tena kênayê ke bi eslê xo Dêrsim ra yê dekewê na musabeqa. Ez bawer kena ke do eleqeyêko zaf hol bivîno. Mi bi çimanê xo dî ke kênayê Dêrsimî zaf rehet ê, zaf qayîl ê ke heme rindekîya xo binawnê. Eke musabeqayêka winasî virazîyo, firsendêko baş keweno destê kênayanê Dêrsimî ke rindekîya xo tam binawnê.
Kênayê Dêrsimî heme piştrast ê. Feqet kênayê Dîyarbekirî zafê înan paşta xo qiluzin ê. Ez vana na yewe şerm û şîdet ra hasil bena. Cematê sunîyan de zaf tada ro cinîyan bena, cinîyîya cinîyan sey şermî vînenê. Coka kênayê ke balix benê, sêneyê xo ra, pêsîranê xo ra şerm kenê û paşta xo, her di polanê xo namnenê ke sêneyê xo binimnê. Emrê duwês-hîrêsî de paştîya tezîya nermeke namîyena û hetanî peynîya emrê xo qiluzîyaye manenê. No het ra mîyanê elewîyanê ma de rewşêka hîna însanî, hîna rehete esta; heta ke goreyê normanê ewroyî ra merdim vajo rewşêka demokratîke esta, hîna rast o. No het ra cinîyê ma sunîyan şermayanê ke xo sey yew cinî binawnê. Eyb yeno dîyene. Ganî cinîyê ma rîyê xo tirş bikerê û bi awiranê sertan biewnîyê dorûver ra. Halbukî, cinî ganî sey cinî xo binawno, heqê aye yo. Eke cinî sey cinî nêewnîyo, xo sey cinî nîşan nêdo, tebîetê xo ra dûrî kewena. No het ra şarê ma yo elewî hîna tebîî yo.
Serê lewheyî de “Lenin’in Fedaisi KAMO Geldi” nuşte yo
Lokanta de mi garsonî ra va, zehmet nêbo mi rê tasêk do yan mastê keyeyî bîyare. Camêrd fetelîya mi ser, va “Keko, derûdorê Dêrsimî de yeweka heywanî peyda nêbena. Dewijê Dêrsimî yenê do û masto hadire yê fabrîqeyî erînenê benê.” Mi ra wet dorê yew masaya girde de da-des kesî ronişte bîy. Hîrê camêrdî bîy, yew cinîyêka kokime bi kincanê verênan yê dêrsimijan girêdaya, ê bînî heme veyvekê tezeyî û kênayê xamayî bîy. Kokime mîyanê înan de seke serdemê mîyanênî ra menda bî. Kênayan almankî qisey kerdêne, veyvek û camêrdan tirkî qisey kerdêne. Kokime zî xo rê bêveng vinderta bî. Camêrdan ra o ke emrê ey dorê çewresî bi, mi dî tena reyke veng ro kokime kerd va, “Nenê tu çawa yî?”
Badê ke mi şamîya xo werde, mi ewnîya ke milet ha yew kuçe ra acêr şino. Ez zî kewta mîyanê qelebalixî û mi cor ra kerd war. Mevaje ke ez nêzdîyê heykelê Seyîd Rizayî ra şîya la semedo ke şewe bî, mi heykel ferq nêkerdbi. Tayê kênek û xortan seba vernîgirewtişê viraştişê bendawan îmza dayêne arê. Mi îmza eşte û ge rayîr ra ge nêrdewanan ra, mi hewke dî ez ha verê çemî de. Ver û verê rayîran de dikanê seyarî ronîyabîy, çaydananê tenîyinan de çay girêyayêne, cinîyan nanê serê tewqe pewtêne. Kênan û xortan bîra şimitêne. Vengê muzîkî zî heme tirkî bi, zafane vengê Ehmed Kayayî ameyêne. Serê dezgeyan de mura û mircanî roşîyayêne.
Ez şîya hetanî verê pirdî û agêraya. Mîyanê qelebalixî de mi xo zaf xerîb hîs kerd. Çunke bi tu şêla xo nêmendêne sey kurdan, hela bi ziwanê xo, bi tirkîya xo, tam “tuncelîyijî” bîy! Ez tavilî agêraya. Ez ke ameya resaya meydanê ke heykelê Atatirkî tede yo, yanî serê sûka binê erdî, êdî saete 21.30 bî. Mi bala xo da ke meydan de ha amadekarîya ronayîşê ekranî kenê. Bi spîral asinê profîlî birnenê, bi makîne qeynax kenê, cayê projeksîyon û hoparloran eyar kenê. Axir wazenê yew perdeyo spî hewa ra bialiqnê ke bi sînevîzyon fîlm bidê temaşe kerdene. Yanî tam saeta peyêne de karê xo kenê. Mi ke ewnîya çend kesî sendelîyan ser o ronişte yê, mi zî yew sendelî girewte û ez şîya peyê înan de ronişta.
Axir nîşandayîşê fîlmî dest pêkerd. Fîlmêko dokumenter, derheqê cuya koçerîye ya Şekakanê (Şewaxan) Dêrsimî de bi. Nameyê fîlmî “Demsala Dawîn” bi. Demeyêk mi dorê xo ra ewnîya, mi dî ke belkî 300 merdim fîlm temaşe kenê. Kîşta heykelê Atatirkî de fîlmêkê kurdan bi kurdkî kay kerdêne! Mi xo rê xo de va, kanê Atatirk biweriştêne û no sehne bi çimanê xo bidîyêne, gelo do çi hîs bikerdêne? Hîsê mi bi xo zaf têmîyanek bîy: hetêk ra tesîrê asîmîlasyonî kurdkî û elewîyîye ser o, hetêk ra verê heykelê Kemalî de temaşekerdişê fîlmê kurdkî! Gelo kam ser kewtbi, kam bin kewtbi, ez nêşaya mîyan ra vejî.
Badê ke mi hetanî peynî fîlm temaşe kerd, tersanê germî ra ez bineyna sûke ra gêraya. Axir saete nêzdîyê yewê şewe ez şîya bi otêle. Oda girêyayêne, dêsê destê rastî û serban sey tenûre tanî dayêne. Kuçe de qîre-qîra serxoşan bî. Heme wucûdê mi ra areq çilkayêne. Ez zaf rincan bîya, îhtîyacîya mi zaf bi hewnî estbî la hetanî ke melayê sibayî zî azan da ez aya menda, mîsqalêk hewn nêkewt çimanê mi. Badê ke destê sibayî bineyke honikayî virazîya, vengê serxoşan zî bineyke birîya, ez sey merdeyêk hewn ra şîya.
Ez ke werişta saete des bî. Ez ameya war, mi bineyke arayî kerde û ez şîya “Sanat Sokag”iyê Dêrsimî. Sanat Sokagi seranser bi çepê tirkan amebi dagîrkerdene. Her teref de fotografê Che Guevara, Deniz Gezmiş, Mahir Çayan, Ulaş Bardakçı, Îbrahîm Kaypakkaya, sloganê sosyalîstîye… Eke tîya ra vîst-hîris serrî verê cû bîyêne, beno ke mi bivatêne qey ez ha Meydanê Sûrî yê Moskova de. Mîyanê hende qelebalixî de standê Weşanxaneyê Dengî ra boya kurdkî ameyêne.
Sanat Sokagi de ez rastê yew armenî zî ameya, yew muxabîrê rojnameyê Agosî zî verê ey de bi. Ma gelek suhbet kerd. Nameyê armenî Mîrxan Pîrgîç Gultekîn bi. Mîrxanî va, “Mîyanê her eşîra Dêrsimî de armenî estê. Verî armenîyîye ra asîmîleyê kurdîyîye bîy, dima kurdan reyde asîmîleyê tirkîyîye bîy. Ma armenîkî nêzanê, tu eleqeyê ma kulturê armenîyîye ra nêmendo la kurdan armenîyîya ma bi ma nêdaye vîrî ra kerdene. Tim ma ra va, ‘armenî’ coka ma eslê xo vindî nêkerd. Nika ez wazena nê armenîyan organîze bikerî, ma xo rê yew komele ronin la tersenê, nêaftarenê xo eşkera bikerê.”
Mîrxan Pîrgîç Gultekîn malumat dano mi
Mi waştêne ke ez şarê Dêrsimî reyde bi kirmanckî (zazakî), yanî bi “zonê ma” qisey bikerî la kesî xo nêdayêne ver. Mi ra persayêne, vatêne “Nerelisin?” Mi ke vatêne ez Dîyarbekir ra ya, tayê estbî ke zêde keyfê xo nêardêne, vatêne “Ti sunî ya. Sunî qizilbaso ra hes nîkon.” Otêldarî zî mi ra na perse persaybî. Yew şubhe dekewt zerrîya mi ke gelo heqîqeten şarê ma yo elewî ma sunîyan ra hes nêkeno? Na babete de mi kokimêk reyde suhbet kerd. Mi kirmanckî pers kerd la ey bi tirkî cewabê mi day. Kureşij bi, yew dayreyê dewlete ra teqawitbîyaye bi. Va, “Semedo ke ma qizilbaş ê coka sunî ma ra hes nêkenê. Sunî Mistefa Kemalî ra zî hes nêkenê la ma rê hol bi. Zemanê terteleyê Dêrsimî de Mistefa Kemal nêweş bi. Xebera ey tertele ra çin bî. Heme çî binê sereyê Celal Bayarî ra vejîya.” Mi va, dato, a şewa ke tede Seyîd Riza û embazê ey Xarpêt de aliqnîyay, Mistefa Kemal şodir bi trêne ame bi Xarpêt. Merdimo nêweş, merdimo ke xebera ey qirkerdişê bi deshezaran merdiman ra çin bo, senî yeno Xarpêt teftîş? Sabîha Gökçena kênaya Mistefa Kemalî bi teyare bombayê jehrênî Dêrsimî ser o nêvarnay? Va, “Ti nêzanî, mesela winî nîya!” Mi va, ma kesê kurdperwerî, yanî ma kurdê ke kurdbîyena xo ra haydar ê, ma hemeyê kurdan ra hes kenê; ma kurdanê sunîyan ra vêşêr kurdanê elewî, êzîdî û yaresanan ra hes kenê. Mi va, ez Şêx Seîdî ra vêşêr Seyîd Rizayî ra hes kena. La camêrdî mi ra bawer nêkerd, lewê xo pêra dusnay, sereyê xo acor leqna.
Mîyanê 24 saetan de merdimê ke mi Dêrsim de dîy, se ra newayê înan temenê xo mîyanê 20-40î de bîy. Merdimê kokimî û domanî zaf kêmî bîy. Nat û wet merdimê ke temenê xo pancas ra cor o biney peyda bîyêne la domanî zaf kêmî bîy. Mesela, Dîyarbekir de domanî bêhed zaf ê, hende zaf ê ke merdim vano qey neke cinî domanan anê, seke hêgayan de domanan tov kenê û sey çayîrê wisarî zîl danê, hende zaf ê. No het ra Dêrsim wina nêbi.
Xort û camêrdê ke mi Dêrsim de dîy, zafê înan bi erdîşa kelceyî û kincê înan zî sey turîstan bîy. Gama ke mi ewnîyayêne şêliga şarî ra, seke ez yew şaristanê kurdan de nêbî, seke ez yew qesabaya Amerîka yan Ewropa de bî, mi rê winî ameyêne. Mi çend kesan ra persa ke, no milet heme şarê Dêrsimî yo yan derûdor ra seba festîvale amey? Va, “Nufûsê Dêrsimî bi xo hîris hezar o. Labelê demeyê festîvale de beno çendqat. Zafê înan dêrsimij ê ke Ewropa yan şaristananê rojawanê Tirkîya de yê, seba tehtîlê hamnanî yenê welat. Qismêk zî şaristananê kurdan ra, bi taybet mêrdînij û dîyarbekirijî seba festîvale yenê. Labelê emser zaf kêmî amey, goreyê parî ra nême ra nême nêamey. Serranê verênan hîna zaf bîy.” Mi va, çi semed ra emser kêmî amey? Va, “Beno ke kalîteyê festîvale kêmî bo, beno ke emser nat û wet pêrodayîş esto, coka kêmî amey.”
Mi persê cayê heykelê Seyîd Rizayî kerd. Meydanê Qisle de, cayêko zaf rindek de bi. Zaf hol virazîyabi. Karo tewr hol yê beledîya Dêrsimî ronayîşê heykelê Seyîd Rizayî yo. Seba nê karê erjayeyî serekê beledîya Dêrsimî Edîbe Şahîn û kesê ke no heykel wina entîqe viraşto, ez înan zerrî ra pîroz kena.
Şîyayîşê bi Dêrsimî de çîyo ke tewr zaf keyfê mi ard, dîyayîşê heykelê Seyîd Rizayî bi. Ez hêvîdar a, hetanî ke dinya estbo, heykelê Seyîd Rizayî nê dîyarî de bo. Û hewna, ez Heqî ra hêvî kena ke heykelê nê kalê ma yê birûmetî bibo wesîle ke “Tuncelî” tadîyo newe ra bibo “Dêrsim”ê baw û kalanê ma, ancîna bibo warê kirmancîye.
Şîrove Bike
Yewna rê bişawe 
Prînter Bike
Acor
