Dêrsim de Defîle

Televîzyon de gina ra mi çim. Seveta serrgêra 10ê teşrîne (10 Kasım) Dêrsim de defîleya Atatirkî ameya organîzê kerdene. Mankenanê cinî û camêrdan kincê Atatirkî yê leşkerî û yê sivîlî dayê xo ra, serê podyumî ra çerixênê…

Çeşîd-çeşîd kincî. Çeşîd-çeşîd şimşêr, qayîş, estare û qalpaxî…

Heme aksesuarî dayê arê ardê. Yew yewî ra hewlêr. Yew yewî ra rindekêr. Kinc û aksesuarî, yê her dewran û her mekanan ê. Pêro têde biluskênê û bereqênê. Oyo ke nîyamedo, heyran memano û sey xo raverdene çepikan meceno, kam o?!

Beşdarê defîle pêro goşî kerdê vît, çimî podyum de mankenan ser o, repî ya, danê çepikan ro.

Ez bawer a, eke na defîle bi vatişê umûmî boverê çemê Feratî de yan zî şaristananê Tirkîya de biamêne virastene, merdimî xo be xo vatêne, “de seansêde 10ê qasime yo” û vêrdênê ra.

Labelê nafa henî nîyo! Mekanê defîle Dêrsim o! Na nuqta de kincî, qayîş, qalpaxe, çepikî û tarîx… Her çî yew sembol o û yew mana tede esta.

Qewm û humeta kurdan zana. Dewr û zemanê de, rojnameyê de karîkaturê mezelê ameyo viraştene û bine de zî nîya nuşto: “Kurdîstano xeyalî tîya de meftun o!”

No karîkatur herçiqas dewr û zemanê serewedartişê Agirî de bêro virastene kî, temaya a mesela sembolîk o; pêrodayena Dêrsimî, era darestena Seyîd Riza û olvozanê (embazanê) ey a. Tarîxê nê kerdenan zî aşman ra teşrîn (Kasım ayı) a, serran ra zî 1937-38 o. Westa û viraştoxê a mezele zî Atatirkî ra teber sewbîna kes nîyo. No nîya çiman ver de zelal o. Labelê kam çiqas na zelalîye vîneno! Serrgêra pêrodayîşê Dêrsimî ra şeş rojî ravêr, Dêrsim de defîleya celad û qefleyê qurbanan yena viraştene û berza-berz çepikan gêna. Rasteyê Mamekîye de zî Seyîd Riza, heykelo huşk, ê çepikan goşdareno.

Çîyo xezev! De bêre û na xezeve ser mefikirî. Beno ke tayê kesî vajê “Hende kî ney!” Labelê ez nêşikîna ke xezevî mevînî û mefikirî û xo be xo pers mekî. Ez nêzana, ebe kincanê Hîtlerî Îsraîl de defîle bêro viraştene, se beno? Yan zî meydanê Yêrîvanî de mankenî kincanê Enwer Paşayî piracêrê û çerx bidê?…

Enwerî û îttîhad-teraqîstan bi şarê arminî, Hîtlerî bi şarê yahudî, dizd û veşananê îngilîzan bi aborjînanê bêguneyan se kerdo, Atatirkî zî Dêrsim de o kar kerdo.

Labelê çi heyf ke mezg û rika ke arminîyan de, yahudîyan de û şaranê bînan de esta, kirmancan de yan tena bîya ters û xof, yan zî manîpule bîyo û hewn ra şîyo.

Êdî dinya alem pê zano ke serekîya Atatirkî serekîya miletperestîya tirkan a. Ey sere û umrê xo nayo na raye ser. Na raye de cayo ke tewr zaf sereyê ey dejnayo, Dêrsim o. Na sevete ra bin ra bin dişmenîye kerda. Hetê ra rîyê pîr û rayberan de huyayo, heto bîn ra pîlanê qirkerdene viraştê. Peynî de her çî kerdo temam û ferman dayo!

Bi vatişê îdarekaranê ê dewrî Îhsan Sebrî Çaglayangîlî ra, humeta feqîre eşkeftan de sey merreyan axu kerda, kile verdaya ci…

Şaro ke qirkerdene ra xelesîyayo, mabeynê înan de zî estanek û efsaneyî kerdê vila û mezgê înan bi dezenformasyon kerdo têmîyan ra.

Her mintiqaya Dêrsimî de rindî û xirabîye ser tayê nameyî kewtê ziwanê şarî ser. Her kesî xo gore celad û xelaskarî nîşan kerdê. Ê tayêne xelaskar Îsmet Înonu yo, celad Celal Bayar o. Ê tayêne zî xelaskar Feyzî Çakmak o, celad zî Evdila Alpdogan o.

Tayê rind tayê xirab, hîna gelek nameyî no tewir benê rêz. Labelê nameyî çiqas ke benê rêz wa rêz bibê, nameyê Atatirkî nêno serê ziwanê kesî. O, her çî ra cor, her çî ra dûr, pak û xaşil o. Fikrê humete de, o, qirkeredena Dêrsimî ra bêxeber bî. Eke pêhesîyayo zî, desin de qirkerdene daya vindarnayene. Şaro ke kistene ra xelasîyayo, sayeyê ey ra yo!...

Pîr û bavayê ma Kuresij ê. Domanîya mi de yew bavayo kokim amayêne dewa ma. Herdîsa sîsike sêne ra, dewrêsê raya Heqî bî. Çongira xo tim virare de. Dewrêsî dorme de bîyêne cemat, cem girêdîyayêne. Bavayî çongira xo dayêne piro, şîwareya qirkerdene kerdêne têser ra. Milet bi çar çiman berbayêne. Sîne û zanîyê xo kuwayêne. Tertele de kamî çi celadîye kerda, bavayî yew bi yew nameyê înan hûmaritêne. Labelê qet qalê Atatirkî nêkerdêne. Eke bikerdêne zî, nîya vatêne:

“O ke nêbîne, kok ro ma ardêne!”

Ez bi aqilê xo yê nikayî fikirîna. Beno ke yewî ê pîrê ma yê delalî ra bivatêne:

“Pîrê mi! Rayberê mi! Ez qedayê binê linganê to bijîrî! Ti çito nîya vana? Ma dewlete ke est Dêrsimî ser û da piro, Atatirk reysê cumhurê na dewlete nêbî? Bê îzn û fermanê ey kam çi toreno çîyê bikero?...”

Eke pîrê ma yê bimbarekî çîyê nîyanên biheşnayêne, desin de ê talibê xo ra vatêne:

“No raya Heqî ra kewto dûrî!”

Qedero sîya! Nika zî nê karanê nîyanênan Kemal Kiliçdaroxlu waneno. O zî kurêsan ra yo. Qalpaxa Atatirkî sere de ya, şirê ey rê bidê çepikan ro!

11.12.2010

Hepisxaneyê Tîpê F yê Numre 21

Kocaeli