Ehmedê Xasî û Behcet Keyayê Erdalû

Di destpêkê nuştişê enê ziwanî de, yanî eno wexto ku ma tede yê, Ehmedê Xasî zêde-zêde girîng o. Lewra nuştişê ena lehçeya ma bi ey dest pêkeno. Loma zî lazim o ma şexsîyetê enê alimê xwi baş nas biker. Karakter bî, la karakterêko seyîn? Çikêrîn? Di mîyanê civatê merdiman de, marqaya ey çikêrîne bî? Bi qeybê ku merdim însanan nas bikero, rey-rey, yew vatiş eşkeno merdimî rê bibo kilît. Bi ê kilîtî merdim beyrayê şexsîyetê ê merdimî keno a û kuno zere. Eger merdim famkor nêbo, merdim vîneno o karakter bi çi rengan xemelnaye yo, merdim bi çimanê xwi vîneno… A tew ra, ez o enê nuşteyî de, di derheqê seydayê xîyalanê xwi de yew kilît bidî şima.

Lacê Mela Teharî, verê coyî min piçêke behs kerdbî, Dedo Elî Çawîşî, (Homa rehmey xwi ro ci kero) zehf rey Seydayî rê çay girênabî, di verê keyê xwi de, ey û babê xwi rê xizmet kerdbî û goştarî yînan kerdbî. Loma vatişê Dedo Elî Çawîş, min hete qasê mircanan, sedefan vay ê, fîyetê cîne giran o.

Dedê min Çawîşî, min ra ana va.

Va, Seydayê Xasî rey-rey ma rê serbutê xwi vatêne. Tedir zî nermik-nermik beşerîyayne. Vechêkew weşik tedir virazîyayne. Baş yeno vîrê min, yew reyan zî qalê xwi û Becet Keyayê Erdalû kerd û va, ez şîya deştey Dîyarbekrî dewey Erdalû. Min wirdî herê xwi teslîmê xulaman kerdî û ez vecîyawa dîyar, eywane. Min silam da. Behcet Keyay fekê eywana ravistî, serê sekûye de pal dabî. Nazbalîfê rengînî serê başnan de naybî ro, palê xwi dabî û çende merdimê bînî zî di eywane de, bin û binê dêsan, serê kulaban de paştey xwi dabî başnan û goştarî Keyayî kerdêne. Bê Becet Keyayî, yê rûniştey heme min ver a wiştî we. Nasê min di eywane de çinê bî. Nizdê sekûye de cayke nîşanê min da û ez rûnişta. Hemine merheba da min, ma ro halê yewbînî persa. Becet Keya bi fekê axan û bi kurmancî min ra persa va:

- Eyb nêbo, ti ça ra yî, Mela?

Vatê min va:

- Ez Hezan ra wa.

Va:

- Rewşa Seydayê Xasî senîn a?

Vatê min va:

- Hema ferz bike ke Seydayê Xasî ez a…

Becet Keya wirişt we hame ku bêro destê min. Min nêverda. Ez berda sere sekûye, cayê xwi de dawa rûniştiş. Ew zî kalekey min de nişt ro. Min ra va:

- Min efû bike Seyda. Eger bêedebî min ra virazîya, bivêre ra.

Gelêke keyfê xwi ard û va:

- Reyka bîne ti serey min û çimanê min ser a hamey, Seyda… Min to rê di kêlî genim dabî kişte. Bi qey destûrê to, min va ez o xulamî bişirawî, eger ti qebûl bikerê, ez o to rê bişirawî.

Vatê, min te ra va:

- Becet Keya, di kêlî genim min rê lazim nîyo. Dostanê zey to, qûtê min şirawito. La qûtê serre rê çar welçekî kemî yê. Di herê min estê, yew ez o espar bî, yo bîn şima go bar kerê.

Vatê, Becet Keyay va:

- Reyke Dîyarbekir de, eywaney Otley Nûrî (Nûri Onur) de, Zîya Begî (Zîya Gokalp) behsê hîkayey herê to û hakimê Licey kerdê, la baş nêzanayne. Homa to ra razî bo, hela ma rê qalê a hîkaye bike.

Vatê, va, wexto ku min miftîtîy Licey ra fek verada, ez şîya dew. Qey Hecî Evdilkerîmê Girê Feynterî pê hesêno ke ez hamîya dew. Seba ku bîyo bi min bişêwirîyo, min rê dehşkêkey herî şirawit. Min namey yê Kemal na pa. Ti xwi mevace ku keyayê dewa ma Arif tersayo, vato nameyê reysê dewleta tirkan newo herê xwi ro… Dewlete pêbihesîyo!… Arif Keya şino Licey hakimî hete û min gerre keno. Te ra vano, Xasî nameyê herê xwi Kemal nawo ro. Siba dawa ro min mekerê, mevacê keyayî nîyame, ma ra nêva. Hakimî şirawit dimay min, ez bîya aspar şîya Licey. Min Kemal bi darey verê mehkema de girêda, tewreyê yê da sere û ez şîya dîyar, verê hakimî.

Ez û hakim ma yewbînî şinasnenê. Min ra va:

- Seyda, ti zanê nameyê reysê dewleta ma Kemal o. Ti seyîn bi herê xwi wa nanê ro?

Vat, ez hewawa. Min te ra va:

- Hakim beg, wexto ku Hecî mi rê şirawit, dehşik bî. Wexto ku resa kemaley xwi, Kirîvê Husnî (armenî bî) kurtan ci rê viraşt, min namey yê na ro Kemal. Bi qeybî ke resa kemale, min nameyê ci na ro Kemal, nêke nameyê reysê şima…

Vatê, Behect Keya bi yînanê eywane, heme heway û Becetî reyna pers kerd va:

- Hakimî se kerd?

Vatê, mi va:

- Delîl di destê ci de çinê bî, xwi rê hewa...

Şan de ma şamikêka zeredekerdî bi awdonkey aye fekê eywaney Becet Keyayî de werde. Şan de eywane bî pirî… Dewicî heme hamey… Limacê îşay min vernî yîne de kerd.

Serê sibay, pey taştî herê Mehemedî Qeyt bar kerd, ez zî bîya esparê Kemalî û hamey kîye.

Dedo Elî Çawîşî va:

- Homa ma, şima, yê hedreyan û başan ra razî bo, Seydayê Xasî xeynê îhtîyacîyê xwi yê yew serre çîke destê yewî ra nêgurotê.(*)

___________

(*)No nuşte rojnameyê Newepelî hûmara 4. rîpel 5 de weşanîyayo.