Eşek Oğlu Eşek! (*)

Henry Astarjianî na meqale 6 kanûne 2009 de Armenian Weekly (Kovarêka Hewtrojane yê arminîyan) de nuşta. Embazê mi Richard Asadorianî zî mi rê erşawite. Mi zî balkêş dîye û îngilîzkî ra tercumeyê zazakî kerde, mi va, ez wendoxanê Zazakî.NETî reyde pare bika. Nusret AYDIN

Kalîfornîya, 17.12.2009

* * *

Vatişê “Eşek oğlu eşek (Her lajê herî)” belkî tayê merdiman rê heqaret yeno la pîskolojîya merdimo ke na qale vano rê yew rehetîye yew ferahîye virazena.

Yew merdimo ke vera to vindeno yan zî muxalifê to yo, seba ke ti ey rencîde bikerî, qîymetê ey şenik bikerî, ti na qala “her lajê herî” ey ra vanî. Arminkî de tercumeyê na nenge “Shoun shan vortî” yo. Wexto ke na nenge tercumeyê îngilîzkî bibo, manaya aye bedilîyêna. Îngilîzkî de tena nêrkî vajîyêna, yanî tena camêrdan rê heqaret beno. Hetta îngilîzkî de tercumeyê aye manaya “Lajê qehpike” yo. 

Eşek oğlu eşek! (Her lajê herî!) Wexto ke hêrsî reyra vajîyo, vatoxî rê yew rehetbîyayîş, yew sukûnetîye xo reyde ano.

Mîyanê tirkan de yewna çî nêşîyayo cayê na nenge bigîro. Na nenge tena yew tebeqe, yew sinifî îfade kena. Na qale bi heqê xo nê wareyî de madalyaya zernêne girewta. Qala “Eşek oğlu eşek (Her lajê herî)”î mîyanê miletê tirkî de zaf pere kena. “Eşek oğlu eşek” tena nenga pîs a ke zaf zî bi rehetî vajîyêna.

Na nenge gama ke wextê xo de vajîya, ganî îsabetê hedefê xo bikero. Hewteyêk verê cû gama ke mebûsanê meclisê miletî yo gird yê Tirkîya derheqê meselaya arminîyan û meselaya kurdan de qisey kerdêne, yewbînan rê heqaret kerdêne vatêne: “Eşek oğlu eşek!”

Gama ke wezîrê karê zereyî projeya arminîyan û kurdan ser o qalî kerdêne, tayê mebûsî qîrayne ey ser. Nê mebûsan aleyhê arminîyan de afîşî akerdibîy, sloganî eştêne û nengê xo yê “Eşek oğlu eşek”î reyde kursî yan sewbîna çî verdayne yewbînan. Yewbînan de pêrodaynê. Qanûn destûr dano ke mebûsî çeke xo reyde biberî kombîyayîşanê nê tewiran. La înan xo de girewt û çeke nêante bi yewbînan.

Meclisê miletî yo gird yê Tirkîya xerîbê nê hawa pêrodayîşanê demokratîkan nîyo. Nê hawa çîy verî zî bîyê û ez bawer a ke tîya ra pey zî do bibê. Eke merdim banderê çîyê bibo, fek ey ra veradayîş zehmet o. Mesela, leoparî qet cayê xo nêvurînenî.

Mistefa Kemal Atatürkî roja 23 nîsane 1920 de meclisê miletî yo gird yê Tirkîya rona. Ê zemanî ra hetanî nika nê meclisî ra zaf qanûnî vîyartî. Wexto ke cuntaya leşkerî îqtîdar girewtêne destê xo, qanûnê şewqeyî ne tede, qanûnanê bînan reyde tinazê xo kerdêne. Qanûnê şewqeyî fesa ke edetê îslamî bî û şelwalê ke edetê Osmanî bî, qedexe kerdîy. Ganî tirkî modern biasaynê. Qanûnî winî emir kerdibi. Ganî înan sey ewropijan pantol û çakêt pira bigirewtênê û ganî krawete zî biamêyne biresaynî hetanî naka înan. Ganî wucûdê înan çep û raşt bikerdêne di letey. Êdî xo nawitişê sey ewropijan virazîyabi. Şar cahil bi, seba bicaardişê emirê qanûnî înan rê malimî lazim bîy. Hetanî nê hukmatê ke boya îslamî ey ra yena, nê qanûnî îqtîdar de hukm kerd. Şaro tirk nê vurîyayîşî reyde hewna tadîya edetanê xo yê verênan ser. Înanê ke tikêna xo modern hesibna, krawata xo hîna derg kerde û çakêtê xo zî cayêk yan zî di cayan ra qelişna (yırtmaç viraşt). Cinîyan zî goreyê edetê îslamî ra şalpa ante sereyê xo ser.

Tîya ra çendeyêk aver, gama ke hukmatê Necmedîn Erbakanî bi îqtîdar (hukmatê AKP yê Teyîb Erdoganî ney) yew mebûse [Merve Kavakçı] meclise de sendelîyêk qezenc kerd la meclisî ca nêda aye. Çunkî sereyê aye de şalpa estbî. Hema vajêne yew esr o ke qanûnê şewqeyî hukm keno.

Eynî no meclisê miletî hema zî wazeno ke bibo endamê Yewîyîya Ewropa. Şeş hebî mebûsê kurdan yê partîya DEPî ra, nê meclisî ra amey eştiş. Sedem zî no bi ke înan miletê kurdî rê tayê heqî û mintiqaya kurdan rê reformî waştbîy. Înan nê mebûsî bi hetkarîya Partîya Karkeranê Kurdîstanî (PKK) îtham kerdîy û ey sucdar vetîy.

Leyla Zana, Ehmed Türk, Xetîb Dicle, Mehmûd Alınak, Orhan Doğan û Sirî Sakık pêro mehkeme bîy û pêrine epey zî ceza werde. Leyla Zana 12 serrî ceza werde. Wexto ke a heps de bî, dinya alemî a kerde sembola xoverodayîş, azadî û edaletî.

Rojêk mebûsanê şaristanê Ruha meclisê Tirkîya de yew zîyafetê werdî organîze kerd. Nê zîyafetî ra vatêne “şewa çîkufteyî”. No zîyafeto şenik tadîya bi hedîseyêko enteresan.

Mebûsanê Ruha va, çîkufte Ruha de Îbrahîm Pêxamberî îcad kerdo û çîkufteyo heqîqî goştê peskovîye û belxulî ra virazîyayo. Goştê dewarî û pesî ra nêvirazîyêno. Nika qîyme, belxul, pîyanz û baxdenus têmîyan de alawîyênê.

Esas no zîyafet verî yew semtê Anqera de dîyîyayne. La Meclis de yew meselaya muhîme qalî bîyêne. Kombîyayîş hetanî şefeq dewam kerd. Nê poxî ra zîyafetê çîkufteyî şi Meclis. Westayo ke bi sinetê xo pesifîyayne dest bi alawitişê çîkufteyî kerd. Goreyê vatişê nuştoxêka [Leyla Tavşanoğlu] rojnameyê Cumhuriyetî, badê ke westayî alawitişê çîkufteyî qedêna, çîkufte kerd gude û vir kerd eşt serbanê (tavanê) meclisî. Goreyê edetî ra, eke guda çîkufteyî serbanî ra bidusyo, çîkufte tam alawîyayo. Na nuştoxa Cumhuriyetî û şarî, no hereket bi “bêaqilîye” îtham kerd û seke şerefo pîroz yê meclisî rê heqaret bîyo, winî qebul kerd. Mebûsanê ke no zîyafetê çîkufteyî organîze kerdbi, epey amey şermezarkerdiş.

Seba ke peynî ro na mesela (munaqeşeyo milî) bîyero, nuştoxe [Leyla] Tavşanoğlu venga yew werdpewjê (aşçı) tirkî da û ey reyde yew roportaj kerd. (Nameyê nê werdpewjî nika nêno vîrê mi.) No werdpewj Îstanbul ra bi, wina vatêne: “Çîkufte werdê heran o.”

[Leyla] Tavşanoğlu parsa va: “Eke merdim şerabê sûrî reyde biwero se beno?” Werdpewjî va: “A game efûkerdiş mumkin nîyo. Vera miletî de yew suc o. Sucê dardekerdişî heq kerdo. Şerabê Bordeouxî (Fransa de yew şaristan o, şerabê ey meşhûr o) çîkufteyî ver de herimîyêno.” No werdpewj heqdar bi, ey edetê Osmanî dewam kerdêne. Ê edetê ke arminî dar de kerdêne, aliqnayne. Dewlete het suc bi. Enway tewir sedeman ra tirkan û kurdan arminî lînç kerdêne.

Çîkufteyî reyde şerabê Bordeouxî werdiş? Cezaya ey aliqnayîş o.

No meclisê miletî yo gird yê Tirkîya enway tewir sedeman ra arminî û kurdan ra nefret keno. Nê qaşo ewropaperest-enetelektuelê sexteyî, zafê înan şovenîst ê, qaşo hemeyê memleketî temsîl kenê. Hema zî sey pîlanê xo, sey Osmanîyan fikirîyênê.

Tayê merdiman nê protokolê arminîyan û tirkan de wezîfe girewto. Hetanî ke wezîrê karê teberî yê Tirkîya [Ehmed) Davutoglu meselaya Qerebaxî de averşîyayîşî tesdîq nêkero, înanê ke protokol de wezîfe girewto engişta xo nêlebitnenê. Homa hezar rey sebr û sebat bido înan. Çunkî înan rê lazim o!

Hemşerîyê min ê arminî, eke şima hetanî nika çîkufteyî reyde şerab nêwerdo, şima nêzanî ke şima çîyî ra mehrûm mendê. Şima rê afîyet bo.

______________

(*) Eşek oğlu eşek!: Her lajê herî!