“Ez neteweperwero kurd nîya!”

Di-hîrê serranê peyênan de qiseykerdiş û munaqeşeyê derheqê kurdan de gurr bîy. Munaqeşeyî hem gurr bîy hem xorînêr benê. Abîyayîşê meselaya kurdî, abîyayîşo demokratîk, projeyê yewîyîya neteweyî, projeyê huzûr û asayîşî… Domkerdişê nê qiseykerdişan, nê munaqeşeyan xora bi tena sereyê abîyayîş o…

Munaqeşeyê ke televîzyonan de benê de, kîşta endamanê çepemenîye, munaqeşekerdoxê alê eskerîye û yê ke tewir bi tewir rêxistinanê cematê sivîlî de xebitênê de, rey-rey yew-di kurdî zî asenê. Cayêkê qiseykerdiş û munaqeşeyan de neteweperewerîye zî yena rojeve. Tirkê ke beşdarê panelî bîyê, fikrêkê sey “Ez dijê neteweperwerîye ya, neteweperwerîya hole çin a. Her tewir neteweperwerîye xirab a.” mîyan de ronanê. Kurdê ke beşdarê panelî benê zî zafane vanê “Ez kurd a la ez neteweperwero kurd nîya, ez dijê neteweperwerîye ya.” Wazeno tekîd bikero ke “cîyakerdox” nîyo.

Ez nê qenaetî de ya ke ganî no fikr, na helwêste bineyke tetkîk bibo. Dijê neteweperwerîya tirkî de bîyayîş yeno fehmkerdiş. Çunkî zafê reyan muhtewaya neteweperwerîya tirkî de nîjadperestîye esta. Nimûne, ê ke pabesteyê îdeolojîya kemalîstîye yê, zafê reyan terefdar nîyê ke heq û huqûqê kurdan bîyerê şinasnayîş. Kemalîstî kurdan rê bê tirkbîyayîşî, bê qebulkerdişê tirkîyîye, şinasnayîşê sewbîna heqêk nêfikirîyenê. Ê ke wayîrê na îdeolojî yê, seba ke kurdan bi ziman, kultur û tarîxê înan mîyan ra wedarê, seba muameleyê koleyîye ke bi kurdan kenê dewam bikerê, wina fikirênê ke her rayîr mubah o. Polîtîkaya bingeyîne yê na neteweperwerîye asîmîlasyon o. Seba asîmîlasyonî zî wasitayê zordarîya îdeolojîkî yê dewlete, sey wendege, dîn û çapemenî, wasitayê zordarîye yê sey qereqol, mehkema û hepsxaneyî, bi hawayêko pêt yenê şuxulnayîş. Ê ke vera asîmîlasyonî de xovero danê, înan ca û warê înan ra rakerdiş û qirkerdişê etnîkî zî misêwa û bi hawayêko pêt anê rojeve, tetbîq kenê. Kam gama ke nê heme kerdenî qîm nêkerê, îmhaya fiîlî zî esta. Helbet ganî merdim dijê neteweperwerî û nîjadperestîyêka winayêne de bo û vera nê fehmî de mucadele bikero. Gama ke vanê neteweperwerîya kurdî, gelo çîyo ke qest kenê yan fikirênê çî yo? Gelo yew hêzê kurdan ke wazeno tirk, ereb û farisan asîmîle bikero, seba naye plan û projeyî viraştê, mekanîzmayê hewceyî, wasitayê zordarîya îdeolojîkî, wasitayê zordarîye saz kerdê, esto?

Keso ke vano “Ez kurd a la ez neteweperwero kurd nîya” senî fikirêno, senî hîs keno? No merdim hişê xo de yew kurdo neteweperwer xîyal keno. Kurdo ke no merdim, ma vajin, kurdo ke kesê A ey xîyal keno, ma vajin, kesê B çi fikirêno, helwêstêka senîne nîşan dano ke kesê A ey ra vano neteweperwer û vano ez dijê ey de ya, yanî ez dijê fikr û helwêsta kesê B de ya? Seba ke merdim na babete tetkîk bikero, ganî merdim biewnîyo şertanê cematê kurdan û Kurdîstanî ra.

Şerê cîhanî yê yewin ra pey cografya û miletêk ke hetê dewletanê emperyalan yê ê wextî, hetê Brîtanya û Fransa ke Rojhelatê Mîyanênî de îdareyê ereb, fars û tirkan reyde hemkarîye kerdêne ra ameyê cêrakerdiş, parçekerdiş û parekerdiş. Miletêk ke Rojhelatê Mîyanênî de wayîrê 40 mîlyon nufûsî yo la wayîrê statuyêka tewr qijkeke zî nîyo. Kam gama ke dezgeyanê mîyanneteweyîyan yê sey Yewîyîya Miletan, Konseyê Ewropa, Konferansê Îslamî û NATO de qalê heq-huqûqî û azadîye beno, qet nameyê nê miletî nêvîyareno. La kam gama ke qalê “teror” û “terorê mîyanneteweyî” beno, plano yewin de qal beno…

Miletêk ke Tirkîya de wayîrê 20 mîlyonî ra vêşêr nufûsî yo la heqê ey ê bingeyênî, heqê ke însanbîyayîşê ey ra benê heq, heqê ke kurbîyena ey ra benê heqê ey, xesb bîyê. Miletêk ke ziwanê baw û kalanê ey û nameyê ey qedexe bîyê, nameyê ca û warê ke tede ameyo dinya û pîl bîyo, ê ke kurdkî yê, ameyê vurnayîş… Miletêk ke ziwan û kulturê ey înkar bîyo, nêşêno nameyê kurdkî ro domananê xo rono, hema zî herfê sey Q,W,X,Ê reyde problemê ey estê… Miletêk ke nêşêno bi ziwanê xo yê dayîke, bi kurdkî perwerde bibo… Miletêk ke çarçewaya polîtîkaya asîmîlasyonî de ca û warê xo ra ameyo rakerdiş, qirkerdişê etnîkî ey ser o tetbîq bîyo… Veşnayîş û xeripnayîşê dewan, texrîbkerdişê çimeyanê debare yê bingeyênî, bi darê zorî bi mîlyonan merdimî ca û warê înan ra rakerdiş zî ganî merdim na çarçewa de bihesibno.

Nê tadayê ke ro kurdan benê helbet tadayê nîjadperest ê. Polîtîkayê asîmîlasyonî yê, polîtîkayê nîjadperst ê. Geşbîyayîşê neteweperwerîya kurdî de rolê nê polîtîka û kerdenanê tadayîye zaf gird o. Polîtîkayanê tada, înkar, îmha û asîmîlasyonî kerd ke zafê kurdan bibê wayîrê şuûrê neteweyîye. Ez vana qey vera na rewşe de fikr, helwêste û lebatê kurdan heme pêmanenê. Seba girewtişê heqê kurdan, heqê kurdan ê tebîîyan mucadele kerdiş. Na zî neteweperwerî ya, heme kurdê ke bîyê wayîrê şuûrê neteweyîye de no xasîyet aseno. Heto bîn ra, meselaya kurdan, naye ra ver, meselayêka însanî ya, meselaya wijdanî ya. Kurdan de merdim rastê fikrê sey “Werre bi kesî ke vano ez kurd a”, “Kurdêk keno bi cîhanî” nêno. Kurdan de merdim rastê kesî nêno ke vajo “Ma tirkan asîmîle bikin, ma ziwanê tirkan, kulturê tirkan mîyan ra wedarin.” Kurdan de merdim rastê kesê ke vano “Kurdo, bi xo bipesifîye, bixebitîye û bi xo bawer be”, rastê kesê ke vano “Kurdo berz bibe, seba to sînorê berbîyene çin o” nêno. Kurdan de merdim rastê kesêk nêno ke vano “Ma tirkan hetê etnîkî ra qir bikerin, ma tirkan ca û warê înan ra rabikerin.” Kurdan de merdim rastê kesî nêno ke vano “Kurdî nîjadêko necîb ra yê, heqê înan o ke şaranê bînan, no mîyan de, tirkan zî îdare bikerê.”

Nê heme çîyan ra teber, kurdî û roşinbîrê kurdan ke wazenê mileto ke binê zilmî de yo û kurdkî binê tada ra vejê, seba naye lebitîyenê, nê lebatê înan kesî rê, tirk, ereb û farisan rê yew zerarê xo çin o… Labelê polîtîkayê ke tirk, ereb û farisî seba ke kurdan û kurdkî çinê bikerê, înan asîmîle bikerê, tetbîq kenê, kurdan rê zî û eynî wext de nê miletan rê zî zaf zerarê xo esto. Mehemed Bayrak tekîd keno ke Planê Îslehkerdişê Şerqî yew kelemçe ya ke dîyîyaya kurdan ro. Bêguman eynî wina yo. Labelê na kelemçe tenê nêdîyena kurdan ro, eynî wext de, na kelemçe dîyîyaya ro tirkan û Tirkîya ro zî…

Mi vatibi ke kurdan de hişyarbbîyayîşê şuûrê neteweyî de polîtîkayanê Tirkîya yê înkarker, îmhaker, nîjadperest û asîmîlasyonkaran rolêko gird kaykerdo. Na rewşe de kesê A ke vano “Ez kurd a la neteweperwero kurd nîya” zî û kesê B ke sey neteweperê kurdî tesewur beno zî, kêmî-zêde eynî waştişan îfade kenê. Îfadekerdişê nê waştişan zî çîyêko zaf tebîî yo. Na zî neteweperwerî ya. Çîyo ke ganî kurdan de bibo zî no yo. Heto bîn ra, na bîyene neteweperwerîye ra ver, rewşêka însanî ya, rewşêka wijdanî ya. A game vateyê “Ez kurd a la neteweperwero kurd nîya” yeno çi mana? No vateyêko kilîşeyî yo. Vateyêk ke seba îfadekerdişê fikrêko ke bi malumat dekerde yo, yeno vatiş, nîyo. Vateyêk, sloganêk ke seba nîşandayîşê helwêste yeno vatiş. Keso ke nê vateyî vano, dewlete û roşinbîranê tirkan ra qebulkerdişê xo wazeno, hewceyîya ey bi nê qebulkerdişî esta. Hîskerdişê hewceyîya bi dewlete û roşinbîranê tirkan xo dayîş qebulkerdişî, xasîyetêko muhîm yê zafaneyê roşinbîranê kurdan o.

Tadayêk ke şêna dewlete ra bîyero, ganî merdim ci ra guman bikero, biterso. Çunkî fikrê ke dijê fikrê resmî yê, rexnekerdişê fikrê resmî, eke ti dewam bikerê, beno ke ti rastê mueyîdeyanê îdarî û cezaî yê dewlete bîyerî. No guman, no ters yeno fehmkerdiş. La zafê roşinbîrê kurdan roşinbîranê tirkan ra zî tersenê. Hetta, qaso ke dewlete ra terseno, vêşêr roşinbîranê tirkan ra tersenê. Na rewşe, rewşêka normale nîya. Roşinbîrê kurdan tersenê ke roşinbîrê tirkan înan bi neteweperstîye sucdar bikerê. Esas, ê ke neteweperest ê, hetta, ê ke helwêstanê nîjadperestîye nîşan danê, roşinbîrê tirkan ê, qismêko pîl yê roşinbîranê tirkan ê. Çunkî bi fikr û kerdenanê xo yê înkarker, îmhaker û asîmîlasyonkerîye nêşênayê pabendîya xo kemalîzmî ra bivisnê. Roşinbîro kurd ke vano “Ez kurd a la ez neteweperwero kurd nîya” kopîyêka xirabe yê roşinbîrê tirkî yo.

Roşinbîro tirk kam o? Roşinbîro tirk vera heme teşebusanê xeripnayîşanê ezberan de, o roşinbîro ke girêdayeyê îdeolojîya resmî yo. Fehmê “Hola neteweperwerîya çin a, her tewirê neteweperwerîye xirab a” zafê roşinbîranê tirkan de dewam keno. Ê ke vanê “Bê tirkbîyayîşî, bê tirkîzebîyayîşî sewbîna şansê şima çin o” û bi sîstematîk zilm û tada tetbîq kenê û ê ke vera nê zilm û tada de xovero danê, lebitênê ke xo biresnê erjanê xo, roşinbîrê tirkî eynî pirênî kenê milê her di hetan ra. Fikr û helwêsta zafê roşinbîranê tirkan na ya.

28 oktobre 1990. Kongreya pîle ya hîrêyine yê komeleya heqê merdiman Anqara de kom bena. Kombîyayîş de gama ke dora qiseykerdişî yena, endamanê sazkaran yê şubeyê komeleya heqê merdiman yê Dîyarbekirî ra Wedat Aydin bi kurdkî qisey keno. Senî ke Wedat Aydin dest bi qiseykerdişê kurdkî keno salone de xirecir berz beno. Delegeyî, qismêkê temaşekaran seba ke na helwêsta Wedat Aydinî protesto bikerê salone terk kenê. Wedat Aydin qiseykerdişê xo yê kurdkî dewam keno. Serekîya dîwanî Wedat Aydinî îqaz kena, vanê, “Kes qiseykerdişê to ra fehm nêkeno, qiseykerdişê xo bi tirkî dewam bike.” Wedat Aydin bi kurdkî qiseykerdişê xo dewam keno. A esna de avûkat Ehmed Zekî Okçuoxlu çil dano serê sehne û lebitîyeno ke qiseykerdişê Wedat Aydinî açarno tirkî. Qiseykerdiş wina dewam keno. Seba ke Wedat Aydin û Ehmed Zekî Okçuoxluyî protesto bikerê serekîya dîwanî salone terk kena. O mîyan de xora nîmeyê salone veng bîya. Wedat Aydin qiseykerdişê xo rewşêka winasî de temam keno, sehne ra yeno war. Ê ke salone de yê bi eşq û heyecan payanî ra Wedat Aydin û Ehmed Zekî Okçuoxluyî rê danê çepikan ro. Herhal nê zafane kurd ê, roşinbîrê kurdan ê.

Nê bîyayîşanê ke zere de benê ser o dorê salone hetê polîsan ra yeno girewtiş, Wedat Aydin û Ehmed Zekî Okçuoxlu tepîşenê benê emnîyete. Badê tehqîqkerdişê emnîyete, dozgerî û mehkema… Mehkema de her di zî tewqîf benê û înan benê dekenê heps. Heşt aşmî û heşt rojî badê na bîyene, roja 5 temmuze 1991, Wedat Aydin hetê faîlanê ke elemeşkera yenê zanayîş ra bi şewe keye ra yeno girewtiş, di rojî badê cû binê pirdêk de cesedê ey o îşkencebîyaye yeno dîyayîş.

Kongreya komeleya heqê merdiman. Eke kurdî nêşêy komeleya heqê merdiman de bi ziwanê xo yê dayîke qisey bikerê, do kamca qisey bikerê? Roşinbîrê tirkî çira hende reaksîyonêko huşk nîşanê kurdan, nîşanê na helwêsta Wedat Aydinî danê, çira na helwêste protesto kenê? Serekîya dîwanî de kamî estê? Serekîya dîwanî de avûkatê ke serra 1971 de avûkatîya xortanê ke cezaya îdamî girewte bî, avûkatîya Deniz Gezmîşî û embazanê ey kerda, ê ke înan ra “avûkatê her kesî” vajîyayne, estê. Nê avûkatî çira nêşênê tehemul bikerê ke kurdî bi ziwanê baw û kalanê xo qisey bikerê? Eke no protestokerdişê roşinbîranê tirkan nêbîyêne, polîsan, seba ke roşinbîranê kurdan bi ziwanê dayîka xo qisey kerdo, hende asan şênayne înan tepîşo û tewqîf bikero, dekero hepsxane? (*)

Na bîyene key bena? 28 oktobre 1990. Di serrî badê nê demê (1985-1988) ke Bulxarîstan de nameyê tirkanê ke uca ciwîyenê bi bulxarkî ameyne vurnayîş. O wext dewlete, hukmat, unîversîte, mehkema, çapemenî, roşinbîrî… senî dewlete û hukmatê Bulxarîstanî rexne kerdêne? Dewlete û hukmato ke kewtê operasyonê vurnayîşê nameyan, emperyalîst ê, apeymende yê, kolonyalîst ê, faşîst ê û sn. Ziwanê dayîke, tirkî pîroz a, vera nê zilm û tada de do bi biryardarî bîyerê seveknayîş…

Ganî merdim nê ferq û tenaquzê xorînî yê helwêsta roşinbîranê tirkan ya vera tirkanê Bulxarîstanî û kurdan de bivîno. Tîya bi hawayêko akerde aseno ke yew cotestandardîye meydan de vinderta ya. Şima nêşênê bi cotestandardîye biresê tu cayêk. Bi cotestandardîye, ne şorişgerî ne demokrasî û ne zî lîberalîzm beno. Bi cotestandardîye tena dîktatorî bena. Cotestandardî prosesêko wina ya ke fikrî pûç kena. Karê şima çin o hetanî ke şima ra yeno na helwêsta xo bi termînolîjîyê şorişgerîye û bi Marksîzmî bixemilnêne… Tîya de yew bîyena ke xîtabê wijdanî kena esta. No yeno na mana ke şima bi cotestandardîya xo wijdanê xo erzenê û kîşta tada û zilmî de ca gênê.

Peynîya serranê 1960yan de, yanî, badê ke vateyê sey “Tirkîya de kurdî estê, kurdkî esta…” çapemenîya rojane de amey qalkerdiş û nat, na helwêste hetê qismêkê roşinbîranê tirkan ra sey “nîjadperestî” ameye nîşandayîş. Badê ke nê tesbîtê winasî sey nîjadperestîye bîyerê nîşandayîş, mumkin nîyo ke zilm û tadaya ke ro kurdan û kurdkî bena, bîyero fehmkerdiş. Şima hem çimê xo nê zilm û tadaya ke ro kurdan û kurdkî bena rê gênê û hem zî şima çimê xo fikr û kerdenanê nîjadperestan yê dewleta xo rê gênê. Helbet mumkin nîyo ke merdim nê vatiş û tesbîtan sey “nîjadperestî” qebul bikero. Labelê tîya de xaye hîna vêşî tehqîrkerdişê kurdan o. Herinda ke roşinbîrê kurdan na helwêsta roşinbîranê tirkan rexne bikerê, çîyanê sey “Ez kurd a la ez neteweperwero kurd nîya” vanê, bi no qayde lebitîyênê ke cayê xo verê dewlete û roşinbîranê tirkan de virazê. Na kerdene, yê qebulkerdişî nîya. 1990an ra 2009… Mîyan ra 19 serrî vîyartê. Nê zemanî de helbet gelek çî vuryay. Malimê unîversîte, xebatkarê çapemenîye û endamê cematê sîvîlî ke kurdan û kurdkî bi hawayêko layîq fehm kerdo û goreyê naye ra helwêste nîşan daya, estê. La cereyano bingeyîn bi şeklêko tesîrkerdox meydan de vinderte yo.

Welatêko sey Tirkîya de roşinbîr kam o? Tirkîya de dezgeyo bingeyîn ke cuya fikrî, zanistî û hunerî bellî kena, îstîqamet dana ci, îdeolojîya resmî ya. Îdeolojîya resmî dezgeyo bingeyîn yê sîstemê sîyasî yê tirkî, rejîmê sîyasî yê tirkî ya. Ganî merdim tekîd bikero ke îdeolojîya resmî îdeolojîyan ra yew îdeolojî nîya. Îdeolojîyêka wina ya ke bi mueyîdeyanê îdarî û cezaî yê dewlete yena seveknayîş û miqatebîyayîş. Welatêko winasî ke îdeolojîya resmî sîstemê ey ê sîyasî ser o, rejîmê sîyasî ser o, cuya fikrî, zanistî û hunerî ser o hende tesîrkar a, hende wayîrê hukmî û serwer a de fonksîyonê roşinbîrî çî yo? Sîstemêko winasî de roşinbîr o kes o ke îdeolojîya resmî rexne keno. Eke prosesê nê rexnekerdişî de beno muxatabê mueyîdeyanê îdarî û cezaî yê dewlete, [roşinbîr o kes o ke] rast û durist sêneyê xo şaneno naye ver.

Ewro babeta esasîne ke muhtewaya îdeolojîya resmî ana wucûd, eşkera yo ke meselaya kurdan, kurdkî û yê Kurdîstanî ya. Hetanî 25-30 serrî verê cû helwêsta îdeolojîya resmî vera komunîzmî, vera cereyananê dînî, vera şerîetparêzîye zî estbî. Ewro, dewlete, nê her di cereyanan zî sey tehdîdî nêvînena. Dewlete her di cereyanan zî seba firênkerdiş û vernî ro ci girewtişê hereketê kurdan şuxulnena.

Vateyê sey “Hola neteweperwerîye çin a, her tewirê neteweperwerîye xirab a, ma dijê her tewirê neteweperwerîye yê”, “Ma dijê neteweperwerîya etnîkî yê”, “Her grûba etnîkî rê dewlete hewce nêkena” seba kurdan, seba ke kurdan û hereketê kurdan bidê vindarnayîş îcad bîyê.

Filîstînî 1960yan ra nat seba ke binê serwerîya Îsraîlî ra bixelisîyê û dewletêka xoserbîyaya yê Filîstînî ronê lebitênê. Kes înan ra nêvano “Neteweperwerî xirab a, Îsraîlî ra cîya mebêne, mûsewîyan reyde sey birayan biciwîyêne!” Ganî nêvajîyo. Binê serwerîya Îsraîlî ra xelisîyayîş, bîyayîşê wayîrê dewletêka erebe yê Filîstînî heqo tebîî yê filîstînijan o. A birayîya Yahudî û ereban ke fikirênê, ancax şêna nê şertan de ronîyo.

Qibrîs de, birayîya rûman û tirkan zî, kam gama ke dewleta tirke yê Qibrîsê Bakûrî hetê rûman ra û hetê dezgeyanê mîyanneteweyîyan ra şinasîya, bena mumkin. Hetanî ke seypêbîyena sîyasî nêbo, birayî nêbena.

Kam gama ke meselaya kurdan yena rojeve, roşinbîrê tirkan bi hawayêko umûmî îfade kenê ke na projeyêka emperyalîst a. Labelê roşinbîrê tirkan qet nêanê rojeve ke 1920inan de dewrê Cemîyetê Miletan de cografyaya kurdî, Kurdîstan û şaro kurd çira û senî ame cêrakerdiş, parçekerdiş û parekerdiş. Oxro ke polîtîkaya tewr hîraye, tewr mendayîye, polîtîkaya parçe bike-îdare bike-çine bike, a polîtîka ya ke merkezê Rojhelatê Mîyayênî de, Kurdîstan de tetbîq bîya ya. Na babetêka balkêş a ke roşinbîrê tirkan ke emperyalîzmî ra gerrizênê qat bal nêancenê na polîtîka û nê kerdenan ser.

Her ke hereketê kurdan berz bi, dewleta tirke, roşinbîranê tirkan fikrêko sey “Her grûba etnîkî rê yew dewlete hewce nêkena” îcad kerd. Nêkewtî mîyanê babetanê sey kamî rê hewce kena, kam naye rê qerar dano. La bi rike îfade kerd ke dewlete kurdan rê qet bifayde nîya. Vanê “Cîhan de des hezarî ra vêşêr grûbê etnîkî estê. Qey do des hezarî dewletî estbê?” Ewro cîhan de bi qasê 40 dewletê ke nufûsê înan mîlyonêk ra kemêr o estê. La qismêko pîl yê roşinbîranê tirkan derheqê kurdan de ke ewro Rojhelato Mîyanênî de wayîrê 40 mîlyon ra vêşêr nufûsî yê û wayîrê tu statuyêka sîyasî nîyê de, tu çîyêk nêvanê. Seke mewzûyêka winasî çin bo, xo ro nêzanîye ronanê.

Serranê 1970an de, 1980an de, rey-rey, rojnameyan de xeberê winasî vila bîyêne: “DYA de filan şaristan de enstîtuyêkê kurdkî ronîyena.” Nê tewir xeberan ser o, vatêne “Na yo, a projeya emperyale na ya. Na xebere zî delîlê na proje, delîlê na waştene ya…” Labelê esas meselaya bingeyine na bîye ke enstîtuyê kurdkî çira Dîyarbekir de yan Îstanbul de ronênîyena? Roşinbîran qet bal nêantêne nê cîhetî ser, ma vajin, qet bal nêantêne qedexeyanê kurdkî ser.

Vera na rewşe de, hetê roşinbîranê kurdan ra tekrarkerdişê fikranê sey “Neteweperwerî hole nîya, ma dijê her tewirê neteweperwerîye yê”, “Ez kurd a la ez neteweperwero kurd nîya”, “Ez cîyakerdox nîya, ez enternasyonalîst a”, “Kurdî xora dewlete nêwazenê, wayîrê dewlete bîyayîş xora sere de kurdan rê hol nîyo…” hewceyîya hetê dewlete yan hetê roşinbîranê tirkan ra qebulbîyayîşî ra zî wetêr ê. Nê heme çî yenê manaya çinê hesibnayîşê heqanê xo yê tebîîyan û heqê ke cematbîyena kurdîyîye ra hasil benê.

Vateyê sey “Ez cêrakerdox, cîyakerdox nîya”, “Kurdî xora dewlete nêwazenê” agadarîya tarîxî ra bêpar ê. Çunkî o ke cêra bîyo, parçe bîyo, pare bîyo, xora ti yî. Nê vateyê winasî nîşan danê ke hema cêrabîyayîş, parçebîyayîş û parebîyayîşî ra bêaga yo. Nêbîyayîşê wayîrê agadarîyêka winayêne kurdan keno miletêko wayîrê taybetîyêka mexsûsê xo. Cîhan de tu miletêk ke wayîrê 40 mîlyon nufûsî bo û wayîrê statuyêka tewr qijkeke zî nêbo, esto? Cîhan de tu miletêk ke neyaranê xo sey “bira” bizano û heq-birayanê xo ra vajo“neteweperwerê prîmîtîvî” û înan tehqîr bikero, esto? Cîhan de yewna miletêk ke polîtîkayanê tada, zilm û asîmîlasyonî ver nêşêno bi ziwanê baw û kalanê xo di-hîrê rêzî qisey bikero la werzo vajo “ez neteweperwer nîya” esto? (**)

27.10.2009

________________

(*) Atif Xoceyo Îskilîpij destpêkê sera 1926 de semedo ke dijê rojawanîyebîyayîşî bîyo û semedo ke şewqe nênayo sereyê xo ser, hetê mehkemaya îstîqlalî yê Anqara ra hukmê îdamî werdo. Badê nê qerarê mehkema, îstîxbarat (MAH / Milli Amele Hizmet) ra heyetêk bi kincanê sivîlan, ma vajin, sey rojnamegeran, şina Îskilîp. Sûke ra, kuçeyan ra gêrenê, camîyan de, şadirwanan de, dikanan de şarî ra, dewijanê Atif Xoceyî (dewa Toyxane) ra, merdimam reyde suhbet kenê. Persanê sey “Şima Atif Xoceyî şinasnenî?”, “Merdimîya, xismîya şima û Atif Xoceyî esta?”, “Atif Xoceyî se kerdo?”, “Şima kitabê Atif Xoceyî wendê?”, “Şima dewa Atif Xoceyî zanê?” persenê. Îskilîpijî bi hawayêko umûmî cewabanê sey, ez Atif Xoceyî nêşinasnena, ez nêzanê kam o, ez nêzanê se kerdo, ez dewa ey nêzana… danê. Herhal wina bi asanî îdamkerdişê Atif Xoceyî de rolê na wayîrnêvejîyayîşî zî estbîyo.

Atif Xoce serranê 1910an de Îstanbul de fakulteya îlahîyatî yê Darulfunûnî de muderis (profesor) bi. Gama ke îdam bi, 50 serre bi.

(**) Tirkî ra tercume: Roşan Lezgîn