Feqîtîya Cemîlê Seydayî û Hucraya Îskender Paşayî

Serewedartişê Cemîlê Seydayî o ewilîn di Dîyarbekir, Medreseya Îskender Paşayî de di çaresserrîya cê, feqîtî de dest pêkerdbî. Di medrese de feqîyo qic ew bî. Ey ra qicêr feqî çinê bî. Feqîyê medrese zêdeyê vîstî bî. Tayîna feqîyan keyê Îskender Paşayî dayne. Wesar o, rocê hîrine, reyna leleyê keyê paşayî şorbaya nîskan arde. Serê sibayî, nîmeroc û şan de şorbaya nîskan…

Bi qey hîrê rocî pêsero werê şorbaya nîskan, lacê Seydayê Liceyî Cemîlî sere dart we… Roca çarine, serê sibayî leleyê keyê Xanzadan reyna di ê niqreyê pîlî de şorbaya nîskan ano. Bê ku Feqî Cemîl rizaya feqîyanê bînan bigîro, wirzeno niqreyê şorba gêno beno rochelatê hewşê mizgefte, nîmeyê şorba keno berkoleyê torinê Îskender Paşayî hozan Yusif Raîf Efendî ro, nîmeyo bîn zî ke maneno, keno berkoleyê Muslîheddîn Larî ke ew zî na malbata namdare Îskender Paşazadeyan ra wo. Ano niqrewo veng dano destê leleyê keyê paşazadeyan û te ra vano: “Şore ê paşazadeyanê xwi ra vace, eger şorbaya nîskan endêke weş a, ma eyro da hozananê cîna…”

Îskender Paşa bi eslê xwi çerkez o û walîyê Osmanî yê Amedî ê duyesine yo. Verî ke dest bi walîtî bikero, di Qereman de şagirdê walîyo dîyarbekiric, Xusrew Begê Amedî bîyo. Dima ra zey begê began Wan, Erzirom, Bexdad û Qahîre de kar keno. Dima ra zî yeno beno walîyê Amedî. Gava ew beno walîyê Amedî, dersdarê ey Xusrew Begê Amedî karkenar bîyo û ew zî Dîyarbekir de nişeno ro. Îskender Paşa endêke Amed ra hes keno ke ardişê awa Hemrewate de xîretêko zêde xerc keno, bi qey a awe bîyaro mîyanê bedenî, çend rey şino Îstanbul û vecêno qata corîne, rûqalê padîşayê Osmanî. Awey Enzelxa zî reyna ey arda mîyanê bajarî. Bi encumenê bajarî hem nameyê xwi bi harêke (mehla) Amedî wa nawo ro û hem zî Medreseya Îskender Paşayî bi mîmar Sînanê arminî dawa viraştiş û reyna nameyê xwi nawo pa. Werê feqîyan zî serê paştey torinanê xwi de nawo ro. Heremlix û Selamlixa Îskender Paşayî zî, di harey Amedî Îskender Paşa de ya.

Di binê dêsê hewşê mizgefte de çend hebî extîyaran xwi dabî vererocik. Hecî û sofîyê pîrî bî. Înan zî dî ke Feqî Cemîlî se kerd… Bi ê niqreyê şorbaya nîskan senî mermerê gorê ê xanzadan lewetna. Kam hameyne hewşê mizgefte dîyêne ke çi hamewo sereyê ê goran. Zeke henî tede bivirêcê… Ê ke newe hameyne desmac girotêne, hawnîyayne dewrê xwi ra, hetêk ra milê wekerdey veradayne ra, kespikê zendikanê xwi qefelnayne, heto bîn ra zî înanê binê dêsî ra persayne:

- Kamî a seysebate arda sereyê ê goran?

Lele zey moze hewşê mizgefte ra vecîya...

Agahî resa eywaney xanedanan. Xanê ke bi sû eywane ra wirişt we, gopaley xwi girote û hame resa verê berkoleyanê pîlanê xwi. Zeke hozan Yusif Raîf Efendî zereyê qebre ra te ra vaco: “Şima çi suc kerdo? Ez veyşan nîya, ena rocey çarşemî, çi rê feqîyan eno çi kerd? Sucê ke şima dir esto… Şima destûr da û enî berkoleyê ma heteknay? Tehtê goran ana kerdî rûninî? Xwi ra bipersê, şima şaşî kerda yan nê?”

Xano paşazade bê ke qunderanê xwi veco, bi hêrs di beyrayê hucraya feqîyan de kewt zere. La zêde raver nêşî. Xeynê seydayê dersdarî, heme feqî ewca bî. Feqî verê xanzadî ra wiriştî we. Hemine zanayne xanzade çi rê ameyo, hêrsan ra çimê ey bibî sûrî… Feqî serê lingan de lalîgan mendîbî… Xanzadî bi vengêko wişk va:

- Kamî şorba kerda berkolanê kalikanê min ro?

Feqî Cemîlo kilmek, serepîl û goşqertal, kelawêka sîya, bi kalekanê kelawa cê wa, day cê motîfê dînê Zerdûşîyan bi lawo sipî, dewr çaralî kela wa bi tegelan nexş kerdbî sere de. Şelwarê diyarbekirî, hêlekêko rengîn û bi desen sere îçilikê sipî de pera, kuncikê pey hucra ra bi hetê Xanzadî wa hame. Nizdê cê de vindert. Zey zerencê koyê Şîro meteknaye, la bi edeb xanzadeyê torinê Îskender Paşayî ra va:

- Min…

- To?...

- Herê, min…

Xanzade hawnîya qamey Feqî Cemîlî û vindertişê ey ra, zey cewrikê şepale (şêra maye), şêrêko hîrêsere qarşî xanzadeyî de qasê mîsqalî zere endîşe te dir çinî yo. Gava xanzadî ra va “min” zî zey zerencê ribatê serê zinarî meteknaye, bê ters bî. Xanzade reyna ewniya te ra… Verê xwi te ra çarna a, la feqîyê ke di binê dêsê hucra de payan ra vindertey bî, reng di înan de nêmedbî, zey temezîya bûkanê ke şirê zeyî, bîbî zerdî… Şûney xwi de bîbî zey sîya diling e… Ziwan di fekê înan de bibî zey gilokey layê metafan. Xanzadeyî verê xwi ê feqîyan ra açarna, reyna hawnîya Feqî Cemîlî ra. Ana miqbilê xanzadî de vinderto, se ke te ra vaco “enka ew niqreyê şorba etîya bo, ez go verê çimanê to de berî sereyê kalikanê to ro kerî…”

Ew hêrs û perçê qasêke verêcoy ke xanzadî dir bî, tedir nêmedbî. Bê ke derg kero, gopaley xwi şa xwi ver û nermik Cemîlî ra va:

- Çi rê?

- Eyro roca çarin a, werê ma şorbaya nîskan a… Şewe heya siba daşirê mizgefte veng nêmendî. Sofiyê ke gizingey sibay de hamey mizgefte limac, dewrey daşirî nêkewte destê înan û tepîya şî, mizgefte de limac nêkerd… Min zî va, wa hayîya dedo Yusif Raîf Efendî te ra viraziyo…

Xanzadî va:

- Aferîn… To çîyo weş kerdo. Nameyê to çi yo?

- Cemîl.

- Ti ça ra yê?

- Licey ra.”

- Lacê kamî yê?

- Ê Seyday.

- Homa to Seyday rê bikero hezarserre…

Xanzadî da pero verê beyray hucra ra şî. O vatişo peyin ke waştbî Feqî Cemîlî ra vaco, di fekê ey de, eşkera nêva, reyîr de xwi rê mizmizna: “Liceyicî… Liceyicî… Eşkenê şorba sereyê xanzadan, lacanê paşan ro kerê… Kalikanê ma behsê curetê çaresseranê îna ma ra nêvatbî…”

Bi azanê melayê hêreyî dir xanzade tepîya hame. Gopala ey a her tim bereqnayî di destê cê de nêbereqîyayne… Zeke pê ceng bikero… Kewt mîyanê beyrayê hucra. Reyna feqî ver a wiriştî we. La ew feqîyan dir mijûl nêbî. Veng da Feqî Cemîlî, te ra va:

- Feqî Cemîl.

Feqî Cemîlî va:

- Lebê efendim.

 - Min aşxaneyê Hecî Mihyedînî ra vato… Go feqî bêrê to hete wer biwerê. Semedo ke cênî keyê ma de nêmedê… Heme kerdî paytonan berdî merzxaney Serê Fîsqeya. Heya cênîyê keyê Îskendar Paşayî merezxane re ageyrê, şima go şêrê nameyê min ser o hîrê wextî di aşxaneyê Hecî de wer biwerê.”