FERQÊ MABEYNÊ KULTURAN

Şarê ma yê bajarî, siyaset yan zî sewbîna çiyan ser o kombiyayişan kenê, semîner, panel, konferans, sempozyum, kongre û sn. tertîb kenê. Helbet verê cû ra wext, yanî roje, saete û deqa zî diyar kenê. Labelê mi hema nêdîyo tu aktîvîte wextê xwu de dest pê kerdo.

Ancî, ma vajin kesêk randewû dano ke filan ca û saete de şima do yewbînî bivînê. Ti zî şinê cayê pêvînayişî labelê merdimê to, eger bêro, nîm saete-saetêk badê pey ancax yeno.

Mi fekê zaf kesan ra şinawito. Seba ke kurdê ma enê edetê xwu Ewropa de zî dewam kenê, coka ewropijî êdî kewtê xûyê înan ser. Wexto ke kurdê ma randewû danê, ewropijî persenê vanê “Randewûyê kurdan yan randewûyê ewropijan?” Yanî eke “randewûyê ewropijan” bo, tenya panc deqayî heqê ereykewtişî esto, çimkî randewûyê ewropijan gore eke panc deqayî viyartî mesela qedîyena, randewû îbtal beno. Labelê “randewûyê kurdan”, mimkun o ke nîm saete, saetêk, saet û nîm, di saetî zî erey bikewo.

Emser semedê sempozyumêk ez şibiya Zaxo. Roja badê ke sempozyum qedîya, ma davîst kesî piya şî heta Amêdîye û Duhok, ê doran de ma gelêk cayî ziyaret kerdî. Kesê namdarî zî ma dir bî, mesela, serekê Konseya Neteweyî yê Sûrîye (Syrian National Council) yê wextêk Abdulbasit Seyda zî ma dir bi. Abdulbasit Seyda kurdanê ma yê Kurdistanê Rojawanî ra yo, davîst serrî yê ke Swêd de maneno. Kulturê ereban, kulturê şaranê Ewropa baş şinasneno.

Raywanî de suhbetê ma zaf weş bi, ma gelêk çiyan ser o qisey kerd. Behsê kurdanê ma yê ke Ewropa de ciwîyenê zî epey viyart. Abdulbasit Seydayî derheqê kurdanê ma ke Ewropa de manenê de epey muşahede û tecrubeyê xwu ma rê neqil kerdî. O miyan de babete ra eleqedar yew-di meseleyî zî vatî.

Va, yew kurdê ma û înglîzêk benê şinasî, dima benê heval. Înglîz zewicîyaye yo. Herhal cînîya ci nêweş biya. Rojêk kurdê ma înglîzî vîneno, wazeno persê cînîya ci bikero. Vano “How's my sister doing?” Yanî vano “Waya mi senîn a?” La înglîz fam nêkeno, vano “Ez waya to nêşinasnena.” Kurdê ma şaş beno, vano “Heyran, ti senî cînîya xwu nêşinasnenê? Waya mi, yanî cînîya to.” Înglîz vano “Cînîya mi qet mi ra nêvatbi birayê mi esto. Qey vistewreyê mi kurdan ra zî zewicîyabi? Ez zaf keyfweş biya ke ti birayê cînîya min ê.” Axir kurdê ma û înglîz riyê ferqê kultur û edetan ra yewbînî xelet fam kenê.

Seke aseno, hetê kulturî û cuya sosyale ra zafê çiyan de fam û feraset, urf û edetê  miletan ciya yê. Mesela, ma kurdî cînîya hevalanê xwu sey waya xwu vînenê, ma vanê “wayê”. Ma vanê qey miletê bînî zî wina fikirîyenê la wina nîyo.

Ancî Abdulbasit Seydayî yewna mesela qisey kerde. Va, Swêd de, yew kurdê ma û swêdijêk danê pêro, kurdê ma ci ra nengan çîneno, vano “Ez dadîya to n..!” Swêdij vano “Mi enterese nêkeno. Şo xwu rê dadîya mi ra vaje.”

Miyanê ma kurdan de edet o, eke ti halê kesî bipersê vajê “Ti baş ê?” Zafê reyan cewab wina yo: qey başî esta? Yanî çin a. Yan zî vano “Teq û req!” Wazeno vajo teşqele û bêhizûrî ya. Eke wina nêvajo, vano “Ma kaşkaş benê.” Vano “Ma hê gevezîyenê.” Vano “Ez nêweş a” û dest pê keno bi teferuat behsê nêweşîya xwu keno. To dî va “Mi zerar kerdo, mi îflas kerdo, hende deynê mi esto…” û sere ra heta peynî behsê çiyanê negatîfan keno.

Merdimêk mi rê qal kerdbi la nika nîno mi vîr kam bi. Vatêne Ewropa de eke yew persê halê to bikero, vajo “ti senîn ê”, ti zî vajê “ez nêweş a…” êdî reyna persê to nêkeno.

Ge-ge meymanê ma yenê, yan ez şina meymanî. Cînî-camêrd ferq nêkeno, ez wazena ma xwu rê derheqê zemanê verî de suhbet bikerin. To dî behsê erdlerzî kerd, tedir zî behsê mergî kerd. Behsê nêweşî kenê, behsê veyşanî û viranî kenê, behsê kuwayiş û bermiş û dejî kenê. Tey zî hesiran kenê war…

Welhasil, qey kulturê ma eno qeyde yo!...