Festîvalê 4. yê Roşinbîrî yê Duhokî de - III

Roja diyine ya festîvalî ancî bi panel dest pêkerd. Moderatorê panelê verênî Dr. Nîmetilah Nihêlî bi. Dr. Huseyîn Usman, Prof. Dr. Zirar Sedîq û pisporê edebîyatê klasîk yê Behdînan Tehsîn Îbrahîm Doskî zî panelîst bî.

Dr. Huseyîn Usmanî yew hîkayeya folklorîke ya Suhrewerdî bi nameyê "Mîr Mihê" ser o qisey kerd. Bi kilmekî ma rê hîkaye qisey kerde û alegorî û sembolê ke tede vîyarenê şîrove kerdî.

Prof. Dr. Zirar Sedîqî derheqê tarîxê destanê Memê Alan de qisey kerd. Zirar Sedîqî bi kilmîye va, herçiqas Roger Lescotî destanê Memê Alan tayê destananê kanan dir dayo têver la destanê Memê Alan orîjînal aîdê kurdan o. No destan heme dîyalektanê kurdkî de esto, qet guman tede çin o ke na mesela mintiqaya Botanî de, bajarê Cizîre de qewimîyaya. Nameyê qehremananê ke destan de vîyarenê, mesela, nameyê sey Çeko, Beko, Sitî safî bi kurdkî yê. Nameyê sey Memî, sey Zîne û Zeydînî zî badê îslamîyetî kewtê mîyanê kurdan. Prof. Dr. Zirar Sedîqî va îhtîmalêko pîl, destanê Memê Alan bîyenêka raştkên ya kurdan a û seserra 11. yan 12. de qewimîyaya.

Pisporê edebîyatê kilasîkî yê mintiqaya Behdînan mamosta Tehsîn Îbrahîm Doskî zî şaîrêkê kurmancî yo bi nameyê Mihemedê Xanî ke şîîrê xwu hîna zaf bi mexlesê Şewqî nuştê da şinasnayîş. Mamosta Tehsîn Îbrahîm Doskî va, no şaîr aîleyê Ehmedê Xanî ra yo, ey bi nameyê "Baxê Îrem" kitabêk amade kerdo ke tede hîris ra vêşêr şîîrî estê.

Badê panelî ancî wendişê şîîran dewam kerd. Ewilî şaîrê Duhokî yo namdar mamosta Qadir Qaçax vejîya sehne û şîîrê xwu wendî. Şaîr Qadir Qaçaxî Duhok de muzeya etnografîke ya zaf dewlemende awan kerda. Gama ke şîîrê xwu wendî, ey ma wesênayî muze la firsendê mi nêbi ez şirî. Xwura mi verê cû muzeya ey dîbî.

Ey dima Hewlêr ra Muhsîn Aware û Kerkuk ra Şiwan Sadeyî şîîrî wendî. Înan ra dima Dr. Arif Hîto û ey dima zî mi şîîrêk wende. Mi bi kurmanckî qisey kerd la mi şîîra xwu "Mewsimê Mi" bi kirdkî wende. Mi dima Adil Serçinarî, Evîn Şikakî, Mehfûz Mayî, Beyar Bavî û Teyîb Deştanî şîîrî wendî.

Panelê badê teştareyî de Namiq Hewramî bi sernameyê "Destanê Şêxê Sen'an û Mem û Zînê Xanî bi Hewramî", Xidir Dumilî bi sernameyê "Mirina Reş: Duyefçûnek bo Kêşeya Revandina Jinên Êzidî", Dr. Şewket Sindî bi sernameyê "Seydayê Cîgerxwîn; Ala û Dewletbûn" û Zîyad Abidî zî bi sernameyê "Roşinbîrîya Dewletê (Eqlê Dewletî)" semînerî pêşkêş kerdî la çi heyf ke ez nêeşkaya goşdarî bikerî. Çimkî tam a saete de ez beşdarê bernameyê Waar Tv bîya.

Waar Tv ke Kurdistanê Başûrî ra weşan keno, baxçeyê bînaya Yewîya Nuştoxanê Kurdan yê Duhokî de di rojî pêsero bi weşana zindî programî viraştî. Programê diyin de, Başûr ra Dr. Arif Hîto, Kurdistanê Rojawanî ra Xalid Cemîl Muhemed, Kurdistanê Rojhelatî ra Çinûr Saîdî û Bakur ra zî ez beşdar bîya. Ma program de hîna zaf faydeyê nê aktîvîteyanê winasîyan, têkilîya mabeynê roşinbîr û hunermendanê her çar parçeyanê Kurdistanî de munaqeşe kerd. Ma behsê rewşa dîyalektanê kurdkî, meseleya ziwanê yewbîyaye yê neteweyî zî kerd. Munaqeşeyêko baş bi.

Axir programê zindî yê televîzyonî qedîya, ez resaya wendişê şîîran. Salone pir bî. Na rey şaîran vengê ûdî ver de şîîrî wendî. Hizirvan, Diya Ciwan, Dayka Dilyayî, Hêro Mewlûdî, Laîq Kurîmeyî û çendna kesan şîîrî wendî. Heqîqeten goşdarîkerdişê şîîran zaf weş bi. Şarê ma yê Başûrî, şarê ma yê Rojhelatî zaf weş şîîran waneno. La seba ke şan de ez do beşdarê programê zindî yê Kurdistan24 Tv bibîyêne, ez mecbur menda werzî. Hesreta goşdarîkerdişê şîîran mi de mend.

Şan de ma teber ra, park de beşdarê bernameyê zindî yê Kurdistan24 Tv bî. Silêmanîye ra Namiq Hewramî, Urmîye ra Kafî Alewî, Dêrike ra Asya Xelîl û ez ma beşdarê programî bî. Program de bi munasebetê serrgêra 118. ya rojnamegerîya kurdî hîna zaf ma rewşa medyaya kurdî suhbet kerde.

Roja badê pey, xwura îne bi, eynî wext de roja peyêne ya roşanê Çarşemeyê Sûrî yê êzidîyanê ma bî. Başûr de roja îne û şeme tehtîl o. Embazêkê parlementerî bi erebeyê xwu ame, ma girewtî berdî Laleş. Ez verê cû zî reyke şibîya mi Laleş zîyaret kerdbi. La na rey bi munasebetê roşanî zaf qelebalix bi. Esas seba ke a roje îne bi, şarê Duhokî heme kewtbi teber, xwu rê yaban a pîknîk kerdêne. Rayîran de trafîk zaf sixlet bi.

Mi verê cû embazan ra vatbi ke ez Başûr de di cayan zaf meraq kena. Yew Amêdîye yew zî Rewandiz. Embazan zî camêrdîye kerd, ma Laleş ra berdî Amêdîye. Şaristanê Amêdîye paytextê mîrektîya Behdînan o, mabeynê koyanê Metînan û Gara de cayêko muhteşem de yo. Esas tebîetê a mintiqa zaf weş o. Her ca koyê bi daristanî, hênî û çirrî bî.

Gama ke ma Laleş ra ageyrayî, ma Duhok ra şî Zawîte, uca ra vîyartî Bagêra. Ma Bagêra de werdê teştareyî werd. Suwaretuka ra ke meskûnê ucayî nîme mesîhî nîme musluman ê, ma şî Sersinkê, cêrê Bamernê ro vîyartî Qedîşê û uca ra şî Amêdîye.

Amêdîye ha merkezê Behdînan de mabeynê Koyê Metînan û Koyê Garê de, her di koyî zî heybetin ê. Cayo tewr berz yê Koyê Garê de Sedam Huseynî yew qesre viraşta. La şukir Homayî rê, na qesre û no parçeyê welatê ma ewro destê miletê ma de, binê muhafezeyê pêşmergeyanê ma yê qehremanan de yo.

Merdim gama ke nat ra şino Amêdîye, kîşta rayîrî de bustê bilbilê Behdînan Tehsîn Tahayî esto. Verî ke ma zereyê bajarê Amêdîye ra bigeyrin ma şî goristanê Amêdîye û gorrê Tehsîn Tahayî zîyaret kerd.

Mislê bajarê Amêdîye dinya de çin o. Bajar serê girêk de ronîyayo ke çarmedorê ci sey qelayêka tebîî zinar o. Ancî tam vera Amêdîye de, hetê koyê Metînan de yew çir esto, şarê ucayî ci ra vano Sîlav, cayêko zaf weş o. Yew çarşîya qijeke uca esta.

Ez bi xwu rewşa her çar parçeyanê welatê ma her hetan ra meraq kena, coka gama ke firsend bibîyêne mi roşinbîran û sîyasîyanê ma yê Başûrî dir, înanê Rojhelatî û Rojawanî dir derheqê rewşa ê cayan de suhbet kerdêne. Hîna zaf mi persayne înan mi rê şîrove kerdêne. Mesela, mi parlamenterêk ra persa ke gelo problemê Başûrî bi hukmatê merkezî yê Îraqî dir çi yê, hukmat çira butçeya Başûrî nêdano. Çîyê ke ey vatî, mi rê gelêk balkêş ameyî. Ey va, kurdê Kurdistanê Başûrî herçiqas resmîyet de mîyanê dewleta Îraqî de bê zî têkilîya înan hîna zaf Tirkîya dir esta. Mi rê sey nimûneyî mîsal nîşan da ke nika şeş cayan de garnîzonê artêşa tirkan Başûr de estê. La kurdî nêverdanê yew eskerê artêşa Îraqî erdê Kurdistanî de bigeyro. Heto bîn ra kurdî bê destûrê hukmatê merkezî, sey dewletêka xwusere petrol roşenê. Hukmatê herêma Kurdistanî qanûnen gereka her serre hesab bido hukmatê merkezî ke çiqas pere seba çî xerc kerdo la hetanî ewro caran çiyo winasî nêkerdo. Xulasa nê sedeman ra dewleta merkezî ya Îraqî zî teqsîmkerdişê butçe de destgiranî kena. Yanî va suc yê her di hetan o.

Axir bi no qayde parçeyanê bînan yê Kurdistanî ra geyrayîş her hetan ra merdimî keno wayîrê melmutê hîna raştkênî, merdim hîna nêzdî ra roşinbîran, sîyasîyan û şarê parçeyanê bînan şinasneno, beno waqifê rewşe û bîyenan.

Ma eynî roje, yanî roja îneyî bi şewe saete 23:00 de Duhok de weniştî otobusa Diyarbekirî, roja bîne serê sibayî saete 09:00 de Dîyarbekir de ameyî war. Şîyayîş de zî ameyîş de zî ma raywanîyêka zaf weşe kerde.

_____________________