Hekarî de Konferansa Kurdolojî

Wexto ke mi Zanîngehî Hekarî ra mail girot ke yew konferansê kurdolojî yena organîzekerdiş, mi bêteredut miracat kerd ke ez zî wazena xebatê Peter Lerchî yê kurdolojî ser o yew teblîx pêşkêş bikerî. Di sebeban ra mi waşt ke ez şîyerî Hekarî. Ya yewin, mi Hekarî nêdîbi. Mi waşt ez şîyerî Hekarî vînî. Ya didin, na konferans doçento ardimkar Îbrahîm Seydo Aydoĝan û Dr. Selîm Temoyî organîze kerden. Bawerîyê min nê her di roşinvîranî kurdan bîy.

Miracatî mi hetî komîteyî îlmî yê konferansê kurdolojî ra ame qebul kerdiş. Ez 23yê aşmê gulane de Almanya ra şîya Xarpêt û eynî roj bi otobus Xarpêt ra şîya Wan.

Wan de yew dostî mi ke hendê des serrî Almanya de mendibi û çend serrî yo Wan de maneno, ame vera mi, ez garaj ra girota. Wexto ke ma niştî erebe mi embazî xo ra eşnawit ke Swêd ra zî yew dostî ma yo ortax ho Wan de, kiştê behrî Wanî de yew otel de maneno. Ma pîya şîyî kiştê behrî Wanî de sipare werd. Seke yeno zanayîş, sipareyî Wanî meşhur o. Wan de çîyanê zaf meşhuran ra yew zî peynîro vaşin o. Ma zî heywanan wîye kenî, la ma het de peynîro vaşin çîn o.

24î gulane nezdî nêmrojî ma bi erebeyî zanîngehî Wan ra hetî Culemêrg a kotî rayer. Erebe de Prof. Dr. Celîlê Celîl, xanim Cemîla Celîl, Tosinê Reşîd, Jan Dost, Şahînê Bekirê Soreklî, Îbrahîm Seydo Aydoĝan û çend kesî bîn zî bîy. Benateyî Culemêrg û Wanî nêzdîyi 200 km yo. Ez Xarpêt ra zî bi otobus şîya Wan. Mi rayer ra qet kontrol nêdî, la bênatê Wan û Culemêrg de 4-5 cayan de kontrolî leşkerîya bi. Merdim ca de zanayni ke îta yewna dîyar o, yanî yewna welat o. Organîzatorî konferans na rewş ra xeberdar bîy, no rid ra înan wîlayet ra xususî misade girotib. No rid ra erebê ma nêamenî kontrolkerdiş.

Zanîngehî semedî organîzasyon a wezîfe dabi çend wendekaran. Ne wendekaran karî organîzasyon rê ardim kerdên. Her hewcetîyê mêmanan bi ardimî nê wendekaran amenî ca. Pîyerê mêmanan Culemêrg de yew otel de mendî.

Ez raya verên şîya Culemêrg û mi newe bajarî Culemêrg dî. Ez zaf gêraya, mi zaf bajarî dîy, la mi qet yew bajaro inahawa nedîbi. Culemêrg ho mîyanî koyanî berzan de yo. Her hetî bajarî koyî berzî. Mîyanî bajar de bê koyan tiway neayseno. Seke yeno zanayiş qelaya Culemêrg zaf meşhur a. Na qela de mîrî Hekarî ronişten, la qela ewro teberî bajar de menda. Bajar ameyo bênateyî koyan. Goreyî vateyî culemêrgijan heta çend serrî cuwa ver, na qela sey yew baxçeyî çay amenî şuxilnayiş, şarî bajar şand şînî îta de ronişten. La nika leşkerîya dest nayo qela ser, îta kerdo qişlayî leşkerîya.

Ma 24î aşm de bajar de binê gêrayî, xo ra pîyerê bajar merdim nêm saet de gêreno. Ma parqê wîlayet de roniştî. Na parq hem hetî tebîet ra zaf rind a hem zî ha yew cayo berz de ya, îta ra pîyerê bajar ayseno.

25î aşm de nêm roj a pey konferansê kurdoljî ya yewin yê enternasyonal bi diruşmayî “Ma xo bisinasni, kurd, kurdî, kurdnasî” dest ci kerd. Na konferansê kurdolojî 25î aşmê gulan de dest cikerd û hetanî 30î aşmî rûmit.

Zanîngehî Hekarî cuwa ver zî 1-5 aşmê oktobre 2009 de Konferansê Enternasyonale yê Cînîyanî Kurdan û 15–18 aşmê temuze 2010 de Konferansê Ziwan û Edebîyatî Kurdî viraştbî.

Konferansê Kurdolojî ya Enternasyonal ya emserî bi pêşkêşkerdişî yew kêna û yew xortî ya bi tirkî û kurdî dest cikerd. Yew qisêkerdişo kilm yê pêşkêşkaran ra pey dengbêj Mehmud Kizil vecîya sehne.

Wexto ke Mehmud Kizil bi tirkî dest bi qisêkerdişî xo kerd, yew qismî xortan bi sloganan konferans protesto kerd. Bi nameyî na grûba yew xortî qisê kerd. Nê xortî va, “na konferans bi armancî propagandayî semedî vîjnayîşî parlemento ya ameya organîze kerdiş. Temsîlkarî kulturî yê gelê kurd TZP-Kurdî ya, têna TZP-Kurdî eşkena derheqî kurdan de konferansan virazo. Xercî TZP-Kurdî heqî tu dezgeh û sazgeh çîn o ke derheqî kurdan de konferansan virazo.”  Qisêkerdişî nê xort a pey protestokarî wiriştî û şîy.

Ma cuwa ver eşnawitib ke tayê dezgehan na konferans protesto kerda, la ma çîko inahawa nepawiten. Nê xortan dest de yew pankart bi ke nuşteyî nê pankartî zaf dîqetî mi ant. Nê qaxitî ser nusîyabi ke “Ma waşt ke hakan berzi şima, la şima laîqî hakan zî nîyî!” Bi rastî no nuşte de zafî kêf mi ame, çimkî yew çîyo xam bi. Kêf mi ame ke xortî kurdan eşkenî xo ser inahawa çîyanî xaman îcad bikerî. La çi gune ke ez cuwa pey pêhesîyaya ke na diruşma cuwa ver zaf ameya kar ardiş, yanî nê xortan cayna ra kopya kerda.

Mehmud Kizil nê protestoyî ser eciz bi, ey fam nekerd se beno. Feqîro texmîn kerd ke ey tirkî qisê kerdo, no rid ra xortan o protesto kerdo. La Îbrahîm Seydoyî ti ra va ke hedefî protestokaran o nîyo. Hama ey bi klama “Cembelîyê Kurê Mîrê Hekarîyê” dest bernameyî xo kerd û bi cîya-cîya klaman a bernameyî xo rûmna.

Bernameyî Mehmud Kizil ra pey rektorî Zanîngehî Hekarî Prof. Dr. Îbrahim Belenlî qisê kerd. Prof. Dr. Îbrahim Belenlî va, eger yew roj Tirkîya de kurdolojî sey yew şaxî îlmî bîyero akerdiş, ganî laboratuwarî nê Hekarî bo û qisêkerdişî xo inahawa rûmna, “kulturî şarî kurd, şeklî ciwîyayîşî şarî kurd hêna hol na mintiqa de ameyo qorî kerdiş. Semed ke no kultur vînî nebo, ganî cigêrayox hol xebat bikerî. Na xebat encax kesî zanayê eşkenî bikerî, no kar karî merdimanî zanayan o. Ma hewl danî ke ardimî na xebat bikeri. Verî ke merdim bieşko derheqî yew gel de, derheqî yew cemat de karo îlmî bikero, ganî no şar neyero înkar kerdiş. Wext ke yew gel bîyero înkar kerdiş merdim neşkeno na gelî ser xebata îlmî bikero. Ez îta de gazî pîyerê rojnamewananî mintiqa, pîyerê cigêrayoxan kena ke makînayanî xo yê fotograf, hacetanî xo yê vengqeydkerdişî bigerî, şîyerî dewan materyal top bikerî û ma re bîyarî. Ma hedreyî înan re her qede ardim bikeri. Ma heme materyalanî înan bierni û arşîvê xo de qorî bikeri. Ma inahawa eşkenî nê materyalan pêşkêşî kesanî cigêrayoxan û zanayan bikeri.”

Qisêkerdişî rektor Belenlî ya pey hedrekerdoxanî konferans ra Îbrahîm Seydo Aydogan qisê kerd. Îbrahîm Seydo Aydogan derheqî hedrekerdiş, bername û temayanî teblîxanî konferans de agahî da hedreyan û va, “Kurdolojî têna ziwan û kulturî şarî kurd nîyo. Kurdolojî ziwan o, kultur o, tarîx o, nasname yo, dîn o, persî cînîyan î, cematnasî yo û heta sîyaset o. Ma her ca ra gazî kesanî cigêrayoxan û zanayan kerdo ke ma derheqî heme persanî netewa kurd de qisêbikeri.”

Îbrahîm Seydo Aydogan derheqî protestokaran de zî va, “Heqî her kesî esto çîko ke pê qayîl nêbeno, protesto bikero. La wêrikna nê xortan kurdî qisê bikerden, wa neng xo ma de biçînayn. Na konferansê ma de seraser kurdî qisê beno. Konferansê ma de xercî kurdî yewna ziwan çîn o. Înan bi tirkî qisêkerdişî xo na kêmanîyê ma dekerd. Keye înan awan bo.”

Mi cuwa pey no protestokerdişî ser rektor Îbrahîm Belenlî û Îbrahîm Seydo Aydogan de qisêkerd. Prof. Dr. Îbrahim Belenlî va, “Ez protesto sey yew çîko normal vînena. Heta ke şîdet çîne bo, her kes eşkeno heqî xo yê protestokerdiş kar bîyaro. La îta de yew xelet famkerdiş esto. Alaqayî na konferans û vîjnayişî parlementoyî çîn o. Ma par aşmê temmuze de qerar girot ke ma na konferans virazi. Helbet zanîngeh karanî xo xoser keno, la ma heme dezgeh û sazgehî bajarî dawetî na konferans kerdî. Ma pîyerin rê name şawit. O qede ayseno ke ma nêşkayî xo hol bidi fam kerdiş. Ganî ma pîya hêna hol alaqa ronayni.”

Îbrahîm Seydo Aydogan eynî roj verî nêmroj şibi endamanî TZP-Kurdî de qisê kerdibi. Ey armancê konferans ser înan de qisê kerdib, la o neşkabi înan îqna bikero.

Hancî yew roj cuwa ver Îbrahîm Seydo Aydogan, Celîlê Celîl, Tosinê Reşîd, Şahînê Bekirê Soreklî û çend kesî bînan pîya serekî şaredarî zîyaret kerd. La serekî şaredarî zî qet nêame salonê konferans.

Konferansa yewin ya kurdolojî ya “Ma xo nas bikeri, kurd, kurdî, kurdnasî” panc rojî rûmit. Awustralya, Kanada, Ewropa, Ermenîstan û her çahar parçeyanî Kurdîstanî ra 43 qisêkerdox amêbî dawetkerdiş, la çend kesî neşkaybî bîyerî. Panc rojan de derheqî tarîx, ziwan, edebîyat, resîm, muzîk, cematnasî, nasname, sînema, dîn, folklor û rewşa cînîyanî kurdan ser o 37 qisêkerdişî ameyî pêşkêşkerdiş. Teblixî bi zaravayanî kurdî kurmancî, soranî, kirdkî û hewremanî ameyî pêşkêşkerdiş û bi sîmultane bi tirkî ameyî tercumekerdiş.

Derheqî kurdanî Xorasanî de zî çend kesan qisê kerd. Mi rî çîko newe kurdî Xorasanî bîy. Xorasan ra 4-5 kesî amebî. Mîyanî înan di cînî zî bîy. Mi raya verên kurdî Xorasan dîy. Ey kurmancî qisê kenî û şîî yî. Merdim kurmancîye înan ra zaf rehet fam keno. Înan tarîx, nasname û muzîk kurdanî Xorasanî ser o teblîx pêşkêş kerdî.

Ey bi xo vanî, ma Dêrsim ra, mîreyîye Çemîşgezekî ra şîyî Xorasan. Zafê eşîranî ke nika Xorasan de estî, eynî eşîr Dêrsim de û cayanî bînanê Kurdîstanî de zî estî. Sey mîsal Şadî, Îzolî, Reşî ûyb.

Panc rojî îta de kurdan ser o her çî bi şeklo azad ame qisêkerdiş. Seke Îbrahîm Seydo qisêkerdişî xo yê destpêkî de vatib, temayî polîtîk zî îta de ameyî qisêkerdiş. Mesela, neteweperîyê Hacî Qadirî Koyî ser o ame qisêkerdiş. Hancî bi nameyî “Kurdan Meselay Kurdan Senî Nuşt” yew teblîx estbi ke mesela kurdî hetî sîyasî ya ra analîz kerden. Cayê vatişî yo ke nê panc rojan de qet kesî midaxeleyî teblîxan, persan û qisêkerdişan nêkerd.

Salon û dormareyî salon de qet polîs û leşker çînîye bî. Roja verên walîtîye texmîn kerdib ke protesti bibî, înan zanîngeh re teklîf ardib ke polîsan bişawî salon. La zanîngeh no teklîf red kerdib, yanî rektor û organîzatoranî konferans nêwaştib ke polîs yan zî leşker bîyero cayî konferans. Bi rastî mi xo îta de yew welatî Ewropa de yan zî Kurdîstanê Azadî de hîs kerd.

Grûba Xebate ya Vateyî ra zî Malmîsanijî bi sernameyî “Rayero ke antîkurdolojî ra ver bi kurdolojî şino û Îsmaîl Beşîkçî” Munzur Çemî bi sernameyî “Vizêr, ewro û meşte Elewîtîye” û Seyîdxan Kurijî zî bi sernameyî, “Peter Lerch û xebatê ey ware kurdolojî de” teblîxî pêşkêş kerdî. Na konferans 30î aşm roja dişeme bi yew konser a qedîya.

Pênî na konferans de bi nameyî pîyerê qisêkerdoxanî konferansa kurdolojî ya yew vilaweke ameyî vilakerdiş. Qisekerdoxanî konferans zaf ehemîyet da na konferans û waşt ke nê konferansî inahawa birûmî, la înan eşkira kerd ke nê konferansî têna xo ser çare nîyî, ganî kurd sey heme neteweyanî dinya waharî heqanî xo yê mîlî û demokratîkan bî.