Hered

Helbet mîyanê şaranê bînan de zî bi hawayêk esto la mîyanê ma kurdan de, bitaybetî mîyanê ma kirdan de “hered” zaf menşur o. Tirkî de herinda çekuya “hered”î de di çekuyî estê: “dargınlık, küskünlük”. “Hered”ê ma hîna zaf teqabulê çekuya “dargınlık”ê tirkî keno.

Her kategorîya însanan ra merdimî estê ke bi hawayêk têkilîya ma bîya, demeyêk ma yewbînan dir qisey kerdo, la dima tayê sedeman ra mi temamen yan zî qismen ê red kerdê. Tam eksê naye zî bîyo, yanî tayê merdiman zî ez red kerda.

Kesê ke mi ê red kerdê, yanî mi êdî înan dir qisey nêkerdo ra qismêk wextêk ra pey ameyê mi dir qisey kerdo. Exlebê xo, vatişê înan o tewr verên wina bîyo: “Qey ti mi ra heredîyayê?” Cewabê mi zî hertim wina bîyo: “Ney! Ez to ra nêheredîyaya.” Ma vajin, vano: “Eyla ha ti mi dir qisey nêkenî!” Ez vana “Ti raşt vanî. Ez to dir qisey nêkena. La ez to ra nêheredîyaya.”

Çunkî heqîqeten sedemo ke ez tayê însanan dir qisey nêkena, “hered” nîyo. Yan ê kesan dir qiseykerdiş nêbeno, yanî hende basît ê ke ez nêeşkena tey qisey bikerî, yan zî hende pîs û xirab ê ke ez pax pê nêkena, xo tenezul nêkena.

La ez tayê merdiman ra “hered”îyena. Nê kam ê? Kesê ke ez înan ra hes kena, ge-ge vera neheqîyanê înan de, gama ke ez nêeşkena çîyêk bikerî, ez heredîyena. Ez nê hawa merdiman dir qisey kena. La zerrîya mi de yew şikite esto. “Hered”ê mi no yo.

Kesê ke ez bi hawayêko qetî înan dir qisey nêkena, êdî mi rê çin ê. Ez înan hafizaya xo ra, vîrê xo ra temamen ruwena erzena. Zafê nê merdiman yan rasterast ez dejnaya yan zî ez şahid a ke sewbîna merdimî dejnayê. Senî ke mehkeme defterê yew dehwa gêna û defterî darena we, ez zî eynî bi o tewir, çi baş çi xirab, ez defterê heme serebutanê derheqê nê tewir merdiman de xo het gêna û teslîmê edaletê Homayê xo kena. Eke mi wina kerd, êdî neheqî û xirabîyê înan nînê vîrê mi, mi nêdejnenê, çunke mi ê hafizaya xo ra vetê, sîl kerdê. Û ez Homayê xo ra zaf bawer a ke rojêk heqê mi înan ra gêno, hem zî çimanê înan ra vejeno.

Yeno vîrê mi, gama ke mi cixara terk kerde, mi cixara dekerde herinda yew merdimê pîsî ke mi o hafizaya xo ra sîl kerdo. Mi xo rê va “Eke ez ê merdimî dir hevaltî bikerî, ez do na cixara zî bişimî. Eke zerrîya mi nêgêna ez ê merdimî dir hevaltî bikerî, a game gereka ez na cixara zî terk bikerî.” Bi no qayde mi xo konsantre kerd, mi cixara ebedîyen terekna.

Merdimê ke ez înan dir qisey nêkena yan zî ez înan ra heredîyena, ez sedemê xo baş zana. La kesê ke mi red kenê, mi dir qisey nêkenê yan zî mi ra heredîyenê, ez baş nêzana sedemê înan çi yo. Ge-ge derheqê tayê merdiman de ez tayê çî texmîn kena. Yanî zanayîşê mi texmîn ra wetêr nîyo.

Mi gore tayê hesed ra mi red kenê, tayê zî xirabîya zerrîya xo ra; çunkî mi zerrîya înan a pîse dîya, înan zî ferq kerdo ke mi dîya. Yanî eslê xo de mi ra ney, pîsîtîya zerrîya xo ra heredan ê.

Ez wazena nika behsê yew merdimî bikerî ke bî diwês serrî mi dir qisey nêkeno. No merdim, teqrîben pancês serrî mi ra pîlêr o. Eqrebayê mi nîyo la şarê hetê ma yo. Verê cû yew bufeya mi estbî, no merdim tim ameyne verê mi de niştêne ro, mi hertim ey rê hurmet kerdêne, mi çay, qehwe, cixara îkram kerdêne.

Serra 2003 bî, payîz bi. Rojêk ancî ame verê mi, gelêk suhbet kerd. Mîyanê suhbetê xo de behsê dewijêk kerd. Dewijo ke ey behsê ey kerd, dewa Licê Tutya ra yo. Licê de, dewanê ke şerrê gerîlayan û dewlete ver tewr zaf zerar dî ra yewe Tutya ya. Dewleta tirkan Tutya heme kerde veng, dewijî wina perîşan ameyî kewtî kuçanê bajaran. Da-des serrî nêeşkayî ageyrê şirê dewe. Netîce serranê 2002-3 ra pey hêdî-hêdî yew nermayî virazîya. Verî tayê kesî wina bi qaçaxî, emaneten ageyrayî dewe, dima axir rayîrê dewan abi.

Dewijo ke meymanê mi behsê ey kerd, ruhê xo ra vîyarto, da-pancas hebî viştereyî girewtê berdê dewe de çerênayê. Ez dima pêhesîyaya, ey bi xo viştereyî nêherînayê. Diyarbekir de yew qesabî pancas hebî golikî herînayê, dayê nê dewijî. Dewij gereka serê wisarî ra hetanî payîzê peyênî yabanan û pesaranê Tutya de golikan biçerêno, weye bikero, pîl bibê, bibê viştere. Badê ke tam goşt girewt, payîzî biroşê, çi kar bêro, nîme qesabî rê nîme dewijî rê.

No merdimo ke meymanê mi bi, payîzî gama ke şino dewe, rastê ê dewijî û viştereyanê ey yeno, tey suhbet keno. Dewij vano, “Eke yew qeze-bela çin bo, ez bi silametî viştereyan biresnî Diyarbekir, ez înan de karêko zaf baş kena. Pereyêko baş keweno destê mi, ez yena xo rê dewe de pê ban virazena.”

Tabî gama ke meymanê mi behsê ê dewijî û viştereyanê ey kerdêne, tonê vengê ey ra, mîmikanê ey ra bellî bi ke zaf hesedîyeno. Camêrdî bi çimnebarî behs kerdêne. Mesela, mi ra vatêne “De to viştereyî bidîyne, her yew, milê xo hah, sey loxe qalind bi! Her yewê xo çend sey kîlo goşt erzeno. Peeehh!...”

Badê ke meymanê mi qiseykerdişê xo qedêna, na rey mi dest pêkerd.

Mi va, “Apo, biewnî! Dewijo ke ti vanî, ez ey nêşinasnena. La camêrd ruhê xo ra vîyarto, gonîya xo dekerda çimê xo û dayo piro, tîya ra da-pancas hebî viştereyî girewtê berdê yabanê Tutya de çerêneno. Homa zano serê wisarî ra hetanî ewro çi zehmetî anta, çiqas veyşan mendo, çiqas ters kewto pîze ke rojêk operasyonêkê dewleta tirkan de bibo hedefê guleyan. Axir Homayî o û dewarê ey muhafeze kerdê. Heta payîzo peyên sax mendê. Nika înşalah dewaranê xo biyaro bazarê Diyarbekirî de biroşo, ma heme ci ra fayde vînenê. Mesela, kîloyê goştî nika pancês hezarî yo, belkî hîna kemî bo, kemî nêbo zî rîyê ê camêrdî ra do zam nêro ser.

“Heto bîn ra, înşalah eke o camêrd peranê xo bigîro, şino dewe de ban virazeno. Viraştişê yew banî de, tewr tay des rojî westayê dêsî rê, vîst rojî westayê sîwaxî rê, da-pancas rojî emeleyî rê kar vejîno. Ancî karê qalibî, karê betonî, karê serbanî, karê elektrîkkarî vejîno. Camêrd do bêro çîmento û asin biherîno, qûm bikirişno, ber û pencerayan biherîno. Karkeranê xo rê werd bibero. Ê ke karê neqlîye kenê, do înan rê kar vejîyo… Xulasa no dewijo ke ti wina behsê ey kenê, do xeyrê ey bireso hezar kesî, do xeyrê ey bireso nîmeyê welatî. Gereka merdim nê hetî ra biewnîyo.”

Mi nê heme çî bi peşmirîyayîş, bi ziwanêko nermek, wina sakîn, zerrîya xo ya safe ra vatêne. Gama ke mi nê çî qisey kerdêne, meymanê mi bêveng, sey kerra ez goşdarî kerdêne. Ge-ge çimê ey beloq bîyne, seke ez yew çîyo zaf xerîb ra qisey kena, wina mat mendbi, pitî fek ra nêvejîyayne. Wina şibi pêser, melesîyabi. Qederêk wina sendelîya ser o vindert, dima bê ke mi ra xatir biwazo, da piro şi. Şîyayîş, o şîyayîş bi.

A serrî ra nat no merdim mi dir qisey nêkeno. Ma zaf cayan de raştê yewbînan ameyê la ma hîç qisey nêkerdo. Çiyo muhîm, ey çaya mi, cixaraya mi, qehweyê mi şimito, nanê mi werdo la heram bo ke rojêk mi yew qurta awa ey zî nêşimita.

Ewro zî yew camet de ma raştê yewbînan ameyî. Sewbîna merdimî zî estbî uca. Mi silam da, ez ronişta, hemîne “merheba” da mi, ma persê yewbînan kerd. La nê camêrdî ra pitî nêvejîya. Wina sey xozî fişşî gina piro, herinda xo de şi pêser, sereyê xo kerd xo ver. Mi qet goş nêda ci, ez xo rê zereyê xo de halê ey rê peşmirîyaya.

Neke tena no camêrd, zaf kesî estê, bi no qayde mi ra heredan ê. Teqrîben sedemê hemîne nê tewir çi yê. Yan boya fisa xo ra yan zî hesedê xo ra heredîyayê.

Ez ge-ge xo rê vana, wa Homayê mi mi ra nêheredîyo û wijdanê mi mi ra nêheredîyo, merdimê pîsê xirabê hesûd û mefsûdî wa sittîn sene biheredîyê. Cehenem ra!