HESKERDIŞÊ BABÎ

Ma yê ke serrê ma hinî vîyartê, eger ma biyerê yew ca, ma tim qalê verî kenê. Hesreta zemanê verî çi rey zereyê ma ra nêvejyena.

Şima zî zanê, hamnanê Diyarbekirî germ û germeşîr o, çew zereyê keyeyî de deyax nêkeno. Şande ma yê ke xebetînê û ê ke teqawit bîyê, ma xwu erzenê teber, yan yew qehwexane yan zî park de ronişenê.

Şewa bîne ez û yew hevalê xwu dorê stadê neweyî de ma şîyew qehwexane. Qehwecayêkoberz de bi, kenarê teberê ey de yew bexçeyo weşik bibi. Nameyê qehweyî“Sabır Kahvesi”nayo pa. Sankî vajê kesê ke keye de sebrê înan nîno, wa bêrê tîya! Raşt a zî, êyê ke sey ma sebrê înan keye de nîno, qehwe dekerdbi. Ma xwurê yew masaya venge verê kuncî de dî û roniştî.

Ma roniştî la ma çi ronişê! Masaya ke kîşte ma de bî hîrê hebî merdimî roniştbî, îna berz qisey kerdêne ke nêverdayêne vengê ma şêro yewbînan. Yew vano mi hende pereyî ardimê camî kerdê, o bîn vano mi panc hezarî dayê lajê xwu rê telefon girewto, yew zî vano mi yew bîna kerda raşt panc mîlyonî pereyî rişnayê…

Embazê mi wina kîşte ser ewnîya înan ra ke wa vengê xwu kemî bikerê. De şoo! Xemê înan nîyo, vengê înan daha beno zêde.

Zengînî herhal çiyo înayin a, pere cesaretê çewî zêde keno û veng beno zelal, veradîyeno.

Emrê embazê mi şeştî ra vîyarto, mi ra panc-şeş serî pîlêr o. Hîşê ey temam o, çiyo ke qijî ra dîyo, eşnawito pêro hê vîr de. Mi va “Fek înan ra verade, ma rê qalê verî bike, ma goşdarî biker.”Va “Liya! Înan çê hîş ma dir verda, ez çi vajî?”

Îna bi veng ra lanet ard şeytanî, tewbe û îstîxfarê xwu ard. Înan zî bineyke vengê xwu kerd kemî. Va “Ez to rê meseleyê xwu û babîyê xwu qisey bikerî.” Mi va “Ti xêr ameyî, de vaj.”

Hevalê mi dest pê kerd, va:

- Ez vana qey serre 1974 bî, mi Diyarbekir de lîse wendêne. Hamnanî wexto ke mekteb tehtîl beno, ma şinê Dara Hênî. Ez hinî bibîya xorto heştêsserre, ez û yew hevalê mi serrê ma yew bî,keyeyê ma her diyan zî Dare Hênî de bi. Yew hevalê ma bibi ma ra çar-panc serrî pîlêr bi. Eno havalê ma newe zewecîyabi, kewtibi kar zî, bajar de bekçîtî kerdêne. Ê serran de hewesê cinsî ma de bêhed bi. Yewî qalê zewacî bikerdêne, qale waştî û keynan bikerdêne, awe ma fek ra şîyêne. Ma şanwanan şîyêne verê ey, heta nîmeyê şewe ma ey dir nobete girewtêne.

Hevalê ma zewecîyabi la hema zî şilawina ey siste bî! Vatêne“Mi rê yew nê, di nê, belkî hîrê hebî cînî zî qîm nîkenê.”La ma! Serê erdê wişkî de kewtêne ra, hîna zî ma vengê xwu nêkerdêne, û ma wina goşdarîya ey kerdêne. Çimê ey tim teber de bi. Yew roj mi ci ra va,“Ti wina vanê! Ma vajin ke di hebî cînîyê to yê. Yew xort to ra daha weşik vejîya vera aye.A zî biwazo ê xortî dir biwurzo û ronişo. Ti o wext sekenê?”Va “Ena qal a ti mi ra vanê! Çi rey çiyo înayin beno? Ez ê wirdîne zî kişena!” Mi va“Ti zî nefsulqiyas bike! Nika tîya ra pey fekê xwu meerze namusê şarî!...”

Rojêk hinî hetê şanî bi, ez ha keye ra vejîyena, mi dî babîyê mi ame zere, mi ra va“Ti hê ça, kes to nêvîneno, ti betal û veradaye geyrenê, ti nêvanê ne keye esto ne dewar esto, hayîya to dinya ra çin ya! Viştereyê ma eyro di rojî yo bîyo vindî, ti nêvanê dê hela ez biewnî, bigeyrê ci.”Mi va“Bawo, ez çi zana viştere senîn o? Mi çirey nêdîyo û ez nêşinasnena, ez ko senî bigeyrê ci!” Mi wina va û ez ber ra kewta teber şiya. Babîyê mi zî enê vatişê mi ra pey vengê xwu nêkerd û da piro şi zere. Herhal zana ke ez hêrs biya, vengê xwu nêkerd.

Keyeyê ma Mehlaya Çixûrî de bi, eno vatişê babîyê mi, mi ser o zaf tesîr kerd, mi nîzanêne ez ko se bikerî û kam het a şêrî. Vanê Mehlaya Çixurî, raşt a zî mehla zereyê yew çixurî de, dere de ya. Keyeyê ma zî hetê serê mehla de binê tumikî de bi. Ez peyê keyê ma ra zereyê ê dereyî ra kewta dîyar, peyararo ke şino ê dewanê corînan ra ez şîya leweyê tepeyî, mi zaf hol o rayîr zanêne, çimkî o rahar şîyêne Laver, Dilistan û hetê dewa Kahane ser. Ema mi Laver de bî, ez tim şîyêne uca qasê hefteyêk mendêne û ameyne. Ema mi, mi ra zaf heskerdêne. Eke yew tengî mi ro biameyne yan zî ez Dara Hênî de eciz bibiyêne, mi raharê Laverî girewtêne, ez şiyêne.

Ez resaya serê tepeyî hinî roj kewtibi peyê koyê Cebaxçurî. Ez ewnîyaya tayê golikî û viştereyî hê serê ê leweyî de çerenê, la ez viştereyê ma nêşinasnena ke ez biewnî hela ê ma yo yan nê. Ê qalê babîyê mi îna sey zerqetike zereyê mezgî mi de têgeyrenê û vizenê, ez qet binê tesîrê înan ra nîxelesîyena.

Serê ê tepeyî ra temaşeyê awanbiyayişê rojî, manzaraya Çemê Muradî, Deşta Dara Hênî û Koyê Musyanî zaf weş bi. Senî ke rojî serê koyê Musyanî ra bineyke sereyê xwu kerd war, to vatêne qey ti destê xwu derg bikerê reseno ci. A hele de rengê rojî bi zerd û sûr, keweyîya asmînî û zergunîya erdî nişka ra bedelîya, bî sey rengê şewqê adirî.

Heta ke roj şi peyê koyî, şi awan, mi çimê xwu a mazaraya weşike ra nêaçarnayî. A hele de bê temaşeyê a manzara çîyêk mi hîş ra nêvîyart, la wexto ke hinî roj şi awan, tesîrê şewq û şûleyê tîjî wedarîya, mi ewnîya ke hema zî hîşê mi de ê qalê babîyê mi têgeyrenê.

Mi xwu o kendal ro kerd war, ez şiya Dereyê Qulî. Meselaya Dereyê Qulî derg a, belkî hezar hebî efsaneyî ê dereyî ser o vajîyenê. Dara Hênî û ê dewê ke rayîrê înan uca ra viyareno, ti kamî ra pers bikerê, to rê semedê ucayî yew hîkaye qalî keno. Vanê o dere de qulî estê û yenê museletê merdiman benê. Coka zaf kesî bişewe, heta biroj zî nêaftarenê o dere ro ravîyarê, şiyerê. Hetê Homayî ra mi de îna yew ters çi rey nêvirazîya û ez nêtersaya.

Sereyê mi de çîyêk zelal nêbi, yew hedefê mi çin bi. Ez nêzana ez ha se kena, şina ça de geyrena viştereyî. Ez ge nişena ro, ge şina. Peynî de mi verê xwu tada hetê Kuparî ser, ez şîya avard. Hinî bibi tarî, saete bîyêne desê şewe. Hetê serî Mehlaya Kuparî û mabeynê Mehlaya Akragijan de ez resaya serê çarşû. Seke ez nêwazî yew mi bivîno, mi îna xwu da binê raharî û ez şiya serê rayê trêne. Ez rayê trêne ra şiya resaya verê îstasyone. Xwura emrê ma pêro verê a îstasyone de vîyart. Qijî de ma uca de awe, do û sewbîna çî rotêne daynê raywananê trêne. Ez senî ameya resaya uca, boya mi veradîya, ez bîya rehet.

Binê îstasyone de yew ca bibi, bineyke qîyame û rampa bi, wexto ke çîyê rotişê xwu ma qedênayne, ma şîyêne serê ê tumikî de lingê xwu kerdêne war û roniştêne. Ez ewnîyaya, yew-di tenî uca yê. O zeman de tutanê Dara Hênî pêrune yewbînan şinasnayne. Ez şîya verî înan, serê ê tumikî, mi zî lingê xwu cor de kerdî war û ez verê înan de ronişta. Ma uca gelêk pîya roniştî û ma tereqna, bacîna ê wuriştî şî.

Mi nêzana ez se bikerî, sera şiyerî. Ez wurişta, bêhemdê xwu hetê Çarşîya Corî ser şîya. Saete hinî bibî diwêsê şewe, ez resaya serê çarşî verê sînema, kîşta ci de qehweyê Helîmî bibi, mi va ez hela biewnî, akerdeyo yan nê. Çimkî qehweyê Helîmî heta nîmeyê şewe akerde yo. Ê dewijê ke dewe înan nizdîyê Dara Hênî de bî, xortê înan qehwe de mendêne heta nîmeyê şewe kaykerdêne û uca ra pey şîyêne keye. Peynîya qehweyî de percînan ra yew bexçe viraştbi, hamnanî muşterî uca roniştêne. Ez ewnîyaya qehwe ho akerde la kes zere de çin yo, ez vîyarta şîya hetê peyê qehweyî. Çend masayan de merdimî ronişte bî, yew merdimê dadîya mi ke mi ci ra vatêne xalza ey zî mi ra vatêne emza û merdimêk dame kaykenê.

Ez şiya biya nizdî, înan ez ferq nêkerda, dameyî ser o bibî sûr. Ez bineyna biya nizdî, mi silam da. Xalzayê mi sereyê xwu kerd berz ewnîya mi ra. Çimê ci maleqa mendî. Wurişt, la tepîya şi va“ Emza ti yê, qey ti hê weş, yan ez ha hewn vînena!”

Xalzayê mi wina vano û peyser şino. Rengê rîyê ey pera, bi sey şewqê çila. Seke cinan bivîno, wina rengê ey vurîya, bi tewirêna, vengê ey lerza. Mi va “Xalza se bi to, eno çi hal o!” Va hal-hewal wina yo. O vurîyayişê halê ey ez zî tersnaya, mi va “Xêr o, se bîyo, çi qewmîyayo?” Va “Senî ke ti keye ra vejyenê şinê hetê koyî ra, cîranê şima to vîneno ke ti xwu fek de çîyêk vanê û şinê, eno halê to înan rê ecêb yeno, yenê babîyê to ra vanê. O zî çend merdiman gêno kuweno to dima û geyrenê nêgeyrenê to nêvînenê. Vanê eno şiyo serê koyî, yan yew zinar ro ginayo war, yan zî çîyêk ardo xwu sere. Keyeyê şima de nika hezin esto,şîn esto, temamê merdimê şima cîran û şinasîyê şima hê geyrenê to, vanê ma tirmê ey vînere, her kes to merde zano…”

Xalza wina vano la bin ra ewnîyeno mi ra û dûrî şino. Mi ra vano “Emza eno ti yê, ti nêmerdê, eno ti yê nê la, ti ruh nîyê!...”

Hema zî bawer nêkeno ke ez weş a. Enêser o wina persanê tewşan mi ra vano.

Ez hema diserre biya dadîye mi zarcelanî ra şî rehmet, wayami hema pêçeke de bî. Dadîya mi wina sey hewnî yena mi vîr. Babîyê mi dadîya mi ra zaf heskerdêne, coka sey yew emanetê aye ewnîyêne mi ra. Qalê ke semedê viştereyî mi ra vatibî, badêna poşman beno, xwu rê vano semedê enê qalan yew felaket biyo ey ser, ez ko xwu rê se bikerî…

Qederê babîyê mi, û yê mi pê manenê. Meseleyê Şêxî ra pey, 1927 de senî ke şarê ma beno mehkum û teslîm nêbeno, kalikê mi semedê gerguşanê xwu, vano ez şî keye de înan bivînerî hele hê çi halde yê. Yeno keye, la eskeran dame eşta. Ey tepişnenê, danê zincîran ro. Babîyê mi zî hema diserre beno. Ema mi zî hema ha pêçeke de. Xançuk û dorê Pêçarî de kam ke kewto eskeran dest, pêro şayê xwu vernî, hetê Dara Hênî ra berdê.

Destanê kalikê mi zî girêdanê, pîrika mi zî babîyê mi nana xwu vera û ema mi zî pê yew şale bestena xwu paştî û kewena eskerî ver. Payizo peyin o, belkî nizdîya diseyî merdimî; cînî-camêrd, pîl-qij,zafê înan zî warwey,çîyêk înan pay de çin o,mîyanê ê geman û zinaran ro,eskerî ê kerdê xwu ver û benê Dara Hênî. Pîrika mi xwu rê vana ma benê cayêk de kişenê, qet nêbo ez enê sêwiranê xwu bixelesnî. Peynîya merdiman de vindena û vana ez biremî. Yew ca de firset vînena, xwu erzena mîyanê yew hewrsî, destê xwu nana fekê gerguşan ser,vana wa pê veng nêvejîyo.O qeyde ey uca de xelesîyenê. Kalikê mi zî benê Dara Hênî uca ra zî benê hetê Zikteyî ra dewa Valêre de pa çewres hevalanê ci, kenê yew ban û veşnenê.

Ez û xalzayê xwu ma qehwe ra wuriştî şî hetê keyeyê ma ra. Xalzayê mi nîaftereno mi kişte ra biyo, hema zî ho binê tesîrê xebera mergê mi de. Hîrê-çar gamî mi dima yeno. Eno hawarê mergî ra pey ez zî kewta xwu ver, tersê babîyê mi kewt mi zere. Mi va eke mi bivîno mi kişeno. Ez îna bi ters şina hetê keyeyî ra. Ez biya nizdîyê keyeyî, şewe nîme ra vîyartbî. Berê keyeyî ho akerde, vengê bermayişê cînîyan û hawarê înan yeno reseno kuçe. Yew halê kelecanî û tersê bêtarîfî ez girewta. Mi îna kenarê dêsê teberî ra nimitkî xwu surikna, ez hetê berî ser şiya. Ez senî xwu eşkera bikerî, wexto ke mi bivînê çi tepkî nîşan danê, ez nêzana. Wilay mi yew cesaret da xwu û ez kewta miyanê berî. Cînî senî çim ginayî mi ro, veng înan ra birîya, yew mude îna vindertî ewnîyayî mi ra. Şaş mendî, vanê hela o yo yan nê, bineyke wext vîyart, mi dî bî vatevatê înan, vanê“Eno weyo! Homayî rê şikir ho weş…”

Ameyî hetê mi ra. Ez persaya, mi va “Babîyê mi ho ça?         Înan va “Babîyê to bineyke verê cu ame, yew citeyê sewlê to girewtî û şi. Halê ey perîşan bi, lez şiyerê biresê ci.

Înan cayo ke babîyê mi tira şi, ma rê tarîf kerd. Ez û xalzayê xwu ma kewtî dima. Meseleyê sewlan zî wina bîya. Senî ke xebera vîndîbiyayişê mi bena vila, xebere dîyena bitune Xançukijê ke hê naver de hetê Dara Hênî de. Xalanê babîyê mi, xalanê mi pêro seferber benê geyrenê mi. Heta şinê Tarçure ra yew merdim anê. Ey rêça lingan weş vetêne. O merdim rêçe vejeno beno serê yew zinarî û rêçe uca de bena vîndî. Aye ser o her kes vano xwura enê çirrî ra ginayo war,yew uca ra sax nêxelesîno.Kes îna leze, ey ca zî nêkeno.

Binê zinarî zaf xorîn bi, yew uca ra bişîyêne war xelasê ey çin bî. O merdimo rêçger persê numreyê sewlanêmi keno. Semedo ke pê tam bawer bibê a rêçe yê min a yan nê, vano gereka şima şiyerê sewlanê ey biyarê. Babîyê mi eno vateyê rêçgerî ser o perîşan beno û bi vazdî yeno keye ra sewlanê mi gêno beno. Cînî senî enê halê babîyê mi vînenê haware înan zî beno zêde.

Pancêsê aşma qemerî bi. Şewe roştê aşme ra bibi sey rojî. Ma zaf-tay şî, yew newale de resayê ci, ez tersena xwu ci rê eşkera bikerî. Ez ewnîyaya o halê babîyê xwura, zerrîya mi ci rê veyşa. Eke îşligê ey ho dirate gojakê ey hê akerde, hê serê pantolanê ey de vano hawar mi rê hawar. O qayde rayir şino. Mi va hinî se beno wa bibo, ez qîraya mi va “Bawoo, bawooo!” Veng tira nêvejîya. Ti vanê qey ho yewna alem de. Qasê davîst metreyî mend ez ci resî, mi dî ez ferq kerda, ewnîya mi ra, va “Lawoo, lawooo!” Û vengê ci peysa. Mi zî va “Bawoo, bawooo!”

Ma hetê yewbînan a vazda. Sey fîlmanê tirkan ke eşqî ser o waştî senî ke yewbînan ra kewenê dûrî, dima wexto ke hesreta înan qedîyena, resenê yewbînan, giran-giran hetê yewbînan ra şinê, o mesafeyo teng, a hele de beno dûrî, ê ma zî wina yew çî bi. Ma resayî yewbînan û ma bi hesret verard şî yewbînan a. A hele de mi dî babîyê mi milê ci ver ro ame war û mi ver de gina erd ro. Ez ewnîyaya babîyê mi hîşarê xwu nîyo, xemêyayo.

Mi hêdîka serreyê ey na hewa û na serê çaqanê xwu, ez veng dana ci, ez se kena nêkena, hîşarê xwu nêbeno. Eno halê ey ez zaf tersnaya.

Bineyna badê cu, mi dî, eke ema mi pa çend tenanê bînan ameyî verê ma, va “Kekoo, kekooo, bira! Adir kewt keyê mi, eno çi hal o?” A hele mi dî babîyê mi çimê xwu akerdî, ewnîya ma ra û va se biyo, ma hê ça?Xwu kerd raşt, hîşê ey ame sere. Ez zî a hele wurişta, mi çirpû vazda, mi xwu eşt peyê ema xwu. Babîyê mi va“Enê veradeyeyî bigêre xwu dir bibere dewe, wa mi ra nêasîyo, siba zî yew kelce bigêre xwu dir biya.”

Babîyê merdimî her çiqas çewî ra hêrs bibo zî, semedê hewlîyeyo. Heskerdişê babî û dadî ewladî ser o bêtarîf o, yew babî û dadî zî tengî û tehlîyê tutanê xwu nêwazeno. Semedê înan her çîyê xwu feda keno. Emrê mi ginayo şeştî û di, çirey o halê babîyê mi, mi vîr ra nêşino.

* * *

Embazê mi eno qayde meselaya xwu qisey kerde. Zaf weşe bî. Ez ameya keye, mi zî nuşte. Mi va şima zî goşdarî bikerê.