Hetanî Ma Rastîya Xo Mezanê

Mîyanê dêrsimijan de qisey beno ke wexto ke Şêx Seîd duştê dewlete de sere bidaro we merdimanê xo gêno şono Axdat, dewa Seyîd Rizayî. Seyîd Riza wazeno ke mêmananê xo rê sogis bikero. Merdimê Seyîd Rizayî wexto ke malî sere birnenê, Şêx Seîd îtîraz keno vano, wa merdimê ma kardî biancê. Yanî, goştê qurbanê destê elewîyan nêwenê.

Beno şodir, Şêx Seîd Seyîd Rizayî ra perseno ke duştê dewlete de piştîya înan gênê, tede birayîye kenê yan nêkenê. Seyîd Riza vano, şimayê ke qurbanê destê ma nêwenê, ma şima de senî birayîye bikîme?

No rîwayet mîyanê dêrsimijan de sey sanika Marê Qolî qisey bena. Sanika Marê Qolî mîyanê kirmancan de namdar a.

Yew merdimek û yew mar benê dostê yewbînan. Lajê merdimekî xayînîye bi marî keno, dano piro û dimê ci qerifneno. Mar dano pede lajekî kişeno û heyfê xo gêno. Dişmenîye kewena mabênê her di hetan. Merdimek rojêk vejîyeno şono verê marî ke pîya bêrê werê. Mar vano, hendo ke lajê to binê erdê sîyayî de bo, hendo ke dimê mi wina qol bo, werêameyîşê min o to nêbeno.

Na meselaya Şêx Seîd û Seyîd Rizayî rast a yan nîya, şonê, vistewre û emirberê Seyîd Rizayî Hemedê Boxeyî ra pers kenê. Hemedê Boxeyî vano: “Ney ney, haşa haşa! Heq bo ke îlawe ya, Heq bo ke îftîra ya. Ma caran Şêx Seîd Dêrsim de nêdî. Şêx Seîd caran nêameyo Axdat, nêameyo keyeyê Seyîd Rizayî.”¹

Û Hemedê Boxeyî vano ma meseleyê Şêx Seîdî wina hesnayo:

“Mart nême bî. Hesen Xeyrîyî (mebusê Dêrsimî yê meclisê verênî) mektube rusnabî û mektuba xo de vatîbî, Şêx Seîd bi şarê dormeyî sere wedarito, Xarpêt girewto, şîyê Dîyarbekirî ser. Ma hetê Şêx Seîdî der îme, pîya yîme. Hendo ke bese kenê, orteyê xo de rew ra bierzê merkezanê hukmatî ser. Seyîd Rizayî kî Alî Axayê kalan rê vat, ma erzenîme Xozatî ser, şima kî bierzê Erzinganî ser ke Erzingan bixercilîyo, nêşoro Şêx Seîdî ser.”²

Ya, emirberê Seyîd Rizayî wina behsê ê rojan keno. Na qisaya xo ser Seyîd Riza û merdimê xo çekan girê danê, şonê Xozatî ser. Hîna ke nêeşto ser, xebere yena ke ordîyê tirkan Meletîya ra peyser ameyo Xarpêt girewto, eskerê Şêx Seîdî peyser ancîyayo bi Pali. Naye ser Seyîd Riza texilîyeno nêerzeno Xozatî ser, peyser yeno Axdat.

Emirberê Seyîd Rizayî wina behsê ê rojan keno; ma rîwayeto corêno ke sey sanika Marê Qolî qisey beno?...

No rîwayeto ke meqsedê xo elemeşkera yo, mi fekê çendayê kesan ra goşdarî kerdo. Tayê dêrsimijî seke yewbînan rê şîret bikerê, mîyanê xo de bi piste-piste nê rîwayetî qisey kenê.

Peyêna peyêne, yewerê dêrsimijî çend rojan ra ver reyna bi eynî hawa mi rê qisey kerde. Ma kotî ra amebî ê meseleyî ser, nêno mi vîr. Emrê dêrsimijê ma şeştî ra zêde yo. Wina bi cidîyet û sîtemkarîye qisey keno ke gonî zerrî ra şona! Merdimê ma vat û vat, qisaya peyêne naye pira: Nika ma û nê se benîme bira!

Ez nêeşkaya bivaja ke xora înanê ke na qisa vista mîyanê şarî, meqsedê xo no yo. Mi hetanî peynîye bêîtîraz o goşdarî kerd. Wexto ke ey qisaya xo ya peyêne zî naye pira, mi bi feknermî û fekşîrinîye vat, beno ke çîyo henên nêbîyo.

Çimê xo rîyê mi ra mendî. Seke bivajo, a senî qisa ya fekê to ra vejîyena! Mi ci rê behsê Hemedê Boxeyî kerd. Merdimê ma çendayî reyî qisaya xo ya îtîrazkerdişî kerde qisaya mi ver ra. Ziwanê xo zî hebêk cîya yo. Dêrsimijî ca-ca herfa “k”yî dima “e”, “ê”, “î” bêro, herinda “k”yî de “ç” vanê. Merdimê ma zî ca-ca ney, xeylê cayan de “ç” vano. “Kêneke” ra vano “çêneçe”, “guke” ra vano “guçe”, “kalik” ra vano “kaliç”!

Wexto ke ez behsê hedîseyanê ê demî kena û Hemedê Boxeyî ha Hemedê Boxeyî vana, merdimê ma bî sûr û mor. Xora çîyêko bor o ke bîyo sey silqa sûre. Debî ha debî, çarna bi tirkî ser û teqa:

“Kardeşim ne Boxe’si? Ben o Boxe-Moxeyî ne duymuşum ne biliyorum!”

Dima çarna bi kirmanckî ser û bi fekweşîye:

“Qa kaliçê (kalikê) mi ma rê vatêne! Qay kaliçê mi zuran keno?”

Ya, hetanî ma rasta xo mezanê, “Boxe-Moxe”yê xo ra bêxeber bê, halê ma hal nîyo.

_________

¹ Mehmet Gülmez, Dêrsim’ra ve Dare Estene Seyît Riza, Weşanxaneyê Zedî, Îstanbul 1996, r. 158 (Mi goreyê standardîzasyonî kitab ra neql kerd (Murad Canşad)

² Esero Corên. r. 158-159

_________

* No nuşte "Newepel, Rojnameyo kulturî yo 15 roje, Hûmare 39, Dîyarbekir 16-31 oktobre 2012, r. 4" de weşanîyayo.