Hindîstan de Zaftewirîya Ziwanîye û Polîtîkaya Ziwanî

Hindîstan hetê zaftewirîya ziwanîye ra welatêko dewlemend o. Welat de 1600 ziwanê vilabîyayeyî ke 114 grûban de kom benê ra tu yewêk zafane (çoğunluk) nîyo. La exleb domanî bi yew ziwano ke ziwanê dayîka înan nîyo de dest bi perwerdeyî kenê.

Hindîstan de domanê ke mensubê grûbanê serdestan nîyê, xaseten ê dezawantajin ê. Nê grûbî; Qebîleyê ke Qanûnen Şinasîyenê, merdim eşkeno wina rêz bikero, ê ke cayanê tenhayan de ciwîyenê, ê ke koç kerdo şîyê cayê ke ziwanê înan ra cîya sewbîna ziwan de qisey beno (nimûne, yew domano maharashtrayij ke Gujarat de ciwîyeno) û ê ke dorûverê bajaranê girdan de ciwîyenê.

Rewşêka winasî de persa kamcîn ziwan seba perwerdeyî munasib o, demeyêko derg bîya meselayêka bingehîne. Nika na babete de, seke çarçewaya programê Seba Her Kesî Perwerde de bîyêne, resayîşê perwerdeyî û perwerde de averberdişê kalîteyî her wextî ra hîna muhîmêr bîyo.

Zafê mintiqayê muxtarî (özerk bölgeler), ê bi xo qerar danê ke dibistane de kamcîn ziwan yan zî ziwanî bibê ziwanê perwerdeyî. Herçiqas polîtîkaya neteweyî tewsîye bikero ke dibistanan de ziwanê dayîke bêro bikarardiş zî seba ke no mewzû de dîrektîfê ke bêrê tetbîqkerdiş çin ê, polîtîkaya dewlete mintiqa ra mintiqa cîyayîye nîşan dana. Mintiqayê muxtarî umûmen yew ziwano xurt yê a mintiqa ke ziwanê resmî yê dewlete yo (nimûne, mintiqaya Tamîl Nadu de tamîlkî) yan zî îngilizkîya ke her şino zêdîyena sey ziwanê perwerdeyî yena bikarardiş.

Pratîk de no yeno çi mana?

Di modelê hîrayî vejîyenê meydan:

* Ê verênî de, malimî ziwanê cayîyan sinif de qedexe kenê, tena ziwanê serdest yan zî o ke sey standardî dîyar bîyo bikar anê.

* Ê diyin de, cayê ke ziwanê perwerdeyî tena yew ziwan o (nimûne, Jammu û Keşmîr de bi îngilizkî û kitabanê îngilizkî reyde) ziwanê dayîke bi hawayêko gayrî-resmî yeno bikarardiş. Na rewşe de herçiqas malimî materyalanê îngilizkî bişuxulnê zî seba ke babetan îzeh bikerê ziwananê cayîyan de îzeh kenê.

Her di rewşan de zî domanî herinda ziwanê ke fehm kenê de perwerde bivînê û terman fehm bikerê de, lebitîyenê ke yewna ziwanî bimusê. Seba ke nêeşkenê têkilîye (iletişim) ronê lebatê pêşkêşkerdişê perwerdeyêkê hîna bikalîteyî zî bîlasebeb xerc benê.

Hindîstan de Zaftewirîya Ziwanîye û Polîtkaya Ziwanî

Pêşnîyazî

Îcab keno ke dest pêbibo alternatîfê vera yewziwanîkerdişî munaqeşe bibê. Modelê perwerdeyê çut-ziwanîye îstîqametê stratejîyanê cêrinan de ganî bidîqet bêrê plankerdiş:

*Qabîlîyetê grûbanê ziwanî û domananê înanê 5-6 serreyan bi rayîrê xerîtekerdişê (haritalandırma) sosyo-lînguîstîkan bêro dîyarkerdiş,

*Plankerdişê texsîskerdişê çimeyanê cayî û mintiqayîyan de ganî zaftewirîya ziwanîye bidîqet daxilê hesabkerdişî bibo,

*Profîlê ziwanî ke maliman û domanan pîya gênê xo zere ganî bêrê amadekerdiş,

*Seba ke cewab bidîyo îhtîyacanê ke dîyar bîyê, ganî modelê çut-ziwanîye û programê xo zî bi hawayêko pêt dekewê mîyanê stratejîyanê cayîyan û daxilê sîstemê perwerdeyî bibê.

*Mintiqayanê ke domanî di yan zî hîna vêşî ziwanan reyde benê pîl, derheqê pratîkê ke waştişanê mintiqa rê benê cewab zî tede, ganî bi cigêrayîşan (action research) çareyê newekerdoxî (yenilikçi) bêrê averberdiş,

*Seba ke biresê senînîya (nitelik) perwedeyêkê başî ganî piştgirîya malimanê çut-ziwanîyan bêro kerdiş û îstîxdam bibê,

*Ganî bi brokratanê perwerdeyî, plankerdox û perwerdekaran bidîyo zanayîş û înan de hîsîyatêk virazîyo ke, ziwano yewin averşîyayîşê zîhnî (cognitive) yê domanî de û hetê domanî ra musayîşê ziwananê bînan de muhîmîyêka çiqas heyatî de yo,

*Ganî perwerdeyê ziwanê yewin û diyin û metodê perwerdeyî bêrê averberdiş û destekkerdiş,

*Heme mintiqayanê muxtaran de, polîtîka û normê ke wendegehan de perwerdeyê bi ziwanê dayîke destek kenê bêrê teşwîqkerdiş.

Nê nêzdîbîyayîşê (yaklaşım) ke cor ra behsê înan beno ra qismêk mintiqayanê muxtaran Andhara Pradesh û Orissa de yenê ceribnayîş. Meselaya bingehîne ke tîya de tehqîq (sorgulanma) bena, pratîkê perwerde de bikarardişê ziwanê dayîke, nê mudaxeleyê ke behsê înan beno, bi pêroyî, mudetê dergî de û bi domdarî bêrê hîrakerdiş û vila bibê.*

Dhir Jhingran

Mudirê Dibistane, Wezaretê Averberdişê Çimeyanê Merdiman, Hindîstan

djhingran@nic.in

Shireen Vakil Miller

Domanan Bixelisnê, Hindîstan

s.miller@scfukindia.org

Sewbîna zî biewnîn: Language Disadvantage: the Learning Challenge in Primary Education, APH Publishing Corporation: New Delhi, by Dhir Jhingran, 2005

Language and Education: Meeting the Needs of Linguistic Minorities in Delhi, unpublished dissertation, Institute of Education, University of London, by Shireen Miller, 2005

__________

* Na meqale buroşurê "Perwerde de Tetbîqê Ziwanê Dayîke, Tirkî ra çarnayîş: Roşan Lezgîn, Weşanê DÎSA, Dîyarbekir 2013, r. 17-18" de weşanîyaya