Hozanê Hardê Dewrêşî: Memed Çapan

"Duştê qirrimê na qomî de mi qersûne nêeşte hama kilamî vatî!"

(Mehmed Çapan)

Memed Çapan Mazgêrd-Qilaçîye (Kalaycı) de 15 adar 1945 de amewo dîna. Nifûsê dewlete de 15 temûz 1947 nusîyayo. Ney ser o vano “Mamûrê dewlete çike fikirîyo o tarîx nusnito.” Vano “Nameyê pîyê mi Îvrahîm, nameyê maa mi Zeyneb a. Ma hetê ezbete ra Kuresiz îme.” Pîyê Memedî leyê Alî Koçî de maraba biyo. Alî Koç Kuresizû ra axayê dewe biyo. Axa ke şiyo kotî, ê kî dima şiyê. Jê velgê verê vayî Hardê Dewrêsî ser o çerexîyê.

Hona şeş-hewt serre biyo ke Davud Sularî amo dewa înû. Sazê Davud Sularî û kilamûnê ey rê biyo heyran. Binê goza pîle de ey ke venga Heqî dayo, mot biyo mendo. Davud Sularî halê ey ke dîyo pî ra vato “Lacê xo bide, leyê mi de bireso.” Hama pîyê ey nêwaşto. Memed nê halî ser o, xo ve xo zaf sa biyo, çike pîyê ey o nêdayo. Hama hetê ra kî biyo mirûzin, çike ey saz ra zaf hes kerdo. Waxt vêrdo ra, Memed biyo 16 serrî. Maa xo, nîyadayo ke tesela Memed nêbirîna biza xo rota, pêro pereyî dayê ci. Nişto areve şiyo Erzingan de dikanê Alî Soylu ra sazê xo gureto. Zaf sa biyo, nêzonito ke se bikero.

Memed Çapan, mektebo verîn çêyê xalê xo de, Mazgêrd de wendo. Vano “Mi hata o waxt jû qese tirkî nêzanitêne. Tirkî, na mekteb de sinifa verîne de mûsayîme.” Dima mektebê “Fransız Filolojisi” ke qazanc kerdo, poşt de saz, şiyo Estemol. Memed 22 serrîya xo de jû xorto feqîr biyo. Na sevet ra hetê ra wendo, hetê ra kî gurîyo. Talihê ey çêna Tatarû ra Emîna ey rê kerda waştîye. Na çêneke de zewejîyo, hama mekteb ra kî qirfîyo. Roze ve roze derdê dabare biyo giran. Se bikero, peynîye de sazê xo bîla roto. Talî de nîya dayo ke guretoxê sazî Aşik Daîmî biyo. Hawarê ey rê Wezaretê Perwerdeyî (Eğitim Bakalığı) resa, çike heqa malimîye da ci. Memed endî biyo malim. Cênîya xo ra pîya, ravêr şiyê hetê Karadenîzî de Bartin û Zoguldak. Dima ameyê Estemol. Memed na rey kî biyo malimê franskî. Serrê ra jêde nêşiyo ke Mazgêrd-Muxundu rê biyo malim. Hama cênîya xo bese nêkena bivindo. Mejbûr o kî pîya sono Estamol, helvet oncîya betal o. Hem endî hîrê tenî yê, çike domonê xo biyê. Memed Çapan vano “Emîna zaf derdê mi ont. Aye ra di lacê mi bî. Name hurdemîne kî mi nayî pa. Nameyê pîlî, nameyê Emîna rê sevev, Emîn, Serva şîîrê Nazimî ‘Güneşi İçenlerin Türküsü’ kî Akın, yanî ‘Emin Akın’ na pa. Nameyê lacê qizî kî hetê ma ra namdar jû mêrik bî. Mi ey ra zaf has kerdêne. Nameyê ey kî Kalo Gonc bî. Ey rê sevev ‘Gênco’ na pa. Çi hêf ke lacê min o pîl Emîn Akin, jû qezaya trafîkî de bî seqet. Di serrî ra ver şî heqîya xo.”

Tesîrê Ruhî Su

Memed Çapan, Mazgêrd-Muxundu de, mektebo verîn ra alvozê xo Îmam Genç (birayê Kamer Gençî) ra dost o. Çêyê Îmamî de Ruhî Su gos dano û zaf pê qayîl beno. Memed Çapan 1976 de hesneno ke konserê Ruhi Su esto. Solixê xo cayê konserî de cêno. Naca Ruhî Su vîneno û xo dano naskerdene. Ci ra serva koroyê ey destûr cêno. Koro de kirmanckî kilama “Seter o” waneno. Ruhî Su, telebewûnê xo ra vano “Canê mi, na kilama ke Memedî wende, nayê ra ez henî fam kena ke uca de jû qom esto û zonê ê qomî kî esto.” Dima sandalye ra yeno ra xo ser, reyna vano “Memed firaqet bivinde, kilama ke to va, komunîzm ra kî talukeyî ya.” Memed Çapan vano “Ruhî Su, teyna hunerkar nêbî. Însonode xas bî. Dostê pêro qomû bî. Mi pêro qomû ra haskerdiş tenê kî ey ra mûsayîne. Çike ey zagonê qomû ra has kerdêne. Kilamû ra has kerdêne.”

Serrê Xerîbîye

Rozê Memedî, wertê feqîrên de vêrdê ra. Xêra cîrana xo Gonil Xanime, pay ra mendê, çike Gonil Xanime cênîya ey rê kî karê derzinî û deştiş mûsnito. Na sevet ra aye jê waa xo vênita. Pereyî ke kutê ra dest, şiyo Unkapani de hosta Osmanî ra sazo newe gureto. Memed nê serrû tayê waxt ameleyên kerda, tayê waxt cîgere viraşta û rota. Rozê hesneno ke Maltepe de polîsû dormê Mahîr û Cevahîrî ke çarnito ci ra pers kerdo vato “Jû tirk çitur çiyo nîyanên keno?” Memedî cewabê Cevahîrî ra roşta xo cêno “Ez tirk nîyo, ez kirmanc o.” Memed Çapan konserê xowo verîn Şan Tiyatrosu de dano, hama ebe xo kî jêde pê qayîl nêbeno.

Feqîrîye çêyê Memed Çapanî peynîye de riznena. Waştena cênîya xo ser o, bi qerarê mehkema benê ciya. Memed Çapan nê halî ser o sazê xo cêno çê ra û di domonûnê xo ra qirfîno. No şiyayiş şiyişo henî biyo ke teyna Estemol ra nê, 1986 de Tirkîya ra kî vêreno, sono Yûnanîstan. Îta hîrê serrî înşaatû de gurîno. Memed Çapan vano “Rozê, jû ca de, destê mi de saz, mi xo rê kilamî vatêne. Dima jû çêneke ame leyê mi. Zaf hunerê mi qayil biya. Ma jûvînî rê bîme meftûn. Nameyê aye Hanelore Wörle bi. A almane bî. Almanya de malimêna muzîkî kerdêne. Mi rê vîze vete, pîya şîme Almanya. Serre û nîm zewejîyayî mendîme. Dima ferqê zagonî ra bîme cîa.” Memed Çapan xeylê serrî Stutgart de baxçevanên kerda. Naca ra biyo teqawut. Çêyê karkerû de mendo, hona kî uca maneno. Helbet muzîk ra qe nêvêro. Hetê ra kî muzîkî ser o derse gureta. Memed Çapan, zonê dayika xo kirmanckî ra zovîna tirkî, yûnankî, almankî, franskî zoneno. 

Hunerê Ey Ser o

Kilamûnê Memed Çapanî de rêça 38î, kesreta jîyar-dîyarû, hesreta welatî û hetê ra kî barê dîna, esq esto. Munzur Bava, Duzgin Bava, Dayê Dayê, Zengerîye, Çayê Berbena, Mezela Seyîde Mi, Şîre, Dêrsim Mi rê Beso, Apo Sileman… nînû ra tayê yê.

Memed Çapan deva-deve 50 serrî zerrê xo de çike kerdo tarve ebe hunerê xo ardo ra zon. Serra 1992 de albumê “Elê”, 1997 de “Axdat” û 2005 de kî “Destanê Derê Laçî” viraşto. Helbet kilamê ke ey viraştê û vatê hondê kêm nîyê. Hunermendû ra zafê tenû kilamê ey wendê. Nînû ra tayê; Aynur Doğan, Nîlufer Akbal, Beser Şahîn, Şivan Perwer, Yilmaz Çelik, Nîzametîn Ariç, Ahmet Aslan, Kardeş Türküler, Grup Yorum, Metîn-Kemal Kahraman, Gule Mayera, Şengul Pak, Abîdîn Biter û Ferhat Tunç o. Vano “Mi kesî ra jû quris pere nêwaştî, çike alaqawa înû, mi rê malê dîna bîye.”

Memed Çapan, hondê serre xeribîye dîya, feqîrîye dîya, hama rozê omidê xo vînd nêkerdo. Mi no halê ey, 5 gujîge 2016 de konsero ke hunermendû serba ey da (Memed Çapan 50. Sanat Yılı Konseri) uca de kî dî. “Mezela Seyîdê Mi” ke va, Sey Riza ser o “Sond wendîme ke rozê hêfe to cême” vatene ra reyna kerd eskera. Memed Çapan, zon û zagonî ser o zorbajêna dewlete qewûl keno, hama kirmackî ser o alaqawa cêncû rê zaf sa beno. Vano “Cêncî, ewro zonê xo rê, zagonê xo rê û welatê xo rê tayêna wayîr vejînê.”

Pêro kilamê Memed Çapanî wayirê hêkatûn ê. Helbet nînû ra cayê tayine zovîna yê: “Mezela Seyîdê Mi” Seyîd Rizayî ser o, “Bava Duzgin”  jîyara Dêrsîmî ser o, “Dayê, Dayê” maa xo ser o, “Apo Sileman” Silê Qizî ser o vatê ke zerrê ma kenê parçe.

Mezela Seyîdê Mi

Ez o şûne diyarê mezala Seyîdê xo

Çîçegî biyê têra, vana cenet o

Mi kelê xo birna hîra vineto

Seyîdê mi naleno xorî ve xorî

Cêr Hardo Dewrês, cor asmêno kewe

Çimanê ma nêkuno hewnê sewe

Tomir bijêr bicinê dewe ve dewe

Belkîya eve lawikû sodir kerî

Pîrê mi pers kena, pîre de xas o

Ma rê sayîd o; Hardo Dewres o

Hêfûne xo cême roze dereso

Nalêna pîrê xo ser sondû burî

Duzgin Bava

Vera Qisleyî de mekan gureto

Namê Duzgin o, Duzgin Bava wo, Bava Duzgin o

Henî ke efkar keno çi ra vineto 

Namê Duzgin o, Duzgin Bava wo, Bava Duzgin o

Xo çarnon Jêle cêron ververo

Jêla zelal a, ma rê heval a

Vana efkar meke, na wo rusneno

Namê Duzgin o, Duzgin Bava wo, Bava Duzgin o

Dayê Dayê 

Dayê, dayê, dayê, dayê 

Bêkesa bêwayê 

Felek qemîs biyo 

Şiya hardo şiyayê 

Ez o çê rijîyayê

Dersîm vera sono 

Welat Mamekîya 

Dayê qesey bike 

Çi dîya çi nêdîya 

Çi ra heredîya

Vana hîris û heşt o 

Tepîya vêsanî ya 

Lacê mi çi pers kena 

Awa ke ma dîya kes nêdîya 

Omrê mi qedîya 

Apo Silêman

Apo Silêman

Ma be xêr dî

Ti xêr ama

Payna ro neway serrî

Henî ama

Apo Silêman, xalo Silêman, kalo Silêman

Ez pers nêkon ti ça ama

Senê heyat o, se vana

Derdû kena têra eve kemana

Apo Silêman, xalo Silêman, kalo Silêman

Ameyîme ginayîme ro mala ma

Ma ra dûrî mend welatê ma

Çîçegê kowû biya meymanê ma

Apo Silêman, xalo Silêman, kalo Silêman

Ti ke şiya wertê qomê ma

Eke to ra pers kerd serva ma

Vaze Mem naleno eve zonê ma

Apo Silêman, xalo Silêman, kalo Silêman.”

Memed Çapan, wertê Dêrsimjû de hunermendo pîl o. Ey çike dîyo o vato. Ravêr zerrê xo vêsno, dima zerrê ma. Ez ke ey gos dan, ti vanê Hardo Dewrês gos dana. Kalikê xo, pîrîka xo gos dana. Hetê ra kî serm kena, bena mirûzin. Çike o hona jê dara azgilêre pay ra wo! Zonê ma ra vano, omîdê xo qe vîndî nêkeno. Verê cêncû de jê çila wo. Helbet vêseno, hama sewla ey ra ma kî tarî ra vejîme.

________

Not: Nuştişê enê nuşteyî de mi roportajo ke mi roja 5 kanûn 2018 de kerdbi, nuşte û roportajê Fadıl Öztürkî (www.artigercek.com/dersimin-mulksuz-ozani-memed-capan ), (http://www.mehmetcetin.info), nuşteyê Şerîf Karataşî (www.evrensel.net/haber/271418/dersimin-modern-ozani-memed-capan) û konserê “Memed Çapan 50.Sanat Yılı Konseri” ke Hayatın Sesi Televizyonu organîze kerdbi sey vîdeo Youtube de weşana bi ra îstîfade kerd.

Çime: dersimgazetesi.org