İlk Zazakî gazete 'Newepel' kapanıyor

Yedi yıla yakın yayın hayatını devam ettiren Kürd medyasının ilk Zazakî gazetesi Newepel 100. sayısından sonra yayınını durdurma kararı aldı. Newepel’de bugüne kadar birçok kişi Zazakî yazılar yazmış ve yine birçok türde eser gazetede yer almıştı.

Kürtçe’nin Zazakî lehçesinde son yıllarda önemli yazılı ürünler yaratıldı. İlk Zazakî gazete olan Newepel gazetesi de bunlardan biri. Zazakî için önemli bir birikim yaratmış olan Newepel gazetesi yayınını durdurma kararı aldı. Gazetenin sorumlusu Kürd yazar ve gazeteci Roşan Lezgîn ile Newepel gazetesini ve gazetenin yayınını durdurma kararı hakkında konuşuyoruz.

“Tarihi bir olaydır Newepel”

Roşan Lezgîn Newepel gazetesinin, nasıl bir motivasyonla yayınlandığını şöyle anlatıyor: “Newepel gazetesinin ilk sayısı 15 Mart 2011'de, Newroz'dan hemen önce çıktı. Öteden beri, yasaklı dönemlerde, hep yazıyordum zaten. Özellikle Zazakî Kürtçesinde yazı dilinin gelişmesi, okuryazar kitlenin oluşması, yazarların, dil aktivistlerinin yetişmesi için, sahada, halkın içerisinde, Diyarbekir'de günlük olarak hep mücadele içindeydim. İşte Türkiye'de az bir yumuşama ortamının da oluşması, bu çalışmalarımızı biraz daha geliştirme fırsatı verdi bize. Bazı arkadaşların da yardımıyla www.zazaki.net sitesini açtık, kurslar veriyorduk. Bu arada dernekleşmek de istedik. İlk başta birçok kişi bir araya geldi, neticede kurduk. Dernek çalışmaları çerçevesinde onlarca kurs verdim Diyarbekir'de. İlk Zazakî gazete olan Newepel'i bu çabalar çerçevesinde, dernek çatısı altında çıkardık. Genel olarak ulus bilinci oluşturma, milli kimliğin en temel harcı olan dili geliştirme, milli kültür oluşturma gibi uzun soluklu çalışmalarda insanlarımızın kahir ekseriyetinde bilinç yetersizliğinin olduğu ortadadır. Bu yönde mücadele ettiklerini sananların çoğu ise, daha çok kahvehane tarzı sohbetlerle, salon toplantılarıyla, Türkçe olarak polemik içeren siyasi yazılar yazmakla, tartışmakla yetindikleri, bununla tatmin oldukları da ortadadır. Ama biz birkaç arkadaş, gazeteyi devam ettik ve kararlı bir şekilde, altı buçuk yılda 100 sayıya ulaştık. Başka diller için, hatta Kurmancî Kürtçesi için pek kayda değer olmayabilir bu. Ama yazınsal bir kültüre sahip olmayan, daha çok kırsal alanda kullanılan, verbel bir dil olan ve katı Türkçe asimilasyonun etkisiyle konuşanlarının günden güne eriyip gittiği Zazakî Kürtçesi söz konusu olunca, tarihi bir olaydır Newepel. Böyle bir sürecin merkezinde yer almış olmanın gururunu yaşamak gerekir ama burukluğumuzdan onu bile yaşayamıyoruz.”

Newepel’in ilk 50 sayısında 15 günde bir sonrasında da ayda bir çıkmaya başlayan gazeteye maddi manevi destek verenler hakkında Lezgîn şunları söylüyor: ”Yüzde doksan, yüzde yüz yükü bir iki kişinin sırtındaydı hep. Gazete bu! Bir yazıyı düzeltmek için bile insanın bir günü gidiyor, on saatini vermek durumunda kalıyorsun bir yazıya. Çok zaman istiyor, hep yoğunlaşma istiyor. Ev var, çoluk çocuk var, geçim sorunu var, daha başka birçok farklı uğraş var, sosyal ilişkiler var… Bir yandan gazetenin basım masrafı var. Zamanımızın, nefesimizin, gücümüzün yetmediğini görünce, durdurmaktansa tempoyu düşürmek, ayda bir çıkarmak, bu şekilde devam etmek doğrusuydu. Oysa ilk başlarda, 15 günde bir çıkarırken, bir süre sonra haftada bir çıkarmayı, sayfa sayısını artırmayı hayal etmiştik. Maalesef ayda bire geriledik. Gazetenin matbaa masrafında, birçok sayıda kimi arkadaşlar birer, bazen iki sayı için katkı yaptı. Sağ olsunlar. Ama dile yönelik gerçek bir ilginin, olması gereken ilginin, heyecanın olduğunu söyleyemem. Genel olarak okurlarımızı da yazarlarımızı da kendi gayret ve çabamızla oluşturmaya çalıştık adeta. Yazarların çoğalması ise, benim açımdan, hepsinde olmasa da, aslında uğraşacağım, haşır neşir olacağım, nazına tuzuna katlanmak durumunda kalacağım kişilerin çoğalmasından, böylece yükümün ağırlaşmasından başka bir şey olmadı. Kendi ana dilinde yazmaya başlayınca, birçok kişi, adeta çocuklaşıyor, "Ali gel" seviyesine iniyor, sanki şakasına yazıyor gibi, hatta kimilerinin minnet bile ettiğini gördüm. Her gün senden ilgi motivasyon beklemeye başlıyorlar. Az bir ihmal ettiğinde veya artık biraz daha düzgün yazman gerekir dediğinde, bu kez kızıp tersleşiyor kinlenenler bile oluyor.” 

Newepel’in 100 sayısında 360 kişi yazdı

Newepel’in yayın yaptığı süre zarfı içinde birçok kimsenin gazeteye yazdığını belirten Lezgîn sözlerine şu şekilde devam ediyor: ”Newepel'in 100 sayısında 61 tanesi kadın 360 kadar kişinin yazısı veya eseri yayınlandı. Bunlardan 44 kişinin yazıları, eserleri başka dillerden, Kürtçenin diğer lehçelerinden çevrilmiş ya da başka kaynaklardan alınmış. Geri kalanlar, bizzat Newepel'e yazmışlar. Bunlardan da, en az 250 kişi, ilk kez Newepel gazetesinde veya verdiğim kurslar neticesinde yazmaya başladı. Newepel'in en önemli başarısı budur. Yani biz Newepel ile Zazakî okuma-yazma kültürünü oluşturduk, geliştirdik, yazar yetiştirdik. Gelen yazıları redakte ederken adeta bunu dil kursu gibi kullandım. İlk kez Zazakî yazanlar, çok kötü başlıyor; alfabe, imla, gramer vs diğer yazım kuralları açısından çok sorunludur yazıları. Ama biz, oldukça müsamahakâr, sevecen, hoşgörü ve teşvik edici yaklaşım gösterdik hep. Yazılarını redakte ederken, değiştirdiğimiz, düzelttiğimiz her bir harfi, sözcük ve cümleyi, koyduğumuz her bir nokta veya virgülü, word dosya üzerinde kırmızı olarak işaretledik. Yayınlamadan önce yazının düzeltilmiş halini görmeleri için kendilerine geri gönderdim hep. Kendi yazdıkları metin ile karşılaştırmalarını, böylece hatalarını görerek bir daha yazarken daha düzgün yazabileceklerini önerdik. Bunu dikkate alıp oldukça ilerleyenler de oldu. Örneğin, ilk kez Newepel'de yazmaya başlayanlardan yirmi kadar kişinin bir veya birkaç kitabı yayınlandı, kitapları yayımlanacak olanlar da vardır. Ama öte yandan, işe ciddiyetle yaklaşmayan, yazısı yayınladı diye naif bir duyguyla kendini tatmin edilmiş olarak görenler daha çok."

Newepel’de, sözlü halk edebiyatına ait birçok eser yazıyla buluştu

‘Newepel’in tamamen ilk Zazakî gazete olarak yayın yapmış olması onu Kürd medyasında farklı kılıyor. Sanırım Newepel’in diğer bir özelliği birçok Zazakî sözlü edebiyat ürününün yazıldığı dolayısıyla da arşivlendiği bir alan olması. Acaba ne kadar ve ne türde Zazakî sözlü edebiyat ürünleri Newepel’de kendine yer buldu?' sorumuza, Lezgîn şu şekilde yanıt veriyor: “Newepel'in tamamen sivil bir teşebbüs olarak çıkması, herhangi bir siyasi klik veya örgüte angaje olmaması onu Kürd medyası içerisinde farklı ve özgün kılıyor asıl olarak. İkincisi, yazar, dil kadrolarını yetiştirmeye odaklanması ve bunu başarması diğer çok önemli bir özgünlüktür. Sözel bir dili yazılı dile çevirmeye çalışırken, dilin kapasitesini, kullanım alanlarını genişletmeye çalışırken, dilin dikkatli bir şekilde aslına uygun olarak kullanılması çok daha önemli bir özgünlük. Bundan dolayı Newepel, öyle sıradan basit bir haber gazetesi olmadı. Daha çok yazar yetiştirmeye, edebi eserler ve edebiyatla ilgili izler çevre oluşturmaya, bir yandan da ölen her bir yaşlı insanımızla kaybolan Zazakî sözel edebiyatı derlemeye, kaydetmeye ve yayınlanmaya çalıştı. Örneğin, Newepel'in 100 sayısında yeni üretilmiş 341 şiir ve 44 öykü yayımlandı. Yine halk edebiyatından 81 masal, 137 mesel, 53 klam, 49 fıkra, 32 çocuk oyunu, 42 yerel yemek tarifi ve onlarca efsane, bilmece, saymaca, ninni, deyim, atasözü ve diğer başka sözel edebiyattan eser derlendi ve yayınlandı. Bunlar, hazine değerinde eserlerdir Zazakî için. Dilsel özellikleri, esasları en titiz bir şekilde korumaya çalışarak, bilimsel bir yöntemle bunları yaptık. Yine 67 farklı kişiyle yapılan röportajlar var; bunlar kültürel sanatsal bir hafıza oluşturdu adeta. Ayrıca 900'den fazla çeşitli makale ve yazı yayımlanmış Newepel'de. Zazakî olarak üretilmiş bir düşünsel dünya bu aslında. Yazınsal kültürü olmayan Zazakî için bunlar çok değerli, çok önemli. Ve çok daha önemlisi, sözel dilin yazı diline evrilmesi konusunda çok ciddi bir mesafe alındı. Sadece kırsal sahada kullanılan Zazakî, artık haber dili, makale diline dönüştü, dilsel kapasite oldukça gelişti Newepel ile. Newepel, Zazakînin imajını yükseltti. Bütün bu gelişmeler öyle tesadüfî olmadı, tümü en ince ayrıntısıyla düşünülerek, tasarlanarak, kurgulanarak, sonuçları tahmin edilerek geliştirildi. Benim açımdan çok zorlu bir süreçti Newepel ama başarılı bir öyküdür, gurur duyuyorum, milletimiz için gurur kaynağıdır Newepel. Yazar ve dil kadrolarını yetiştirme açısından Kürd milletinin enerjisini tüketen, heba eden siyasi hareketlerin, partilerin yapmadığını, yapamadığını Newepel imkânsızlıklar içerisinde başardı.”

“Bir yere kadar geri dönüşümü oldu çabalarımızın elbette”

Lezgîn, Newepel’in yayın hayatını sürdürdüğü süre zarfı içinde okuyuculardan ne türde tepkiler aldığına dair ise gazetemize şu bilgileri aktarıyor: “Okurlardan, farklı insanlardan, farklı çevrelerden, güç odaklarından çok farklı ve karmaşık tepkiler aldık. Çok yıkıcı, yıpratıcı, bıktırıcı, marazi olanların yanında teşvik edici umut veren tepkiler de az değildi. Az önce de değindim. Dile yönelik gerçek bir ilginin, insana heyecan veren bir sahiplenmenin olmaması zaten insanın motivasyonunu eritiyor. Ama biz, sanki sadece biz tek başımıza kalmışız, başka hiç kimse kalmamış gibi davranarak, hep kendimizi motive etmeye çalıştık. Olmayan bir ilgiyi yaratmaya, oluşturmaya çabaladık hep. Bir yere kadar geri dönüşümü oldu çabalarımızın elbette. Siyasi çevrelerin, bir yandan bizi yok saymaları, bir yandan da emeğimizi talan etmeleri, yazı ve haberlerimizi çalmaları, yetiştirdiğimiz yazarlara kanca atmaları, hatta aleyhimizde kullanmaları, bu yöndeki politikaları hep oldu, yok etme baskıları da oldu. Devletin de baskısı oldu. Örneğin, ilk başlarda Bingöl'de kaç sayımız kanunsuz bir şekilde polislerce toplatıldı. Gittik, suç duyurusunda bulunduk. Gazetenin çıkmasını etkilemedi ama Bingöl'de halkın gazeteye ilgisi aniden düştü. Kimi şehirlerde, posta memurları, bilinçli olarak gazetemizi abone adresleri yerine çöp kutularına attı. Bunu tespit ettik. Açılım sürecinde üniversitelerde Kürtçe bölümlerin açılması, ilköğretimde Kürtçe seçmeli dersi için öğretmen kadrolarının açılması, gazeteye yönelik ilgiyi artırdı bir ara. Ama daha sonra devletin, hükümetin üniversitelerdeki Kürtçe bölümlere yönelik tavrı ve uygulanan politika, seçmeli dil dersi öğretmenlerinin atanmaması, dile yönelik bu ilgi ve heyecanı söndürdü tabi. Özellikle geçen yılın temmuz ayından bu yana süren ve devam eden olağanüstü hal, binlerce Kürd öğretmenin, memurun görevden alınması, bu yöndeki korku, Kürtçeye yönelik ilgiyi çok geriletti. Bu, bizim çalışmamıza da çok yansıdı. Yaratılan korku ortamında bırakın Newepel'i bizimle merhabalaşmaktan bile çekinir oldu memurlar vs. Baskı, korku ortamı çok kötü.”

‘Bir gazete için 100 sayı, önemli bir birikim. Acaba Newepel gazetesinin 100. sayısından sonra yayınını durdurma kararının temel sebepleri nelerdir?' sorumuza, Lezgîn şu şekilde yanıt veriyor: ”Gazetenin yükünü taşıyan biri olarak yayınının bu sayıdan itibaren durmasını ben istedim. Arkadaşlar, samimi olan birkaç kişi, kendileri pek yükün altına girmemek kaydıyla, devam etmemi istiyorlar tabi. Ama meşguliyetlerim çok fazla. Zazaki.Net var, yayınevi var. Ev bark var. Üniversite eğitimine devam etmeye çalışıyorum bu yaşta. Dilsel edebi çalışmalarım ise zaten sürecek. Ama bunlar olmasa bile Newepel 100 sayıda kalsın istiyorum. Bu, çok güzel bir rakam. Böyle dursun hafızalarda ve tarihte. Ortaya koyduğu performansla övünç kaynağı olsun milletimize hep. Yoksa aslında acizlikten durdurmuyoruz yayınını, başladığımız zamanki şartların çok ilerisindeyiz çünkü. Ama Newepel'in ardından boşluk kalması iyi değil tabi, hele böyle bir başarılı seviye yakalanmışken. İstiyorlarsa birkaç kişi bir araya gelsin, yeni bir başlangıç yapsınlar. Bekliyorum. Şu an iki sayı kadar hazır tertemiz redakte edilmiş materyal bile var elimizde. Başka bir isimle çıkarsınlar, elimizdeki materyali kendilerine verelim. Daha sonra da her türlü katkıyı sunmaya, yardımcı olmaya, yazı yazmaya hazırım.”