Karê wextî paşayê textî!

Zemanê ma de, wexto ke ma tut bî, zaf behsê cinan û perîyan biyêne. Hema vajêne yê her kesî, çend xatirayê cinan û perîyan estbî. Ma vatêne qey derûdorê ma pirrî cin û perî yê...

Mi zaf şinawitêne, heta mi bi xwu zî dî, zaf kesî cinî kewtêne; fekê înan ra kef û kepûr ameyne teber. Îlahîm zî cînîyê ciwanî yan zî keynayî cinî kewtêne. Tayê melayî estbî, vatêne cindarî kenê. Kesê ke cinî kewtêne berdêne verê ê cindaran, cinî înan ra girewtêne.

Senî ke merdimê hewl û xirabî estê, cin û perî zî wina bî. Tayê merdimî estbî, vatêne cinan dir zewicîyayê. Vatêne, cinî biyê aşiqê înan. Cînî yan camêrd ferq nêkeno, eke ê kesî însanan dir bizewicîyê, vatêne, cinî înan xeniqnenê. Homa bi rehma xwu şa bikero, yew xorto dewijê ma şewa veyweyê xwu şi rehmet. Vatêne, cinan dir zewicîyaye bi, coka cinan nêverda veyweyê xwu zî bikero.

Herhal qaso ke însanî estbî hende zî cin û perî estbî. Pêro zî derûdorê ma de bî, ê doranê ma de ciwîyayne. Mesela, vatêne nêbo şima awa girênayî birişnê. Bena cinan ro, veşenê, dima zewtan danê şima ro.

Vatêne, bê Bîsmîlah dest bi werdişê nanî mekerê, cinî şima dir wenê. Yan zî piranê şima hûmarenê, bereket nan de nêmaneno. Dewa Licê Henyat ra Edê estbi, hetê nacînîyan ra merdimê ma bi. Homa bi rehma xwu şa bikero, Edê werdêne nêwerdêne nêbiyêne mird. Mi dî vatêne, nano ke Edê weno, zafê ci şino pîzeyê cinan, coka nêbeno mird.

Eke vewre helîya, dere û derxuleyî wina zelal-zelal herikîyayî, vatêne, bê Bîsmîlah serê dereyan ra, serê awe ra çil medêne, xwu meerzên, cinî danê şima ro.

Îlahîm zî wesarî, vatêne, bê Bîsmîla linge meerzên teber, şima pay nanê tutanê cînan ser. Coka mi vatêne qey eynî sey mangayan û bizan û mêşinan, tutê cinan zî wesarî benê. Eke yew manga guwan bigirewtêne, yan zî, şitê ci biyêne kêmî, vatêne, wexto ke çeraya, miyanê vaşî de gaz dayo tutanê cinan ro. Cinan zewtî dayê piro…

Ma tutan ra vatêne, filan dehle de, bêvan geme de megeyrê. Vatêne filan dere de yan bêvan çale de mevinderê. Ê cayan de cinî estê, uca cayê cinan o. Vatêne, tim xwu dir yew parçeyê asinî biçarnêne. Çimkî cinî asin ra tersenê, eke merdimî dir asin bibo, cinî xwu nêdanê nizdîyê merdimî…

Seba ke mi zaf cin û perî meraq kerdêne, coka mi nêwaştêne ez asin xwu dir biçarnî. Ez xisûsî şiyêne dehle, geme, dere yan zî çala ke vatêne cinî uca estê. Mi zaf waştêne ez rojêk yew cine yan perî bivînî, tedir qisey bikerî. La şansê mi çinê bi. Bimbarekî qet rojêk raştê mi nêameyî.

Tayê merdiman vatêne, ma vengê înan şinawito, ma dîyo filan ca de veywe kerdo, govende girewta, deyîrî kerdê, vengê deyîranê înan ameyo ma. Labelê vengê înan zî qet nêame mi. Wina hesreta dîyayişê cin û perîyan mi de mend û mend…

Emşo şan de mi yew fîlm temaşe kerd. Nameyê fîlmî “Inglourious Basterds”, bi tirkî vanê “Soysuzlar Çetesi”. Fîlm zaf derg bi, tam di saetî û nîme dewam kerd. Ez erey rakewta, ez vana qey saete ameyne yewê şewe filan. Tam ez kewtêne miyanê nivîne, mi dî xanime wurişte va “Melayî azan da?” Mi va qey hewn de tayş qisey kena. Labelê mi ewnîya ke ha wurzena, mi va “Ez hema ranêkewta, ti behsê azanê sibayî kena!”

Ez şefeqêk rew wurişta şiya lawabo. Mi ewnîya ke xanime ha rîyê balişna, newresim û çarşewî, çend betanîyeyî arêdayê, ha dewisnena makînaya cilan. Mi va “Eno şefeqê sibayî, ti se kena?” Va “Ewro eyam weş o, mi va ez enê çî-mîyanê ma bişuwî…” Ez ancî ameya kewta nivîne, rakewta.

Saete des ra viyartêne, ma arayî kerde. Arayî de ma suhbet kerd, hema mi fam kerd. Mevaje ke xanime şan de kerdo xwu sere, vato, ez serê sibayî wurzî, çarşew û newresiman, rîyê balişna û betanîyan bişuwî. Coka şan de, vatbi qey serê sibayî diyayo û wuriştbî, mi ra persayne, vatêne “Melayî azan da?”

Zemanêk dewan de kar zaf zêde bi, kerdê nêkerdê nêqedêyayne, peynîya karî nêameyne. Hetêk ra zî hemberî estbî, reqabet estbi, eke to karê xwu rew nêqedêna, ti biyêne xergeleyê dewe, her kesî bi to yarî û papizê xwu kerdêne. Kam rew biwuriştêne û karê xwu vernîya her kesî de biqedênayne, tewr jêhatî, tewr heqê xwu ra ameye o bi. Coka şefeqêk, senî ke dinya biyêne lêl, ya Elah, karî dest pêkerdêne. Vatêne “Karê wextî, paşayê textî!” Yanî, kamî karê xwu wext de bikerdêne biqedênayne, eynî paşayê serê textî bi.

Dewijan şan de şamî werdêne, zafê reyan hema ke nimajê îşa bîle nêbiyo, hema ke kergî nêşîyê lîs, şiyêne hewn a. Labelê karo ke do siba bibiyêne, şan ra kerdêne xwu sere, bi o xeyal şiyêne hewn a.

Wexto ke ma arayî kerdêne, suhbet de mi xanime rê behsê heyatê verî kerd ke şar senî rew wuriştêne, xebitîyayne. Mi va “Qey zemanê verî ame to vîr?” Xwu rê huyaye. O miyan de, yew mesela zî ameye mi vîr. Ena mesela, dewa ma de zaf ameyne qiseykerdiş. Mi senî şinawita, eynî bi o qeyde mi xanime rê zî qisey kerde.

Dewe de, wexto ke ena mesela qisey kerdêne, nêvatêne kamcîn dewe de qewimîyaya, tenya vatêne enê dewanê dorê ma ra yew dewe de. Êdî kamcîn dewe de qewimîyaya ez nêzana.

Vatêne, cînîyêk û yew cîrana xwu şan ra xebera xwu kenê yewe ke serê sibayî şêrê dere bikerê, cilan bişuwê. Cîneke hema şan ra hazirî kena; kincanê nêşiteyan kena boxça, boxça dekena zereyê beroşî, qalibê sabûnî, şane û çeqmaq zî dana ser.

Bi eno qeyde her çiyê xwu kena hedre ke şefeqêk senî wurzo, beroşê xwu bierzo polê xwu û şo dere. Hema ke tîjî nêeşta, qet nêbo hem kincanê xwu bişuwo hem zî sereyê xwu bişuwo. Cîneke bi eno xeyal şina hewn a.

Wext hetê wesarî biyo. A şewe eyam akerde beno. Tîjeaşm a. Aşme resaya çarêsê xwu, sey gudêka zernîne asmîn de aliqîyaya û roşnêko şîrin rişnayo rîyê dinya ser.

Êdî saetêk yan di saetî beno, cîneke rakewena. Nişka ra vengê cînîya cîrane dir hesyena xwu. Cîrana ci vana “Lêlê wurze wurze! Ti hewn de menda…”

Cîneke hesyena xwu ke dinya biya zelale. Vana qey şefeq diyayo, hewn de menda. Oxro ke tîjeaşm a. Hema lez wurzena xwu ser, bena piro, beroşo ke şanî ra amade yo, erzena xwu mil û yellah verê xwu dana dere.

Verê dereyî de kuçike virazena, tede adir kena we. Beroş kena pirî awe, dana kuçike ser. Awe bena germin. Û dest pêkena kincan şuwena.

Kincan sabûn kena, dana tehte ser. Şerp û şerp, şonik kena. Kincan dana awa pake ro, carî kena, esernena, nezelnena.

Cîneke kincan şuwena, cîrane zî bena rafînena. Wina dewam kenê, kincan heme şuwenê.

Dore yena şutişê sereyî ser. Cîneke sereyê xwu zî şuwena. Xwu dana verê adirê kuçike, hem xwu kena germin hem zî porê xwu şane kena.

O miyan de ewnêna ke çi bivîno, heywax! Eke cîneka cîrane her parçeyê kince berdo tîtalikê gilê selwîyêrêk (qewaxêre; hewrêre) wa aliqnayo. Xwu rê tede mat manena, heyret kena. Xwu rê vana kam eşkeno nika şêro serê gilê tewr corîn yê selwîyêran ra ê kincan bido arê!

Cîneke vana “Lêlê cîran! Herê, o çi karê to yo? To çira kincê ma berdê serê gilîçikê tewr corîn yê daran wa aliqnayê? Kam eşkeno şêro biyaro war?”

Cîneka cîrane seke ci rê “tew-tew” bikero, wina destê xwu hejnena, vana: “Hîva me ya çarde ye / Ji te xiyal sibe ye!”

Cîneke hema newe fam kena ke a cîrana ci nîya, cin a. Ewnîyena dorê xwu ra, eke nîmeyê şewe yo, tîjeaşm a. Aye vato qey şefeq diyayo. Êdî zana ke cine a xapênaya.

Ma hem arayî kerde, hem mi ena mesela qisey kerde. Huyayiş ra pîzeyê ma deja...

Resim: Delawer Omer