Zazaca konusunda uzman biri değilim ama “kaykerdox” kelimesinin doğru bir yapılandırma olmadığını düşünüyorum. Doğrusunun “kayker” olduğunu kanaatindeyim.
Şöyle ki;
Bütün İrani dillerde fiilin basit (yalın) hali aynı zamanda birer isimden isim yapan yapım eki niteliğinde olup, kelimeye –cı, -ci, o işi yapan anlamını katmakta. Zazaca’da da bu kural böyledir.
Örneğin; can anlamına gelen “gan” kelimesi ile almak anlamına gelen “gêr” (gırevtış) ekinin birleşiminden can alan (Azrail) anlamına gelen “gangêr” kelimesi ortaya çıkmaktadır. Bunun gibi, yalan anlamına gelen “zur” kelimesi ile yapmak, etmek anlamına gelen “ker” (kerdış) kelimelerinin birleşiminden yalancı anlamına gelen “zurker” kelimesi türemiştir.
Zazaca’da diğer İrani dillerden farklı olarak Ermenice’den alıntı –ox eki bulunmakta olup, kelimeye değinilen eklerle sağlanan anlamı katmakta. Fakat Zazaca’nın kendi kurallarıyla kelime türetilmesi mümkün iken, sık sık –ox ekine başvurularak kelime türetilmesi dilde monotonluğa yol açacağı kanaatindeyim. Zira bir paragrafta oldukta fazla sayıda –ox’la biten kelimeye rastlamaktayız. Bu bakımdan ka (y) – ker kullanımının Zazaca kurallarına daha uygun olduğunu düşünüyorum.
Kaldı ki, kay kerdox ifadesi tek bir kelime olmayıp, ka (y) ve kerdox şeklinde iki kelimeden oluşmaktadır. Bu mantıkla “gangêr” ve “zurker” kelimelerini ele alırsak; biri gangirewtox, biri de zurkerdox olacaktır.
Oysa Zazaca’nın kendi kurallarını uygulayarak bu anlama gelen kelime türetmek oldukça kolay. Örneğin; tırnak anlamına gelen “nengu” kelimesi ile kesmek anlamına gelen “-bır” (bırnayış) ekinin bileşiminden tırnak makası anlamına gelen “nengubır” kelimesi türetilebilir. Bunun gibi, alev anlamına gelen “kıl” kelimesi ile söndürmek anlamına gelen “-peys” (peysnayiş) ekinin birleşiminden yangın söndürücü anlamına gelen “kılpeys” kelimesi türetilebilir. Kaykerdox’daki mantıkla hareket edilseydi bu kelimeler, nengubırnayox ve kılpeysnayox şeklinde türetilecekti.
Fakat yine de Ermenice’den alıntı –ox eki Zazaca’nın bir zenginliğidir. Ancak doğru yerde kullanılmalıdır. Doğrusu, bu ekin sadece fiilden isim yapılan durumlar için kullanılmasıdır (kerdoğ, wendox, nuştox gibi. Kay kerdox gibi isimden isim yapılan kullanımların doğru olmadığını düşünüyorum.
Nacizane görüşüm budur.
Girdîya Karakteran : 
02 Teşrîne 2010 Sêşeme 20:16
Kayê “Ti Gara Nîyî” Ser o
Nuşte: Roşan Lezgîn
Ti Gara Nîyî (Sen Gara Değilsin), nameyê kayêkê populer yê tîyatroyî yo. Kayêko sade, hetê hîrê kaykerdoxan ra kay beno. No kay hetê nuştoxê tirkan Ezîzî Nesînî ra nusîyayo û hetanî ewro hetê gelêk grûbanê tîyatroyî ra ameyo kay kerdene. Kayî de bi hawayêko mîzahî tinaz bi sifetê qaremananê seserra 20. yeno kerdene, bi hawayêko mîzahî sîyaset û sîyasetkarî rexne benê. Tam uslûbêko hîcvî yê Ezîz Nesînî.
Gara bi xo karakterêko winasî yo ke zêde zanayîşê xo çin o. Şar vano qey o ceng de şehîd kewto. Hewceyîya şarî û sîyasetî bi qaremanêk esto. Werzenê bi vat-vatanê mubalexeyan Garayî xo rê kenê qareman û meydanê şaristanî de heykelê ey ronanê. La çira Garayo rastikên bi xo nêvejêno û nêno! Kay wina dewam keno…
No kay verê cû tercumeyê lehçeya kurmanckî bibi û amebi kay kerdene. Nika zî tercumeyê lehçeya kirdkî bi. Reya verêne Dîyarbekir de, roja 19.10.2010, şan de saete 8 de, salona Beledîye de hetê kaykerdoxanê “Tîyatroyê Şaristanî (Şehir Tiyatrosu)” yê beledîye ra ame kay kerdene. Serekê beledîya girde yê Dîyarbekirî Osman Baydemir û cinîya xo, serekê beledîya Sûrî ya Dîyarbekirî Abdulah Demirbaş û serekê beledîya Yenîşehîrî Selîm Kurbanoğlu zî tede qasê 250 kesan kay temaşe kerd.
Na reya verên e bîye ke Dîyarbekir de yew kayê tîyatroyî bi kirdkî (zazakî) ameyêne kay kerdene. Coka şarî bi eleqeyêko germ bala xo da kayî ser, hetanî peynî bi dîqet temaşe kerd.
Seke mi cor ra zî va, kay xora kayêko hadre û meşhur o. Ez wazena karê kurdanê ma ser o çend çîyan vajî. Bi kirdkî pêşkêşkerdişê kayî çîyêko muhîm o, ganî merdim teqdîr bikero. Mi gore dekorê sehneyî hol bi û her hîrê kaykerdoxî zî rolê xo de serkewte bîy. Wina asayêne ke zerrî ra xebitîyayê, xo weş amade kerdo. La hetê ziwanî ra problemê zaf cidî estbîy. Kaykerdoxî hetê telafuzê ziwanî ra qasê nêmeyê rolê xo zî serkewte nêbîy. Esas tercume zaf xirab bi. Ziwanêko viraşte, teberê qaydeyanê kirdkî de amebi şuxulnayene. Kirdkî bi zor kerdebî sey kirdaskî la ziwan zaf xeripîyabi.
Çend formê çekuyan yê sey “do”, “finu”, “ewta” “gede” hetê Sêwregi û Pîranî ra dekerdbîy mîyan û bi no qayde seke ziwano muşterek peyda kerdbi. Labelê çekuya “finu” herinda “sey (gibi)” şaş ameyêne şuxulnayene. Vatêne “Keso finuy Gara…” Zafê cayan de edatê “do” zî bîlasebeb amebi şuxulnayene.
Metnê kayî destê mi de nîyo, qaso ke mi goşdarî kerd, ez wazena tayê çîyanê şaşan tîya nîşan bidî. Vatêne “ez do ro ser Gara” yanî, sey kirdaskî “ez dê li ser Gara”. Kirdkî de bi no qayde yew qalib çin o. Mesela, kirdaskî vanê “ser çavan” la kirdkî de nêvanê “ser çiman”, ney, vanê “çiman ser”. Bi no qayde, merdim vano “Ez do Garayî ser o…”
Açarnayoxê kayî birêz Sebahedîn Gültekin ke bi naznameyê “Xoser Welat” tayê rojnameyan de nuseno, heme nuşteyanê xo de wina keno. Bi zor gramatîk û qaydeyanê kirdkî xeripneno, keno sey kirdaskî. Û bi no hawa yew ziwano viraşte şuxulneno. Mesela nameyê çend heywanan ke hetê tayê dezgeyan ra serê bîlbordanê Dîyarbekirî de bi kirdaskî û kirdkî nusîyabîy zî eserî nê embazî yê. Seba îbareyê “Nameyê Heywanan” ey “Nameyey Sewalan” nuştbi. Herinda “Na ema min a” yanî vera “Ev meta min e” yê kirdaskî de ey “Na naca min a” nuştbi. Kayê “Ti Gara Nîyî” de zî ziwan bi no qayde şuxulnayo. Seba kirdkîya nê embazî biewnîye: http://www.haberdiyarbakir.com/news_detail.php?id=37584
Edatî şaş amebîy şuxulnayene. Mesela, herinda “Mi ra hêrs benê” de vatêne “Mi rê hêrs benê”. Herinda edatê “rê” de zî edatê “ra” amebi şuxulnayene. Edatê “di” ke kirdkî de bîyo vîndî la kirdaskî de esto, seraser amebi şuxulanayene: “Di şer de”, “di mîyan de…” Tirkî de vatişêkê teqdîrkerdişî esto vanê, “Varol”. Açarnayoxî no vate sey “Ti estbî” açarnabi. Tayê çekuyê bînî ke mi vîr de mendê: juyayîş (yanî, yaşam), serbaz (manaya subay de), pêk nêard, nakokî, ciwat, niştecih, dibistan, fermî, pirtûkxane, maf, di dim şewe de (gecenin sonunda), mi vîna (yanî, mi dî), zîyafetê şanî, sozê to ravêreno, berpirsîyara dik…
Kayê “Ti Gara Nîyî” ke bi kirdkî kay kerd, seba ma kayî ra wetêr ziwan muhîm bi. Xora eleqe seba kayî bi xo ney, seba ke bi kirdkî kay bîyêne, ame nîşan dayene. O semed ra ma rê hetê ziwanî ra muhîm bi. Coka kayî ra zaf wetêr bala mi bi xo ziwanî ser o bî. Ez hêvîdar a ke embazê sey Sebahedîn Gültekinî ke wina kirdkî ser o şuxulîyênê, bineyna bala xo bidê xususîyetanê ziwanî ser.
Beledîya Dîyarbekirî bîy 6-7 serrî ke Dîyarbekir de festîvalan û aktîvîteyanê kulturî virazena. Rewna ra şar teleb keno ke ca bidîyo kirdkî la merdim şêno vajo ke hîna newe beledîye yew aktîvîteya kirdkî viraşte. Serekê Beledîye birêz Osman Baydemirî peynîya kayî de vilî dayî kedkaranê kayî, ê pîroz kerdîy û va, “Ez nika tena kurmanckî zana. No yeno na mana ke ez se ra 75 kurd a. Ez ke zazakî bimusî, hema ez se ra se bena kurd.” Ma hêvîdar ê ke tîya ra pey qet nêbo çarine ra yew, yanî se ra 25ê aktîvîteyan bi kirdkî virazîyê.
Na xebere 3860 rey wanîyaya
Şîrove Bike
Yewna rê bişawe 
Prînter Bike
Acor
ŞÎROVEYÎ
banderbaz
Niwişkar
03 Çele 2011 Dişeme 22:46
merheba.
İsmail Tetik
Zera to weş bo Keke Roşan. Sehet Weş...
26 Teşrîne 2010 Îne 12:26
Nameyek Roşan Lezgînî rê
SEBAHATTÎN GÜLTEKİN
Ez Sebahettîn Gultekîn, serra 2000’î ra na heta bi qasê wemkerdiş(têgihiştin) û zanayişê xo ro ser ziwanî (kurmancî, kirmanckî) xebate kena. Di nê xebatanê xo de, ez tim û tim ro ser qeydeyanê ziwanî vinderta. Bi goreyê min, eke merdim xîçêke/misqal ziwanê xo rê rêzdar û ro ser ziwanî bişiko çîyêke vajo yan zî binûso,ganî di serre de,di derbarê rayziwanîya gramerê ziwanê xo de wayir zanayiş û rogêrayişan bo.Semedo ke ziwan bê qeydeyan nêbeno. Çîyêy ke ziwanî kenê ziwan qeydeyêy rayziwanîya ey ziwanî yê.
Ziwano bêqeyde, yeno vajiyayiş nîno nûştiş.Fina ke, kirmanckî bixo zarawa ya labelê semedê çinbîyişê qeydeyanê nûştişî ra,tay mendo di miyanê xo de bibo wayir zarawayan.No semed ra, sînorêy xeyalanê ma yê di derbarê kirmanckî de bi qasê sînoranê dewa ma yê. Çekuyêka di dewa ma de nêyena/nîna vajiyayiş çewta û kirmanckî nîyaYan zî vîrê ma yo di derbarê ziwanî de bi goreyê vajiyayişê dewa ma yo. Rayziwanî hewce nêkena, eke di dewa min de “di” nîno vatiş se“ di” çîn o. Nûşteyêy des kesanê ke, bi kirmanckî nûsenê bîyerê têhete, di nûştayêy ke bişibêyê yewbînî do çinê bê. Sedemê na ye çîyo gelo?
Di heme ziwanan de di hawayê bikarardişê ziwanî estê.Awayo fekîn û awayê nûştişî.Di awa- yo fekîn de armanc yewbînî serewextkerdiş û yewbînî ra femkerdiş o. Hewceyî bi qeydeyan çîna.Di serewextkerdiş de raya zafêrî rihete kamca bo se, a yena bikarardiş.Di ziwano fekîn de dem tay û fikiryayiş çîn o.Vajiyayiş bi leze yo.Di rêzekerdişê çekuyan de raybazîy hewce nêkenê.Digargkerdiş, serre ra destpêkerdiş, averşîyiş û apey ameyiş rihet ê.Na rihetî bena semedê kilmkerdiş û dergkerdişê çekuye,bedilyayişê tîpan(herfe),cabedilnayişê hîmanê(öğe) rista(hevok). Reyna ziwano fekîn bi goreyê vîr,vînayiş,bawerî,juyayiş,erdevînayîya xozayî û awayê kerdişê debare bedilyeno.Estey(varlık) bi nameyêy cîyayan yenê namekerdiş.Eke na nîya se, di kirmanckî de zafiya çekuyêy hemwateyan do bi kamco mantiq bîyero rawekerdiş/ îzahkerdiş.Gelo kerra zaf çîyêka weşikebîya ke, bi hire nameyan“ kerra,siye,kemere” yan zî wesleyê merdimî yo en weşik pirnike bîya ke, bi nameyanê ” pirnike, zince, kepûge, firnike” ameyê namekerdiş.Beno ke heman namey bi awayêy ciyayan zî estbê.Merdim şikeno finakêy/ nimûneyêy ciyayan bido ke, vîst nameyêy ey estê(morcele/karınca). Bi goreyê wemkerdiş û zanayişê min, semedê na yo binkeyîn çînbîyişê nûştiş û qeydeyanê nûştîşî yo.
Di ziwanê nûştişî de dem hîra yo, fikiryayiş esto. Nûştiş bi tîpan o.Tîpîy bi goreyê kes, vîr, bawerî, juyayiş û awayê debare nêbedilyenê. Bi goreyê qeydeyan rêsyenê. Digargkerdiş, serre ra destpêkerdiş nêbeno. Çekuy hetê heme kesan ra bi heman awayî yenê nûştiş. Di çekuyan de kilmkerdiş,dergkerdiş,tîpan de bidilyayiş nêvirazyeno.Joka juyayişê ziwanî bi nûştişî ra gireda ye yo. Eke kirmanckî di rewşa vinîbiyayişî de yena nîşandayiş, semedê naye no nîyo?
Verêniya ke ez bîyerî mijara xo ya binkeyine ser, fina vatişê peyênî, ez wazena naye vaja. Kirmanckîya raştîne, kirmanckîya bi goreyê qeydeyanê gramerê ziwanê kurdîya. Ziwan bi çekuyan nê, bi qeydeyanê xo ziwan o.Ziwanêke şikeno her ziwanî ra çekuyan bigiyero labelê nêşikeno qeydeyan bigiyero.
Kaya Ezîz Nesînî ya bi nameyê “ Sen Gara Değilsîn” min açarna. No açarnayiş zî min bi kelecan û kêfweşîyêka zerre ra kerd. Semedo ke dora yewîne do bi zarawaya kirmanckî xebatêka hinayine biyamebê kerdiş. Min zanayê do kêmanîy û şaşîyêy min est bê.Min zanayê do rexney zî bîyerê kerdiş.Labelê ez hîviyê/pawokê rexneyanê ro ser mantiqê açarnayişî bîya. Rexneyêy ke ameyê kerdiş di derbarê çend çekuyêy ke qaşo kirmanckî nîyê de yê. Reyna ez rexneyanê embazan rê sipas kena û vana destêy şima ternî, çimêy şima roşnî û zerrîya şima weşe bo.Labelê embazêy erjîyayey! Gama ke merdim şaşîyêke rexne bikero, ganî merdim raştîya aye zî binûso ke, şaşîye raşt bibo. Fina ke Mamosta Malmîsanijî zî nûşto û ez rêz û hurmetê xo ey rê pêşkêş kena “ nêzanayişê çekuye çîyêko cîya, na çekuye kirmanckî nîya çîyêko cîya yo”Hewceyo ke ez raştiyêka bîne zî vaja, embazanê ke di a kaye de ca girewt, gureyê xo zaf weş bi ca ard labelê heta ke, o tekst girewt xo dest çekuyêke zî bi kirmanckî nêwandebî. Înan zî tenê kirmanckîya dewa xo zanayê. Bi goreyê înan zî heme çewtîy bîy. Mamoste Roşan; eke ti a kaye zanê, kaye nîmcete bî. Semedo ke nêşikay tay çekuyan bîyarê ziwan tay beşîy tekst ra amey vetiş. Zaf çekuy bi goreyê kirmanckîya dewa xo ardîy ziwan.
Mamoste Roşan, Çekuya “finu” di o tekst de çîna bî. Min di na nûşta de zî bi kar arda “ fina”. “Gede” gedeyo,çekuya “tût”e weşêrî û bi kurdî ya.Tût tenê di Licê û Pasor de yena bikarardiş. “Gede” ra heme kurdîy fem kenê. Labelê “tût” ez û ti tenê zanenê.( ez zî Pasor ra ya).
“do” kerta/ sufîks demê ameyînî ya. Her çende di Licê û Pasor de vane “go” Ez go vaja. No form o.Ziwan formelî yo.Di her ziwan de formêy cîyay estê.Standard, pejernayişê/qebûlkerdi- şê nê forman ra yewî yo.”Go” çendêke raşt bo, “Do” zî endêke raşt o û demo ameyin bê “do” nêbeno. Qalib nîyo. Edatîy qalib nê, bi goreyê gureyanê xo çekuy yenê hesebnayiş.
“ro ser” Ziwanê kurdî ziwanêko bedilnak/guherbar o.Beşêke çekuy bi goreyê makî/zayend û humarî bedilyenê. “Ser” hevalkarê cayî ya/ hokera cih . Di kurdî de hevalkarîy nêbedilyenê. Gama ke “ Garayî ser o/ser’o” ke raştî “ Garayî ser ro” ya, bîyero nuştiş hevalkar bedilyeno. Nê ez, nê ti ma nêşikenê ney qeydeyî bixerepnê. Yanê bi goreyê gramerê kirmanckî, ma nêşikenê“Destê min binê kerraye de mend” binûsnê.Ganî“destê min di bin kerraye de mend” bîyero nûştiş.Di kurmancî de zî “ ser çavan” vajiyayişo fekîn o.Awayê nûştişî “ li ser çavan”o. Meselaya “eme û nace” raşta. Her çende wayir a şaşîye ez nêbiya zî raşta şaşiyêke virazya bî.
Mamosta min nêhumarnay /nêmardîy la se ra çewresê çekuyanê to bi tirkîyê.Gelo di zarawa- yêkê ziwanê kurdî de bikarardişê çekuyanê tirkî yan kurmancî di ca de yo? Wa biryara na ye zî wandoxîy bide.
- kayêkê popular... kayêko sade...kay beno...grûbanê tîyatroyî....mîzahî... sîfetê qeremanan... tam ûslûbêko hîcvî....karakterêko winasî....mubalexeyan.....tercumeyê lehçeye...beledîye... eleqeyêko germ... dîqet kerd...pêşkêşkerdiş(kurmancî) .muhîm.....problem ...zaf cîdî.... teqdîr.. telafûz.... rol....edat....festival....aktivite.... Mamosta kirmanckî nêmende.
Ez naye baş zanena ke “ewta” “tîya” ye raştêrî ya.
Mamosta, rexneya ke ez gramerê kirmanckî kena kurmancî, niheqiyêka zaf pîl a.Qaboke di nûşteya to de zaf şaşîyêy gramerî estê.Bi nê şaşîyan mafê to çîn o ke, ti behsê gramerî bikerî.
(nimûne/ mesela nê)Finak: To vato “Nameyê heywanan” bi goreyê gramerê kirmanckî çewt a. Ez vana “nameyêy sewalan” Ewta de,qeternake” esta. Semedo ke mijarêka derga ewta nîna nûştiş. Labelê ti şikenî bawnî Kovara Zend- Humara Payizî ra.
“ Ez ke kirmanckî bimûsî” Mamosta keso ke na rista( bi awayê to cumla) hina binûso, tu mafê ey çîno ke derbarê gramerî de çîke vajo.
Edatêy “di-de” Gelo gama ke ti di Licê de bî, di kurmancîya Licê de, “di-de” estbîy. Çinê bîy mamosta. Di ziwano fekîn de çinê bîy.Dim xebatanê gramerî ra amey sereraştkerdiş.
Gelo to qet gramerê kumancî û kirmanckî tê ver ronayê? Eke ti vajî ye.Kremê xo ra, ti sîteya xo de binûsê, ez zî bimûsa.Her çende sîstematîkêk di na mijare de çîna bo zî, Gelo di Lîcê de vatê “ ma kaye bikerê yan ma kayî bikerê”
“Juyayiş” juyayiş o û bi kirmanckî yo.
“Serbaz”subayî başêrî yo.
“pêkardiş/ pêk ard” kirmanckî yo.
“Civat” civat o, kirmanckî yo.
“Nakokî” kirmanckî ya.
“niştecih” nêbe “niştecayî” be. Niştiş > oturmak, ca > yer – niştecayîyêy erjîyayey.
“Dibistan” mekteba erebî weşêrî ya û bi kurdî ya.
Embazo erjîyaye, Kemreş Çewlîg! Rexneyêy to, ro ser çimanê min. Eke Mamosta Roşan na nûştaye di “zazakî net” de biweşno, ez do di derbarê rexneyanê to de zî tay çîyan vaja.
Meseleya “y “ ye, meselayêka derge û xorîya. Labelê eke to qasêke serreyê xo ro ser rayziwanîya kirmanckî bidejnayê to do baş fem bikerdayê. Rêz û silamêy germîy.
Ziwano bêqeyde, yeno vajiyayiş nîno nûştiş.Fina ke, kirmanckî bixo zarawa ya labelê semedê çinbîyişê qeydeyanê nûştişî ra,tay mendo di miyanê xo de bibo wayir zarawayan.No semed ra, sînorêy xeyalanê ma yê di derbarê kirmanckî de bi qasê sînoranê dewa ma yê. Çekuyêka di dewa ma de nêyena/nîna vajiyayiş çewta û kirmanckî nîyaYan zî vîrê ma yo di derbarê ziwanî de bi goreyê vajiyayişê dewa ma yo. Rayziwanî hewce nêkena, eke di dewa min de “di” nîno vatiş se“ di” çîn o. Nûşteyêy des kesanê ke, bi kirmanckî nûsenê bîyerê têhete, di nûştayêy ke bişibêyê yewbînî do çinê bê. Sedemê na ye çîyo gelo?
Di heme ziwanan de di hawayê bikarardişê ziwanî estê.Awayo fekîn û awayê nûştişî.Di awa- yo fekîn de armanc yewbînî serewextkerdiş û yewbînî ra femkerdiş o. Hewceyî bi qeydeyan çîna.Di serewextkerdiş de raya zafêrî rihete kamca bo se, a yena bikarardiş.Di ziwano fekîn de dem tay û fikiryayiş çîn o.Vajiyayiş bi leze yo.Di rêzekerdişê çekuyan de raybazîy hewce nêkenê.Digargkerdiş, serre ra destpêkerdiş, averşîyiş û apey ameyiş rihet ê.Na rihetî bena semedê kilmkerdiş û dergkerdişê çekuye,bedilyayişê tîpan(herfe),cabedilnayişê hîmanê(öğe) rista(hevok). Reyna ziwano fekîn bi goreyê vîr,vînayiş,bawerî,juyayiş,erdevînayîya xozayî û awayê kerdişê debare bedilyeno.Estey(varlık) bi nameyêy cîyayan yenê namekerdiş.Eke na nîya se, di kirmanckî de zafiya çekuyêy hemwateyan do bi kamco mantiq bîyero rawekerdiş/ îzahkerdiş.Gelo kerra zaf çîyêka weşikebîya ke, bi hire nameyan“ kerra,siye,kemere” yan zî wesleyê merdimî yo en weşik pirnike bîya ke, bi nameyanê ” pirnike, zince, kepûge, firnike” ameyê namekerdiş.Beno ke heman namey bi awayêy ciyayan zî estbê.Merdim şikeno finakêy/ nimûneyêy ciyayan bido ke, vîst nameyêy ey estê(morcele/karınca). Bi goreyê wemkerdiş û zanayişê min, semedê na yo binkeyîn çînbîyişê nûştiş û qeydeyanê nûştîşî yo.
Di ziwanê nûştişî de dem hîra yo, fikiryayiş esto. Nûştiş bi tîpan o.Tîpîy bi goreyê kes, vîr, bawerî, juyayiş û awayê debare nêbedilyenê. Bi goreyê qeydeyan rêsyenê. Digargkerdiş, serre ra destpêkerdiş nêbeno. Çekuy hetê heme kesan ra bi heman awayî yenê nûştiş. Di çekuyan de kilmkerdiş,dergkerdiş,tîpan de bidilyayiş nêvirazyeno.Joka juyayişê ziwanî bi nûştişî ra gireda ye yo. Eke kirmanckî di rewşa vinîbiyayişî de yena nîşandayiş, semedê naye no nîyo?
Verêniya ke ez bîyerî mijara xo ya binkeyine ser, fina vatişê peyênî, ez wazena naye vaja. Kirmanckîya raştîne, kirmanckîya bi goreyê qeydeyanê gramerê ziwanê kurdîya. Ziwan bi çekuyan nê, bi qeydeyanê xo ziwan o.Ziwanêke şikeno her ziwanî ra çekuyan bigiyero labelê nêşikeno qeydeyan bigiyero.
Kaya Ezîz Nesînî ya bi nameyê “ Sen Gara Değilsîn” min açarna. No açarnayiş zî min bi kelecan û kêfweşîyêka zerre ra kerd. Semedo ke dora yewîne do bi zarawaya kirmanckî xebatêka hinayine biyamebê kerdiş. Min zanayê do kêmanîy û şaşîyêy min est bê.Min zanayê do rexney zî bîyerê kerdiş.Labelê ez hîviyê/pawokê rexneyanê ro ser mantiqê açarnayişî bîya. Rexneyêy ke ameyê kerdiş di derbarê çend çekuyêy ke qaşo kirmanckî nîyê de yê. Reyna ez rexneyanê embazan rê sipas kena û vana destêy şima ternî, çimêy şima roşnî û zerrîya şima weşe bo.Labelê embazêy erjîyayey! Gama ke merdim şaşîyêke rexne bikero, ganî merdim raştîya aye zî binûso ke, şaşîye raşt bibo. Fina ke Mamosta Malmîsanijî zî nûşto û ez rêz û hurmetê xo ey rê pêşkêş kena “ nêzanayişê çekuye çîyêko cîya, na çekuye kirmanckî nîya çîyêko cîya yo”Hewceyo ke ez raştiyêka bîne zî vaja, embazanê ke di a kaye de ca girewt, gureyê xo zaf weş bi ca ard labelê heta ke, o tekst girewt xo dest çekuyêke zî bi kirmanckî nêwandebî. Înan zî tenê kirmanckîya dewa xo zanayê. Bi goreyê înan zî heme çewtîy bîy. Mamoste Roşan; eke ti a kaye zanê, kaye nîmcete bî. Semedo ke nêşikay tay çekuyan bîyarê ziwan tay beşîy tekst ra amey vetiş. Zaf çekuy bi goreyê kirmanckîya dewa xo ardîy ziwan.
Mamoste Roşan, Çekuya “finu” di o tekst de çîna bî. Min di na nûşta de zî bi kar arda “ fina”. “Gede” gedeyo,çekuya “tût”e weşêrî û bi kurdî ya.Tût tenê di Licê û Pasor de yena bikarardiş. “Gede” ra heme kurdîy fem kenê. Labelê “tût” ez û ti tenê zanenê.( ez zî Pasor ra ya).
“do” kerta/ sufîks demê ameyînî ya. Her çende di Licê û Pasor de vane “go” Ez go vaja. No form o.Ziwan formelî yo.Di her ziwan de formêy cîyay estê.Standard, pejernayişê/qebûlkerdi- şê nê forman ra yewî yo.”Go” çendêke raşt bo, “Do” zî endêke raşt o û demo ameyin bê “do” nêbeno. Qalib nîyo. Edatîy qalib nê, bi goreyê gureyanê xo çekuy yenê hesebnayiş.
“ro ser” Ziwanê kurdî ziwanêko bedilnak/guherbar o.Beşêke çekuy bi goreyê makî/zayend û humarî bedilyenê. “Ser” hevalkarê cayî ya/ hokera cih . Di kurdî de hevalkarîy nêbedilyenê. Gama ke “ Garayî ser o/ser’o” ke raştî “ Garayî ser ro” ya, bîyero nuştiş hevalkar bedilyeno. Nê ez, nê ti ma nêşikenê ney qeydeyî bixerepnê. Yanê bi goreyê gramerê kirmanckî, ma nêşikenê“Destê min binê kerraye de mend” binûsnê.Ganî“destê min di bin kerraye de mend” bîyero nûştiş.Di kurmancî de zî “ ser çavan” vajiyayişo fekîn o.Awayê nûştişî “ li ser çavan”o. Meselaya “eme û nace” raşta. Her çende wayir a şaşîye ez nêbiya zî raşta şaşiyêke virazya bî.
Mamosta min nêhumarnay /nêmardîy la se ra çewresê çekuyanê to bi tirkîyê.Gelo di zarawa- yêkê ziwanê kurdî de bikarardişê çekuyanê tirkî yan kurmancî di ca de yo? Wa biryara na ye zî wandoxîy bide.
- kayêkê popular... kayêko sade...kay beno...grûbanê tîyatroyî....mîzahî... sîfetê qeremanan... tam ûslûbêko hîcvî....karakterêko winasî....mubalexeyan.....tercumeyê lehçeye...beledîye... eleqeyêko germ... dîqet kerd...pêşkêşkerdiş(kurmancî) .muhîm.....problem ...zaf cîdî.... teqdîr.. telafûz.... rol....edat....festival....aktivite.... Mamosta kirmanckî nêmende.
Ez naye baş zanena ke “ewta” “tîya” ye raştêrî ya.
Mamosta, rexneya ke ez gramerê kirmanckî kena kurmancî, niheqiyêka zaf pîl a.Qaboke di nûşteya to de zaf şaşîyêy gramerî estê.Bi nê şaşîyan mafê to çîn o ke, ti behsê gramerî bikerî.
(nimûne/ mesela nê)Finak: To vato “Nameyê heywanan” bi goreyê gramerê kirmanckî çewt a. Ez vana “nameyêy sewalan” Ewta de,qeternake” esta. Semedo ke mijarêka derga ewta nîna nûştiş. Labelê ti şikenî bawnî Kovara Zend- Humara Payizî ra.
“ Ez ke kirmanckî bimûsî” Mamosta keso ke na rista( bi awayê to cumla) hina binûso, tu mafê ey çîno ke derbarê gramerî de çîke vajo.
Edatêy “di-de” Gelo gama ke ti di Licê de bî, di kurmancîya Licê de, “di-de” estbîy. Çinê bîy mamosta. Di ziwano fekîn de çinê bîy.Dim xebatanê gramerî ra amey sereraştkerdiş.
Gelo to qet gramerê kumancî û kirmanckî tê ver ronayê? Eke ti vajî ye.Kremê xo ra, ti sîteya xo de binûsê, ez zî bimûsa.Her çende sîstematîkêk di na mijare de çîna bo zî, Gelo di Lîcê de vatê “ ma kaye bikerê yan ma kayî bikerê”
“Juyayiş” juyayiş o û bi kirmanckî yo.
“Serbaz”subayî başêrî yo.
“pêkardiş/ pêk ard” kirmanckî yo.
“Civat” civat o, kirmanckî yo.
“Nakokî” kirmanckî ya.
“niştecih” nêbe “niştecayî” be. Niştiş > oturmak, ca > yer – niştecayîyêy erjîyayey.
“Dibistan” mekteba erebî weşêrî ya û bi kurdî ya.
Embazo erjîyaye, Kemreş Çewlîg! Rexneyêy to, ro ser çimanê min. Eke Mamosta Roşan na nûştaye di “zazakî net” de biweşno, ez do di derbarê rexneyanê to de zî tay çîyan vaja.
Meseleya “y “ ye, meselayêka derge û xorîya. Labelê eke to qasêke serreyê xo ro ser rayziwanîya kirmanckî bidejnayê to do baş fem bikerdayê. Rêz û silamêy germîy.
18 Teşrîne 2010 Panşeme 14:50
SERNAMEYÊ XEBERANÊ BÎNAN
