Kırmancca (Zazaca) Dil Dersleri Kitabı

Dilbilimci araştırmacı yazar M. Malmîsanij’in kontrolünden geçerek titizlikle yayına hazırlanmış olan bu kitap, Kırmancca (Zaza Kürtçesi) öğrenmek isteyenlerin kendi kendine öğrenebilecekleri şekilde hazırlanmış değerli bir kaynaktır. Ayrıca Kırmancca’da okuyup yazmak isteyenlerin de başvurabilecekleri bir kaynak. Kitap, yazarın değişik zaman ve yerlerde vermiş olduğu dil dersleri notlarının özenle bir araya getirilmesiyle oluşturulmuş. Dolayısıyla masa başı bir çalışma olmayıp pratik bir çok süzgeçten geçmiş. Bu yönüyle Kırmancca öğreticisinin de yararlanabileceği değerli bir ders kitabıdır.

Vate Çalışma Gurubu’nun on iki yıllık Kırmancca (Zazaca) standardizasyon çalışmaları sonuçlarının temel alınmasıyla hazırlanan kitap, her hangi bir şive (ağız) ile yazılmamış yada şivelerin karşılaştırıldığı bir çalışma değildir.

Daha çok Vate Çalışma Gurubu’nun belirlediği perspektif doğrultusunda şiveler arasında olabilecek bir sentezi hedeflemiş. Henüz Vate Çalışma Gurubu’nun üzerinde duramadığı konularda da bu perspektif takip edilmeye çalışılmış. Ayrıca mümkün mertebe Kürtçenin Kırmancca lehçesinde kullanılan varyantlara yer verilmeye çalışılarak kitabın bütün Zaza Kürtleri tarafından kolay bir şekilde anlaşılmasına özen gösterilmiş.

366 sayfalık kitap konularına göre yirmi iki dersten oluşuyor. Her dersten sonra öğrencinin pratik yapıp dersi pekiştirmesi için ödev bölümleri düzenlenmiş. Dersle ilgili dilbilgisi bölümü ise örneklerle zenginleştirilmiş. Her dersten sonra derste geçen Kırmancca sözcüklerin Türkçe karşılığının verildiği küçük sözlük kısmı da bulunmaktadır.

Kitapta her ünitenin bitiminde şıklı sınav bölümü yer almakta. Yirmi iki dersin dışında, Kırmancca yazım kurallarının pekiştirilmesi için konulan “Zazaca’da Cümle” ve “Noktalama İşaretleri” bölümleri yer almakta.

Kitabın yazarı Deniz Gündüz ÖNSÖZ’de şöyle diyor:

“Kürtçe üzerindeki yüzyıllık baskılar günümüzde hâlâ sürmektedir. Yaşamın her alanında yasaklanan bu dil, son yıllarda yazın alanında az da olsa bir mesafe katedebildi. Dil yasağıyla ilgili bir gündem oluşmuş olsa bile tartışmalar, alınan kararlar, bu dilin ölmesini engellemekten onu yaşatabilmekten oldukça uzak... Tüm bu çekişmelerin tozu dumanı içinde Kürtçe ağır aksak da olsa yazın alanında hayat bulmaya devam ediyor.

Kürtçenin kirmanckî, kirdkî, zazakî, dimilkî adlarıyla da anılan Kırmancca lehçesi, bu yasaklardan en çok etkilenen ve en çok tahribata uğrayan lehçesidir. Bu lehçe öteki lehçelere göre çok sonraları yazılmaya başlandı. Sistemli olarak yazılması son otuz yılla sınırlıdır. Tüm bu sorunlarla beraber bu lehçede yazan birçok yazarın yöntemsizliği, yazma konusundaki tutarsızlıkları sorunlara sorun eklemektedir. Öyleki yeni yazmaya karar vermiş birisi kendisinden önce ortaya konulmuş ürünleri görmezden gelip kendi başına bir alfabe uydurabiliyor. Bu alandaki boşluk kişiye böylesi kör bir cesaret verebiliyor. Bu lehçenin, yazı dili açısından bir zorunluluk olan standardize olmasını sağlayacak bir iradenin olmaması bu tür anlayışların devam etmesini beraberinde getiriyor. Yazın alanında oluşan bu kargaşa, zaten çok az olan okuyucuyu sıkıyor ve okumaktan soğutuyor.

Tüm bu sorunlara cevap olmak maksadıyla 1996’da İsveç’te, Kırmancca yazına emeği geçen ve değişik ağızları konuşan bir grup Kırmanc (Zaza), Vate Çalışma Grubunu oluşturdu. Bu grup bu yıl on üçüncüsü yapılan toplantılarda Kırmancca’nın yazın kuralları ve terminolojisi üzerine önemli çalışmalar yaptı ve bu çalışmalarını son olarak 26. sayısı yayınlanan “Vate” dergisiyle yayın hayatına geçirdi. Ayrıca yine bu grubun yazın ve yayın prensiplerini benimseyen Vate Yayınevi üç yılı aşkın bir süredir İstanbul’da yayın çalışmalarına devam etmektedir.

Elinizdeki bu kitap bu çalışmaları temel alarak hazırlandı. Böylesi sorunlarla karşı karşıya olan bir lehçede ders kitabı hazırlamanın belli zorlukları var. Her şeyden önce kitabın bütün ağızlarda anlaşılır olmasını sağlama ve ortak yazı dili oluşturmanın güçlükleri var. Bu nedenledir ki kitapta geçecek sözcükler, “Vate Çalışma Grubu”nun belirlediği şu iki temel kurala göre belirlenmiştir:

1. Değişik ağızlarda değişik söyleyiş biçimi olan sözcüklerde, “Vate Çalışma Grubu”nun standardize ettiği sözcükler temel alınmış, ancak bu grubun henüz üzerinde çalışmadığı sözcüklerde ise kişisel insiyatif kullanılmıştır. Örneğin Kırmanccada “karınca” anlamında değişik ağızlarda şu sözcükler kullanılmaktadır:

morcela, miclewri, mijlewri, mijloli, mîclor, miclor, miclol, mijlori, mijlowri, mijmewli, mîyercila, mocla, mojla, muejla, mojle, molcela, molcila, morcila, muercela, muerceli, mercueli, merjueli, morzela; mijlewreki, mijloki, milorçike, miloçike, muloçike, muleçike. 

“Vate Çalışma Grubu” bu sözcüğü, kökeni, deforme olup olmadığı, diğer dil ve lehçelerde kullanılış biçimi, kullanılış yaygınlığı vb. açılardan inceleyerek “morcela” sözcüğünü yazın dili için seçmiştir. Bu çalışmada da bu sözcük tercih edilmiştir.

2. Eşanlamlı sözcüklerin herbiri yine kendi versiyonları içinden yukarıdaki yöntemle ayıklanmış ve ayrı köklerden gelen bu sözcüklerin hepsinin kullanılmasına karar verilmiştir. Örneğin Türkçedeki “çocuk” sözcüğünün karşılığı olan sözcükler şunlardır: 

doman, -e/geda, gedeye/zak, -e/leyîr, -e/qeçek, -e/qic, -e/put, -e/tut, -e/lorik, -e- /eyel, -e

Bu tür sözcüklerin hepsi yukarıdaki gibi aralarına “/” işareti konmak suretiyle ve cümle içerisinde sözcüğün aldığı ek her birine eklenerek  kulanılmıştır. Örneğin:

Domanî/gedeyî/zakî/leyîrî/qeçekî/qicî/putî/tutî/lorikî/eyelî ameyî.

“/” işareti cümlede eşanlamlı sözcükleri ve aynı özneyle ilgili fiilleri ayırmak için de kullanılmıştır. Örneğin:

Ez ey ronana/nana ro.

Ti kam a/î.

Bu kitap, hem okuyucunun kendi kendine dil öğrenmekte yararlanabileceği hem de öğreticinin  başvurabileceği bir kaynak biçiminde hazırlanmaya çalışıldı. Ders kısmındaki diyalog ve metinlerin öğretici tarafından yüksek sesle tekrar tekrar öğrenciye okutulmasını öneririm. Derslerden sonra gelen “persî” (sorular) kısmı, öğreticinin öğrenciye ya da öğrencilerin birbirlerine soracakları dersle ilgili sorular olarak düşünüldü. “Wezîfeyê keyeyî” kısmı ise öğrencinin yazma yeteneğini geliştirmesi, dilbilgisi konusundaki bilgilerini pekiştirmesi düşünülerek “ev ödevi” tarzında hazırlandı. Bu çalışmanın bir kağıt üzerinde yeniden yazılarak tamamlanmasını ve soruların bu şekilde cevaplandırılmasını öneririm. Derslerde en sona konulan “ferhengek” (lügatçe) kısmı ise derste geçen Kırmancca sözcüklerin Türkçe karşılığını içerir.

Bu çalışma, altı yıl içinde değişik yerlerde verdiğim Kırmancca dil derslerinin notlarıdır. Umarım ki pedagojik açıdan daha doyurucu ve profesyonel çalışmalar bugünün sıkıntılı ve zor koşullarında hazırladığım bu çalışmanın yerini alır.”