Kitabanê Binê Balişnaya Mi ra – III

Fealîyetê wendişî de zaf muhîm o ke merdim wextê xwu bi wendişê kitabanê tewşan nêviyarno. Çimkî emrê ma qaso ke vanê hende zî derg nîyo! Zaf muhîm o ke merdim her çî wextê ci de bikero. Verênanê ma bîlasebeb nêvato "Karê wextî paşayê textî!"

Wextê xwu bi wendişê kitabanê tewşan viyarnayiş eynî sey sanika Elik û Fatike de merdim bi bezreyo qelênaye hêgayî biramo, yan zî, seke merdimo xerîb kuçeyanê labîrentan yê Diyarbekirî de bişewe korankî bigeyro, bikero-nêkero rayirê xwu raşt nêkero û vernîya xwu nêvîno.

Helbet merdim eşkeno kitaban yan metnanê xiraban ra zî zaf çî bimûso, labelê gereka verê cû merdim bireso o zanayiş ke bieşko metnanê xiraban ferq bikero. Çimkî hetêk ra zî wendişê kitabanê bêfaydeyan maneno embazîya merdimanê xiraban dir. Merdim heta ke embazê xirabî yan zî xirabîya embazî ferq nêkero, xwu ci ra dûr zî nêdano. Ma xwu vîr ra nêkerin embazo xirab emel o; merdim caran ci ra xeyr nêvîneno, coka çinê bo sereyê merdimî hîna asan o.

Merdim senî xirabîya çiyêk ferq keno? Ma vanê qey wexto ke ma xirabîya ci vînenê ma ferq kenê. La esas, heta ke ma sey mefhûm xirabî nêzanin ma nêeşkenê xirabî ferq zî bikerin. Ma sayeyê başî de xirabî şinasnenê, yanî merdim heta ke başî nêvîno xirabî ferq nêkeno, hewlan û xiraban cêmîyan ra nêvejeno. Eke merdim başan dir geyra, lezetê embazîya merdimanê başan tehm kerd, êdî nêeşkeno xiraban dir bigeyro. 

Vanê Kamîran Bedirxanî vato "Kitaban ez xapênaya!" Çira wina vato? Çimkî hema çi dîyo, çi kewto dest waşto biwano, vato dê hela tede çi nuşte yo. Vato ez hela enê kitabî zî biwanî, ê biwanî, êyê bînî zî biwanî hema ez dest bi vatiş bikerî... Labelê hew ke ferq kerdo emr şiyo, erey kewto! 

Hetê wendişê kitaban ra, ez vana qey verîna wendişê kitabanê başan mi rê bi qismet. Zaf çî de şansê mi çinê bo zî, dinyaya kitaban de ez xwu zaf bişans vînena. Heta ke ez xwu zaf maldar, yanî dewlemend zî vînena. Mesela, kitabê Akşit Göktürkü “çeviri: dillerin dili” ke yew babeta xisûsî de amade biyo, normalê xwu de, gereka bala yew merdimê sade ke înşatan de xebitîyeno nêantêne. Yanî çi eleqeyê xwu pê esto? Nika mi rê ecêb yeno, heta dûrê aqilî yeno ke mi yew kitabo winasî wendo. Labelê mi eno kitab 1993 de wend. Înşat de, kitabanê binê balişnaya mi ra yew bi. Wextê wendişî de, zafê rîpelan de mi binê rêzan kerdo sûr.

Akşit Göktürk (1934-1988) kitab de behsê tarîxê tercumeyê, muhîmîya tercumeyî, averşiyayişê miletan de, averşiyayişê kultur, ziwan û îlmî de rolê tercumeyî keno, ancî hem hetê teorî hem hetê pratîkî ra behsê xisûsîyetanê fealîyetê tercumeyî keno.

Semedê ziwannasan, seba înanê ke wazenê metnanê giranan tercume bikerê, eno kitab çimeyêko zaf muhîm o. Derheqê ehemîyetî de ez enê zî vajî, esas her çî muhîm o, labelê gereka merdim bizano ci ra îstîfade bikero.

Mi bi xwu, neke tenya xebata xwu ya tercumeyî ke mi do epey wext badê wendişê enê kitabî bikerdêne de ci ra zaf îstîfade kerd, esas, bi wendişê enê kitabî ez biya waqifê averşiyayişê miletan de muhîmîya rolê tercumeyî. Coka nika mi çim de qedrê karê tercumeyî qaso ke yeno zanayiş ra zaf zêdeyir o. Ez wazena bi samîmîyet îtîraf bikerî, mi zaf teferuatê ziwanî yê werdîlekî estê ke belkî ziwannasî yan zî nuştoxê edetî nêeşkenê ferq bikerê, mi sayeyê xebata tercumeyî de ferq kerdî. Sayeyê xebata tercumeyî de mi heml û kapasîte û qabilîyetê ke mexsûsê ziwanan ê, bi hawayêko muqayeseyî şinasnayî.

Senî ke malzemeyê resimî boyax o, malzemeyê edebîyatî zî tenya ziwan o. Edebîyat de, çiyo sereke mesela nîya, senî qiseykerdişê mesela yo, û qiseykerdiş de çiyo bikarardişê ziwanî yo. Ez qabilîyetê xwu yê bikarardişê ziwanî deyndarê tercumeyî ya, hem zî zaf... 

Akşit Göktürk derheqê tesîrê tercumeyî de vano “Seraserê tarîxî zafê medenîyetan de dewrê roşinbîyayişî bi tercumeyî dest pêkerdo.” (r.10) Yanî tercume wayirê hêzêkê hende xurtî yo, seraserê tarîxî de vernîya miletan kerdo roşn, medenîyetê neweyî dayê destpêkerdiş.

Helbet derheqê metod û usûlê tercumeyî de zî zaf peymê muhîmî estê ke mi xebata xwu ya tercumeyî de enê kitabî ra îstîfade kerd. Mesela, cayêk de wina vano: “Sey rayirê testkerdişê tercumeyêk pisporî ge-ge pêşnîyaz kenê ke tercumeyî ancî tercumeyê ziwanê orîjînalê bikerê.” (r. 94) Beno ke eno metodê testkerdişî semedê her tewirê tercumeyî tam ca de nêbo la mi bi xwu xebata xwu ya tercumeyî de zaf faydeyê ci dîyo. Ma vajin ke, ma yew cumle yan zî yew paragraf tirkî ra tadayo kirdkî. Dima ma metnê xwu bidin kesê ke xebera ci metnê tirkî ra çinê ya, ma tekrar semedê tirkî pê bidin tadayiş. Eke metnê tirkî motamot nêbo zî qet nêbo hetê mana ra nizdîyê metnê orîjînalî bo, o wext merdim eşkeno vajo tercumeyo ke biyo îdare keno.

Ancî eno kitab de yew cumleya wina esta: “Tu esero heqîqî yê hunerî mana û rindekîya xwu wina viran nêvejeno meydan.” (r. 103) Eno tesbît ma îqaz keno ke eserê hunerî hende asan fam nêbenê. Hetê famkerdişê wendişî ra, ez tecrubeyanê xwu ra zana, wendişê zafê metnan de ma ancax eşkenê se ra 60-70 fam bikerin. Wexto ke merdim yew metin tercume keno, belkî o wext baş fam bikero, o zî eke tam waqifê a babete yan zî ê warî bo. Û karê tercumeyî de çiyo ke tewr zêde heyecan dayo mi eno yo ke, sayeyê xebata tercumeyî de ez mûsaya ke wendiş de zaf hetan ra bala xwu bidî metnî ser û hîna xorîn fam bikerî.