Kitabanê Binê Balişnaya Mi ra – IV

Kitabanê binê balişnaya mi ra yew zî, kitabê Edward Saidî (1935-2003) “Entelektüel: sürgün, marjinal, yabancı” bi. Tirkîya de reya verîne 1995 de Ayrıntı Yayınları ra weşanîya. Mi 1997 de wend, tam wexto ke wendişê “çözümlemeler” moda bi! Enê kitabî neke tenya şiûr û fikrê mi ser o tesîr kerd, esas şeklê fikirîyayiş û ewnîyayişê mi bedilna.

Wexto ke ez yew kitab wanena, seba ke raştê tayê malumatan bêrî û dima nuştişê yew meqale yan kitabî de bikar biyarî, yan zî, seba ke ez “perwerde” bibî, sey sipartek (ev ödevi) nêwanena. Kitabanê winasî, seba ke ez xeletîyanê nuştoxî yan nuştiş de xeletîyanê îmla bivînî zî nêwanena. Seba ke ez cîhanê fikrî yê nuştoxî keşf bikerî û bibî şahidê tecrubeyanê ci wanena. Coka wendiş de ez bêhemdê xwu kewena xorînîya rîpelan, seba ke miyanê cumleyan û paragrafan de rayirê xwu nêkerî vindî zî, ez binê înan kena sûr, îşaret kena.

Gereka ez enê vajî, mi rê fealîyetê wendişî her wext nuştiş ra zehmetêr ameyo. Nika, wexto ke ez nusnena, seke xwu rê park de keyfî bigeyrî. La wexto ke ez wanena, seke qîyameyê yew koyê ke ez nêzana ro bikewî diyar yan zî daristanêkê kovî de rayirê xwu bikerî vindî. Mi rê mabeynê wendiş û nuştişî de hende ferq esto. Yanî wendiş de ez desqat bi nuştişî bena rincan…

Esasê xwu de wendiş; û wendişê xwu ra tam famkerdiş karêko zaf zehmet o. La badê wendişê her kitabî perspektîvê mi, yanî ewnîyayişê min ê bi bîyenan û mefhûman ra, zaf vurîyeno. Feqet gereka ez raşt îfade bikerî ke xelet fam nêbo, eno vurîyayiş esla sey bîatkerdişî nîyo. Yanî sey kermê birîsmî ke dorê xwu de qoza virazeno û xwu cîhanê teberî ra îzole keno nîyo. Helbet tayê vateyê aforîzmatîkî sey peym roşin danê fikrîyat û ciwîyayişê mi la ez kitaban sey qilawûzo mutleq nêvînena. Êyê ke sey mensûbê hereketan metnanê îdeolojîkan wanenê, ancax ê kitaban xwu rê bikerê qilawûz! Ancî, ez kitaban sey formatê akademîk yê tezê master û doktora zî nêvînena ke badê wendişî fikrê xwu goreyê yew şemaya hazire dekerî zereyê yew çarçewaya sabîte. Mekteban de wendekarî sey sipartek kitaban wanenê, çimkî muhtewaya kitaban ra yenê îmtîhankerdiş. Esas, wendişê mensûbanê hereketan zî teqrîben wina yo. Û her hereket (rêxistin, partî, fraksîyon, terîqet, cemaet…) yew teşekulo îdeolojîk o, seba ke şekil bido fikrîyatê mensûbanê xwu seba perwerdekerdişî înan mecbûrê wendişî keno. Xulase, ha mektebî ha hereketî, hetê terzê wendişî ra mîyanê înan de zêde ferq çinê yo. Tehlîlo peyîn de, wendişê her di hetan de zî seba ke merdim çarçewayêka bellîkerda gore “perwerde” bibo waneno. Ma ferq bikerin yan nêkerin, xwura her “perwerde” bineyke manîpulasyon o!

Eke merdim hema ke nêresayo hêzê xwu yê muhakemekerdişê serbestî û manîpulasyonêkê sîstematîkî rê bibo hedef, hêdî-hêdî beno sey robotî; çi heyf ke o terzê wendişî êdî merdimî rê beno meleke, beno demîn (alışkanlık) û demîno ke girewto zaf zehmet o ke merdim bivurno! Labelê wendişo serbest de merdim mûseno muhakemekerdişê serbestî. Eynî seke merdim qîyameyê koyî ro bikewo diyar, epey acor şêro, dima cor de bi hawayêko panoramîk biewnîyo deşte ra. Merdim ancax eşkeno bi perspektîvêko panoramîk bîyenan û diyardeyan muqayese bikero, dima muhakeme bikero. Û eke merdim bimûso muhakemekerdişo azad êdî binê tesîrê manîpulasyonan ra vejyeno, metnê manîpulatifi nêeşkenê hende asan merdimî de kar bikerê. Çimkî êdî merdim qîmê xwu bi netîceyo hazir ke kitabî waşto ti ci ra vejê nêano, baş yan xirab, merdim xwu rê netîceyê xwu, bi zanayişê xwu vejeno. Netîceyo ke muhakemekerdişê serbestî ra hasil beno, netîceyêko sabît, qetî û mutleq nîyo helbet. Ma vajin, wextê ciwantî de, senî ke şeş aşmî yan serrêk badê pey merdim ferq keno ke êdî destê merdimî reseno refê corînî, yanî merdim vîneno ke çend santîmî qame eşta û biyo derg, netîceyo ke wendişê serbestî ra vejyeno zî teqrîben çiyêko wina yo.

Helbet wendişo serbest zî merdimî “perwerde” keno, labelê eno perwerde sey perwerdeyê mekteban yan sey perwerdeyê hereketan nîyo. Wendişê serbestî de merdim bi xwu berê xwu yê zereyî akeno, ena rey perwerdeyê mekteban û hereketan de, berê zereyê merdimî bi zor yeno akerdiş! Mekteban û hereketan de, çiyo ke sîstem wazeno, merdim ê gore perwerde beno. La wendişo serbest de, çiyo ke merdim bi xwu wazeno, bi îradeyê xwu yo azad xwu perwerde keno. Coka wendişê serbestî de zêhn zî serbest o. Çîyo tewr muhîm zî, eynî seke Edward Saîd zî vano, zêhn tim amatorane halê fikirîyayişî de yo. Hişê merdimî zî her wendiş de tim bakîr o. A zewqo xisûsî û mehrem ke nêbeno qismetê her kesî tam tiya de yo.

Edward Said, Entelektüel: sürgün, marjinal, yabancı, İngilizceden çeviren: Tuncay Birkan, Ayrıntı Yayınları, Birinci baskı, İstanbul, 1995