Kitabanê Binê Balişnaya Mi ra – V

Wexto ke ez înşatan de şixulîyayêne, kitabanê binê balişnaya mi ra yew zî kitabê Walter Benjaminî (1892-1940) “Son Bakışta Aşk” bi. Eno kitab 1995 de Metis Yayınları ra weşanîyayo. Seba ke mîyanê toz û tobarê înşatî de qabê înan qirêj nêbê, o wext mi kitabê xwu bi naylono şefaf qab kerdêne. Eno kitab zî tede, zafê înan hema zî wina qabkerde kitabxaneyê mi de yê.

Cuya Walter Benjaminî zî zaf balkêş a. Sey tutê yew keyeyo cihûd ke asîmîle biyo 15 temûz 1892 de Berlîn de yeno dinya. 1924 de şino Frankfurt. Uca Theodor W. Adorno (1903-1969) û Siegfried Kracauerî (1889-1699) şinasneno. Serra 1930 de bi tesîrê Ernst Bloch (1885-1977), Theodor W. Adorno û Bertolt Brechtî (1898-1956) xwu dano nizdîyê fikrê Marksîzmî, enê ser o sosyalîstê nasyonalî 1933 de ey surgun kenê. Dima, yew nuşteyê ey ser o 1939 de zî hemwelatîya Almanya ra vejenê. Badê ke almanî Fransa dagîr kenê, 1940 de Gestapo erzeno keyeyê ey ser, coka Parîs ra remeno şino başûrê Fransa bajarê Portbou yê Spanya, la pê hesyeno ke polîsî do ey biqefilnê û teslîmê Gestapoyî bikerê, coka roja 26 eylul 1940 de morfîn gêno û xwu întîxar keno. La tayê zî vanê ajananê Stalînî bi zor morfîn dayo ci û o kişto. Badê şerê diyin yê cîhanî Theodor W. Adorno û Gershom Scholemî (1897-1982) nuşteyê Walter Benjaminî newe ra tenzîm kerdê. Bitaybetî badê ke nuşteyê ey serranê 1970-1989 de newe ra weşanîyenê, hema newe fikrê ci fam benê û benê çimeyê muhîmî.

Badê enê kitabî, mi kitabê bînî yê Walter Benjaminî zî wendî la tewr zaf mi enê kitabî ra hes kerd. Xaseten zî derheqê fonksîyon û tesîrê hîkaye de ez enê kitabî ra zaf çî mûsaya. Mesela, derheqê hîkaye û vatox/nuştoxê hîkaye de wina vano: “Hîkaye hawayanê tewr verîn yê neqilkerdişî ra yew a. Çiyo ke xwu rê kena îş, seke enformasyon keno tenya neqilkerdişê çiyê ke qewimîyayê û şiyê nîyo; hîkaye ê çî gêna dekena zereyê heyatê vatoxî ke sey tecrube neqlê goşdaranê xwu bikero. Bi eno qeyde, senî ke rêça engiştanê viraştoxê xilikan dusyena xilike wa û pa manena, vatox zî hîkayeya xwu de wina rêçe verdeno.” (r. 120)

Cayêk de vano Goetheyî (1749-1832) vato “Çiyo ke şima ciwantîya xwu de waşto, şima eşkenê extîyarîya xwu de mirdî bivînê.” Û Walter Benjamin dewam keno vano “Şima heyatê xwu de çiqas rew çiyêk biwazê, îhtîmalê biyayişê ci zî hende zêde yo.” (r. 139) Wexto ke mi kitab wendbi, enê rêzan bala mi antbi, coka mi binê înan kerdo sûr la nika ke ez newe ra wanena, ez hîna weş û xorîn fam kena. Heqîqeten wina yo, çi kar yan sinet beno wa bibo, merdim çiqas ciwantî de rew dest pêbikero, extîyarî de merdim hende beno hakimê ê warî. Yanî Walter Benjamin zî wazeno vajo, merdim heyatê xwu de çiqas rew dest bi sinetêk bikero, extîyarî de merdim hende weş beno westayê karî. Eke merdim bizano bigêro, enê fikrê winasî şîretê zaf muhîm, sey zerrnî yê.

Yewna ca de vano “Ciwîyayişê yew camekanî de, yew fezîleto bêqisûr o şorişgêrane yo.” (r. 158) Tayê lîderê siyasî yan hunermend û nuştoxî estê ke cesaret nêkenê ciwîyayişê xwu bi şefafî nîşanê miletî bidê, tim xwu tarîtî de, peyê perdeyî de nimnenê. Bi eno qeyde çimê miletî de xwu kenê razdar (gizemli), çimkî çiyo nimite miletî rê tilsimîn aseno, bi hawayê fewqilede (olağanüstü) yeno. Kesê namdarî ke ciwîyayişê xwu nîşanê miletî nêdanê, bi eno qeyde hetêk ra zî hetanê xwu yê basîtan nimnenê. Çimkî, eke şar hetanê înanê basîtan bivîno, bizano ke ê zî eynî sey însananê bînan kesê sade û edetî yê, tilsimê înan xeripîyeno. Ez nameyê ey nêdî la çend serrî verê cû, yew merdimê namdarî suhbetêk de mi ra va “Homayî kerd ke şarê ma zafê namdaranê ma nizdî ra nêşinasneno. Eke nizdî ra înan bişinasno, do heta peyê Koyê Qafî înan ra dûr şêro.” Lîder, hunermend û nuştoxê ke her çiyê xwu, pêro cuya xwu şarî rê akerde û bi şefafî ciwîyenê; yanî sey mankenê ke vîtrînê maxaza de camekan de yê, wina verê çiman de ciwîyenê, ê kesî heqîqeten merdimê bêqisûr şorişger ê.

Walter Benjamin yew şiîra Maler Mullerî (1749-1825) ra ena rêze neqil keno: “Sakînê dinya, xwu bide nizdî, bala xwu bide dorê xwu û bikemelîye, birese kemalî bi wasitaya kelamî!” (r. 179)

Belê, kelam! Merdim bi wasitaya kelamî (vatiş) kemilîyeno. Labelê kelam tenya qalkerdiş nîyo, esas nuştiş de beno ebedî. Çimkî kelamo ke nûsîyeno, tenya xîtabê ewroyî nêkeno, sey tovê ke payizî biramîyo, wesarî zîl bido û hamnanî zî bêro çînayiş, o qeyde, xîtabê zemanan keno.

Kelam; kelamo kamil xwu de cewherê ciwîyayene keno weye; û viyeyê dewranan, vera kelamê kamilî de tim çewt o. Eynî sey vateyanê Walter Benjaminî ke zemanan ra viyartî û resayî ma…

Walter Benjamin, Son Bakışta Aşk, Metis Yayınları, İkinci baskı, İstanbul, 1995