Konferansê Hewramkî û Kirmanckî (Zazakî)

Konferansê Hewramkî û Kirmanckî (Zazakî)

Roşan Lezgîn

20-21. 11. 2006 de, paytextê Kurdîstanê Başûrî Hewlêr de yew konferans bi nameyê “Konferansê Hewramkî û Kirmanckî (Zazakî)” hetê wezaretê roşinbîrî yê hukmatê herêma Kurdîstanî ra ame sazkerdene. Nê konferansî de Grûba Xebate ya Vateyî ra 15 kesê ke averberdişê zazakî reyde mijûl benê û 15-20 hewramîyê ke başûrê Kurdîstanî ra yê û nuştiş û cigêrayîşê hewramkî reyde mijûl ê, amey têhet.

Derheqê hewramkî de zî derheqê kirmanckî (zazakî) de zî gelêk malumatê nuştekî sey belge estê; çi hetê cigêrayoxanê xerîban û çi ê cayîyan ra tayê çî ameyê nuştene, la mîyanê nê her di cematanê kurdan de nêzdî ra yew pêresayene ta nika rasterast nêbîbî. Na reya verêne bî ke mîyanê kirmancan (zazayan) û hewramîyan de yew pêresayene virazîya ke merdim şêno bi yew manaya tarîxî zî biewnîyo naye ra. Rasta xo ame fam kerdiş ke hewramkî û zazakî hetê taybetîyanê nêrkî û makî ra seypê yê, hetê çekuyanê muşterekan ra zî zaf nêzdê yewbînî yê, la hetê yewbînî famkerdene ra zehmetî esta.

Seke yeno zaneyene, ziwanzanayoxî û nuştoxê ke standardkerdene û averberdena zazakî reyde eleqedar benê, 1996 ra nata sey yew koma xebate yenê têhet û xo sey “Grûba Xebate ya Vateyî” name kenî. Na grûbe hetanî ewro derheqê kirmanckî de 13 kombîyayîşî viraştê û yew ferheng, yew kitabê rastnuştişî û 26 hûmarê kovare Vate vila kerdî. Coka êdî na grûbe hetê ziwanzanîye û edebîyatê kirmanckî ra sey otorîte yena şinasnayîş. Na grûbe ra kesê ke Hewlêr de beşdarê “Konferansê Hewramkî û Kirmanckî (Zazakî)” bîy, nê yê: Ewropa ra Munzur Çem, Mehemed Malmîsanij, Mehemed Uzun (Selîm), J. Îhsan Espar, Haydar Diljen, Lerzan Jandil, Seyîdxan Kurij, Aydin Bîngol, Wusif Kaymak, Mehmet Taş û Huseyîn Kulu, Dîyarbekir ra zî Serdar Bedirxan, Mehmûd Nêşite, Ehmedî Dirihî û Roşan Lezgîn.

Ancîna seke yeno zanayene zafê ziwanzanayan, çi xerîbî çi cayî, vanê ke hewramkî û kirmanckî zaf nêzdê yewbînî yê. Heta îddîa kenê ke hewramkî û zazakî hende nêzdê yewbînî yê, coka zî sey yew dîyalekta kurdkî name kenê. No sedem ra bi rayberîya wezîrê roşinbîrî yê hukûmetê herêma Kurdîstanî Felekedîn Kakeyî û endamê Grûba Xebate ya Vateyî kek Munzur Çemî no konferans ame sazkerdiş.

Konferans banê Yekîtîy Nûseranî Kurd Liqî Hewlêr de, Holî (Salona) Şehîd Mehdî Xoşnawî de virazîya û di rojan şewdir ra hetanî şan dewam kerd. La verî ke konferans dest pêbikero, Grûba Xebate ya Vateyî tayê dîyalog û temas û gêrayîş kerdî.

Roja 14. 11. 2006 de şewdir Grûba Xebate ya Vateyî Radyoy Dengî Kurdîstan zîyaret kerd. Berpirsîyarê radyoyî bi zerrweşîye xêrameyena grûbe kerd, zereyê banê radyoyî û odayê xebate nawitî û derbarê xebata radyoyî de agahî day. Hela şanî zî grûbe Kela Hewlêrî ra gêraye. Roja dima, yanî 15ê menge de grûbe Korî Zanyarîy Hewlêr zîyaret kerd. Serokê Korî Zanyarî birêze Kurdîstan Mukrîyanî bi zerrweşîye Grûba Xebate ya Vateyî qebul kerde û derbarê kar û xebata Korî Zanyarî de agahî day, derbarê kar û xebata Grûba Xebate ya Vateyî de zî Munzur Çemî agahî day. Naye ra dima zî grûbe Parlamentoyê Kurdîstanê Başûrî zîyaret kerd. Cagirewtoxê serokê parlementoyî Kemal Kerkûkî Grûbe qebul kerde û derbarê muşkuleyanê sîyasî yê başûrê Kurdîstanî de, sey nimûne debarê meseleyê Kerkûkî de agahî day. Grûba Xebate ya Vateyî zî şabîyena xo ya ameyena Kurdîstanê azadî arde ziwan. Eynî roje de Grûbe Yekîtîy Nûseranî Kurd Liqî Hewlêr zîyaret kerd. Her di hetan yewbînî şinasna û derbarê edebîyat û ziwanî de suhbet kerd. Şan de zî, Grûbe şîye mêmanîya buroyê rojnameyê Dema Nû yê Hewlêrî û uca şamî werde.

Roja 17ê menge de zî Grûba Xebate ya Vateyî Hewlêr ra şî Helebçe. Verî buroyê Wezaretî Roşinbîrî le Helebçe zîyaret kerd û dima berpirsiyaranê buroyî reyra sûka Helebçe ra gêrayî. Werdê mîyanrojî ra dima monomentê şehîdanê Helebçe zîyaret kerd û deşta Şarezorî ra verê xo şana bi koyanê Hewramanî hetanî ke resay bi yew şaristanêdo xas ê hewramîyan ke nameyê xo Bîyare yo. Grûbe Bîyare de gelêk wext vinderte, şarî reyde suhbet û qiseykerdene ra dima apey agêray bi Xurmal û banê Nawendî Çalakîy û Pêgeyandinî Lawanî Hewraman de bîy mêman. Goreyê vatişê birêz Nasir Ehmed Hewramî ke bi eslê xo Bîyare ra yew şaîr û roşinbîrê hewramî bi, Xurmal yew şaristano zaf rewên ê hewramîyan û paytextê Şarezorî yo. Gelêk suhbet û yewbînan perskerdişî ra dima Grûbe agêra bi Silêmanîye. Xecê Xane hotêla Bihuştî Şar de xêrameyena Grûbe kerd û şan de restorantê Estare ke Parka Azadî de yo şamî da Grûbe.

Roja 18ê menge Grûbe kitabxaneyê Silêmanîye zîyaret kerd. Her qismê kitabxaneyî ra ame gêrayene û derbarê xebata gurenayena kitabxaneyî de gelêk agahî amey dayene. Badê cû zî Grûbe îşkencexane û zindanê Emnîy Sûr ke dewrê îqtîdarê ereban de seba kurdan cayê zilm û îşkence û kiştişî bi, zîyaret kerd. Werdê mîyanrojî ra dima şî zîyaretîya televîzyonê Kurd-Satî. Hemsera serokkomarê Îraqî Celal Talebanî Hêro Xane, hewna Xecê Xane û berpirsîyaranê televîzyonî Grûbe qebul kerde. Îzet û îkramî ra pey grûbe heme qism û studyoyanê televîzyonî ra gêra, derbarê kar û xebate de agahî amey dayene û vereşanî de agêray bi Hewlêr.

Roja 19ê aşme de zî şaristanê Hewlêrî û bi taybet parkê şehîd Samî Evdirehmanî ameye gêrayene. Şan de zî berpirsîyaranê Partîya Demokrat a Kurdîstana Bakur restoran de şamî da Grûbe. Hotela Birc Hewlêr ke Grûbe tede mendêne, heta roja peyêne zî hetê gelêk kirmancê ke başûrê Kurdîstanî de manenê ra ameye zîyaret kerdiş û hemîne çendan rey silayîye day Grûbe.

Roja 20ê menge de, banê Yekîtîy Nûseranî Kurd Liqî Hewlêr de, Holî (Salon) Şehîd Mehdî Xoşnawî de dest pêkerd. Konferans de wezîrê roşinbîrî yê hukûmetê herêma Kurdîstanî Felekedîn Kakeyî, Hêro Xane, Xecê Xane, walîyê Hewlêrî, gelêk roşinbîr û zanayeyê vakur û başûrê Kurdîstanî, gelêk hewramî û gelêk zî endamê masmedyaya kurdî amade bîy. Qiseykerdena despêkî hetê wezîrê roşinbîrî kek Felekedîn Kakeyî ra, ke yew kurdo hewramî (kakeyî) yo, ameye pêşkêş kerdiş. Birêz Felekedîn Kakeyî derbarê muhîmîya nê konferansî de, derbarê nê kontaktê tarîxî ke mîyanê di grûbanê kurdan (hewramî û zazayî) ke reya verêne virazîyeno de agahî day û şabîyena xo arde ziwan. Dima ra derbarê daşinasnayîşê zazayan de Munzur Çemî yew semîner pêşkêş kerd. Ey ra dima Dr. Heme Emîn Hewramî derbarê orîjînalîteya ziwanê kurdan de semînerê xo pêşkêş kerd. Her semînerî ra dima beşdaranê konferansî ra gelêk zanayan derg û dila îzehet û fikrê xo ardî ziwan.

Werdê mîyanrojê bînaya Wezîranî Kurd de ame werdiş. Cagirewtoxê seokwezîrê hukûmetê herêma Kurdîstanî birêz Omer Fetahî Grûbe qebul kerde. Wezîrê roşinbîrî Felekedîn Kakeyî, Hêro Xane, Xecê Xane û gelêk weşnangerê ke Kurdîstanê Vakurî ra seba Festîvalê Gelawêjî ameybî, Grûbe reyde werdê mîyanrojî werd. Îzet û îkramî ra dima hemîne têreyra seba xatira fotografî antî.

 Heman roje hela şanî semînero verên hetê M. Malmîsanijî ra ame pêşkêşkerdene ke derbarê edebîyatê kirmanckî de bi. Ey ra dima Dr. Enwer Qadir Mihemedî derbarê eserê lîrîkî yê dîyalekta gorankî de semînerê xo pêşkêş kerd. Hêna her semînerî ra pey beşdaranê konferansî ra gelêk zanayan derg û dila îzehet û fikrê xo ardî ziwan.

Roja 21ê menge ke roja dîyina konferansî bî, semînero verên hetê birêz Mehemed Uzunî ra debarê metodê standardkerdena kirmanckî û kar û xebata Grûba Xebate ya Vateyî de pêşkêş kerd. Ey ra dima Cemal Bêdarî derbarê taybetîyê nêrî û makî yê hewramî de derg û dila agahî day. Nê her di semîneran ra pey zî beşdaranê konferansî ra gelêk merdiman derg û dila îzehet û fikrê xo ardî ziwan û persî persay. Hela şanî birêz J. Îhsan Esparî derbarê kirmanckî de şuxulnayîşê alfabeya kurdkî ya latînkî de semînerê xo pêşkêş kerd. Ey ra dima Hekîmê Mela Salihî yew semîner bi nameyê “Zaza ya Dimilî û Rêgezêkî Resenî Kurd” pêşkêş kerd. Hêna beşdaranê konferansî ra gelêk kesan îzehet û fikrê xo ardî ziwan, persî persay. Bi qiseykredena peynîye ya wezîrê roşinbîrî birêz Felekedîn Kakeyî ke di rojê konferansî şewdir ra hetanî şan her tim beşdarîye kerd, konferans qedîya.