Kulturê Ma yê Sînema û Televîzyonî

Tayê çî, ma vajin tayê fikrî yan zî edetî estê, merdim heta qirike înan ciwîyeno, merdim bi xwu beno şahid la eke zeman ser ra vîyareno, merdim bawer nêkeno ke çiyê winasî biyê. Mesela, xortanîya mi de, bêke bizanê tam çi ya, mîyanê şarê ma de "sînema" herame bî, çîyêko gune û pîs bî. Şîyayişê sînema qebhet bi, gunekarî bî. Kam reyêk bişîyêne sînema êdî sey tolazêko veradaye, sey tulingîyêko gunekar name biyêne. Tayê keyeyan keynaya xwu bîle nêdayêne xortê ke şîyo sînema.

Ma serra 1975 de keyeyê xwu ard merkezê Dîyarbekirî. Reya verêne, roşan de ez şîya sînema. Sey nikayî yeno mi vîr. Serê payizî bi, hewa germ bi. Yew xorto ke dûrî ra merdimê ma yo, amebi roşanîya ma. Keyeyê înan rewna ra Dîyarbekir de bi, o bi xwu verê cû çend rey şibi sînema. Ey mi ra va "Ti qet şîyê sînema?" Mi va "Nê." Va "Bê, ez to biberî."

O wext Diyarbekir de salonê sînema zafî bî. Salona Dîlan Sînemasî "Rojhelatê Mîyanên û Balqanan de salona tewr girde" bî. Salonêka hîrêqata muhteşeme bî. Nika zî bînaya ci esta la ez nêzana seba çî yena bikarardiş. Mîyanê kompleksê aye de yewna salone estbî, ci ra vatêne "Sîte Sînemasî".

Ma şî Sîte Sînemasî. Yew fîlmo sîya-sipî yê Yilmaz Güneyî kaykerdêne. Salona sînema lewan ra dekerde bî. Nameyê fîlmî "Yaralı Kartal" bi, dewan de, koyan de vîyartêne, xwu mîyan de bi tifinganê surmelîyan şer kerdêne. Gama ke Yılmaz Güneyî vateyêko weş vatêne yan zorê înanê bînan berdêne, temaşakaran dayne çepikan ro, tezahurat kerdêne…

Mi bi xwu sînema ra zî fîlm ra zî çîyêk fam nêkerd; seba ke ma nêzdîyê sehne de roniştbî, perde de heme çî mi ra nêaseyne, coka temaşekerdişê fîlmî ra, qelebalix ra, germ ra sereyê mi zaf dejabi. Mi hîç sînema ra hes nêkerd. La mi fam nêkerd ke çi semed ra heram a!

Ê wextan televîzyon newe vejîyabi. Mi bi xwu reya verêne serra 1974 de televîzyon temaşe kerd. Seba mektebê yatilî ez Dîyarbekir de kewta îmtîhan. Yew benzînxane de mi dî, şan de xeberî pêşkêş kerdêne. Xeberan de behsê şerê Qibrîsî biyêne. Tayê melayan, tayê sofîyan vatêne "Keyeyo ke televîzyon tede estbo, uca nimaj nêbeno, nanê înan heram o!" Înanê ke vatêne televîzyon heram o, hîna zaf ê kesî bî ke televîzyon nêdîyo, temaşe nêkerdo. Vatêne "Gawuran televîzyon îcad kerdo ke pê dînê îslamî betal bikerê." Eynî sey sînema, çîyo ke înan derheqê televîzyonî de vatêne, qet nêkewtêne mi sere.

Homa bi rehma xwu şa bikero, babîyê mi zî vatêne televîzyon gune yo, heram o. Ez zewijîyaye biya la ma keyeyî ser o bî. Ez zewijnaye şeş serrî keyeyî ser o menda, dima ba bîyî ciya. Rojêk babîyê mi şibi dewe, ez şiya mi yew televîzyono tewr gird û tewr vayî yê ê wextî erîna ard keye. Markaya ci Grundig bî, qasaya dorê ci darê gozêre ra bî, zaf giran bi. Ê wextan weşana televîzyonî tena şan de çend saetî bî. Pancês rojan ra reyêk zî yew fîlmê sînema dayêne kaykerdiş.

Roja ke mi televîzyon keye de saz kerd, fîlmê Türkan Şoray û Kadir İnanirî "Selvi Boylum Al Yazmalım" televîzyon de nîşan dîyayêne. Ma bi kom kulfet temaşe kerd. Tam nîme de qasê des deqayî reklamî pêşkêş bîyî, ancî dewam kerd.

Mi verê cû sînema de no fîlm temaşe kerdbi la şarê keyeyî reya verêne bî ke temaşe kerdêne. Badê ke hetanî peynî temaşe kerd, dadîya mi înan va "Heram niyo!"

Babîyê mi badê ke dewe ra ageyra, hêrs bi, heredîya, henekê xwu bi ma kerdî. Ma çend rojî televîzyon anêkerd. La badê pey, tena wextê ajansa xeberan de mi akerd. Gama ke mi televîzyon akerdêne, babîyê mi peyê xwu şanayêne ci. La vera-vera xwu tada, binê çimî ra ge-ge awirê tujî vistî ci. Dê yela, dê bawo…

Demeyêk ra pey mi ewnîya ke o bi xwu ha şino televîzyon akeno, heta ke gêrîyeno temaşe keno. Peynî de, winî bi ke, êdî venga der û cîranan zî dayêne, vatêne "Bêrên ma şan de televîzyon temaşe bikin, fîlm esto."

Ez ke zana tewr peynî de min û hevalê xwu yê rehmetî Dost Çiyayî ma sînema de fîlmê Muhsîn Mexmelbafî "Sefer be Qendehar" temaşe kerdbi. Serre 2002 bî? Tam mi vîr nîno. Tewr tay pancês serrî esto.

Badê hende serran, emser min û yew hevala xwu ma fîlmê Kazım Özî "Zer" salona sînema de temaşe kerd. Herçiqas ez dima pêhesîyaya ke tayê sehneyê ci hetê dewlete ra sansur bîyê zî ancî fîlmêko kalîteyin û baş bi. Demeyê temaşekerdişî de gilgilo sembole o qelêneye ke sînema ma rê îkram kerd, ma çerez kerd û zaf bi keyf temaşe kerd, mi zaf zewq girewt.

Eke ez vajî bi eno munasebet heskerdişê sînema, zewqê temaşekerdişê fîlman kewt zereyê mi, belkî mubalexe nêbo. Coka nê rojan ez û tayê hevalî gama ke ma suhbet kenê, mewzûyê fîlmanê sînema zî abeno.

Bi no munasebet mi nê rojan hîrê fîlmê zaf rindekî temaşe kerdî. Ewilî Das Leben der Anderen (tirkîya ci: Başkalarının Hayatı), dima The Reader (tirkîya ci: Okuyucu) û tewr peynî de zî Deat Poets Society (tirkîya ci: Ölü Ozanlar Derneği).

Nê her hîrê zî Şukran xocam pêşnîyaz kerdî, ez aye rê zaf sipas kena. Bitaybetî Deat Poets Society mukemel bi, ez zaf binê tesîrê ci de menda.

Gama ke mi performansê malim John Keatingî dî, mi zerrî ra fam kerd ke perwerdekerdişê însanan tena karê malimîye nîyo esas yew hunero mustesna yo, her kes nêeşkeno însanan perwerde bikero.

Gama ke mi fîlm temaşe kerdêne, tayê cumleyî sey neqşê rîyê kerra mezgê mi de neqişîyayî, mi winî not girewtî:

- Hema ke wext esto pindikan arêde! Çimkî ti do bibê werdê kerm û lulikan, vilikan rê bibê gubre…

- Roja ke ti ha tede ciwîyenê, bigêrê xwu dest.

- Çekuyî û fikrî eşkenê dinya bivurnê; ti zî eşkenê çend misrayan îlawe bikerê.

- Însan tena xeyalanê xwu de azad o.

- Kama gama ke to bawer kerd ke ti çîyêk zaf baş zanê, dê hela yewna perspektîf ra biewnîye!

- Seba ke ti hukim ro heyatî bikerî biciwîye neke seba ke bibî koleyê çîyan!

- Vera sewbîna kesan de muhafazekerdişê fikrê xwu hende asan niyo!