Kurmanckî de Ferhengêko Erjaye

Bi nameyê “Ji bo Rastnivîsînê Ferhenga Kurdî (Kurmancî)-Tirkî” kitabêko erjaye vejîya. Kitab hetê Weşanxaneyê Rûpelî ra, ke sey kitabê tewr verên yê nê weşanxaneyê ke Îstanbul de newe abîyo, weşanîya. No kitab 307 rîpelî yo û tede nêzdîyê new hezarî çekuyê bingeyênî (esasî) estê. Ferheng hetê komîsyonêk ra bi xebatêka derg û dilaye amade bîyo.

Lehçeya kurmanckî de no kitabêko winasî yo ke seba ke nuştişê çekuyanê (kelîmeyanê) serekeyan tesbît bibo, verê bi des hezaran formê cîya-cîyayê varyantanê nê çekuyanê ke ziwanê qiseykerdişî yê kurmanckî de estê tesbît bîyê, dima varyantanê her çekuye ra varyantêk seba ziwanê nuştekî weçînîyayo. Yanî nê ferhengî de tena çekuyê ke lehçeya kurmanckî de estê û bi çend varyasyonan şuxulnîyenê ca girewto. Mavajîm çekuyê sey “av”, “dest” ûsn. ke tena yew formê xo esto, nê ferhengî de ca nêgirewto; tede ê çekuyê ke yew ra vêşêr formê xo estê, ca girewto.

Amadekarê ferhengî M. Malmîsanij o. La Mistefa Aydogan, Zana Farqînî, Newzat Hirorî, Huseyîn Kartal, Remzî Kerîm, Mehmûd Lewendî, M. Emîn Narozî û Reşo Zîlan zî tesbîtkerdişê formanê serekîyan yê nê çekuyan de xebitîyayê. Bîblîyografyaya kitabî ra fehm beno ke tespîtkerdş û weçînayîşê nê çekuyan de M. Malmîsanijî 71 heb ferheng û çimeyanê nuştekîyan ra îstîfade kerdo.

Seke yeno zanayîş, eynen sey lehçeya kirdkî, kurmanckî de zî bi hezaran çekuyê ke bi gelek forman yenê vatiş û nuştiş estê. Sey nimûne, vera çekuya standarde ya kirdkî de ke ma vanê “merdim”, kurmanckî de formê ke vajîyenê û nusîyenê, nê ferhengî de wina ca girewto:

“meriv/ mera, mere, meri, merif, merî, merov,merû, mihov,mirhov, mirof, mirov, mo, moraf, morof, muro, murov: 1. insan 2. akraba, hısım”

Formo ke sey standardî tercîh bîyo û pêşnîyaz beno ke ziwanê nuştekî yê lehçeya kurmanckî de bêro şuxulnayene sere de ca girewto. Dima, formanê bînanê (varyantanê) ke amadekaranê kitabî şayo tespît bikerê, ca girewto. Nê varyantî bi rengo sûr nusîyayê ke wendoxî bi asanî varyantan û formanê bingeyênan yewbînî ra cîya bikîn. Wina tam new hezarî çekuyê bingeyênî û bi des hezaran varyantê înan nê ferhengî de estê.

Taybetîyêka muhîme ya nê ferhengî zî na ya ke, eynî sey ferhengê “Grûba Xebata ya Vateyî” nêrkî û makîyîya çekuyan zî mîyanê parantezan de nusîyaya. Seke yeno zanayîş, meselaya nêrkî û makîyîye de, seba ke çekuyê kurmanckî halê xoserî de zêde xususîyetê xo bellî nêkenê û tayê çekuyî mintiqayêk de nêrî mintiqayêk de zî makî yê, wina musnayîşê cînsîyetê çekuyan warê nuştişî de xo reyde yew standard virazeno.

Çîyo muhîm no yo ke, kesê ke bi lehçeya kurmanckî nusenê, ewro ra pey tercîhkerdişê formê çekuyan de nê ferhengî esas bigîrê. Wina bibo, bi hawayêko pêroyî standardîzebîyayîşê kurdkî de, bitaybetî standardîzebîyayîşê kurmanckî de, gamêka bingeyên û zaf muhîmê do bêro eştene. Û ê teşqele û sergêjîyê ke nuştişê kurmanckî de hetanî nika estbî, zafê xo êdî do pey de bimanîn.

Vilakerdişê kitabî hetê “CAĞALOĞLU DAĞITIM, Alay Köşkü Cad. Küçük Sok. Gürdere İşhanı No: 2 Cağaloğlu – İstanbul, Tlf: 0212 512 77 38” ra beno.

Ji bo Rastnivîsînê Ferhenga Kurdî (Kurmancî)- Tirkî, Amadekar: M. Malmîsanij, Weşanxaneya Rûpelê, Çapa yekem, 2012, Îstanbul, 307 rîpelî