LO-LOYÊ KIRDASÎ

Sey (Seyîd) Welî ocaxa Seysabunan ra yo, murşîd o, yanî pîrê pîran o.

Hîyerarşîyê dînî yê dêrsimijan gore talibî estê, pîrî estê, pîrê pîran estê. Kesê mensubê eşîran talib ê, şonê destê pîran. Kesê mensubê ocaxan pîr ê; mîyanê taliban de gêrenê, seba îbadetî cem girê danê, seba helkerdişê meselayan cemat ronanê. Yê ocaxan zî pîrê xo estê. Yew ocaxe yewna ocaxe rê pîrîye kena. Bi no tore xas û am, her kes wayîrê pîrî yo. Mesela, ocaxa Kurêşan esta, ocaxa Babamansuran esta, ocaxa Seysabunan esta… Babamansurî Kurêşan rê pîrîye kenê, Seysabunî Babamansuran rê pîrîye kenê… Seba ke pîrê pîran ê, Seysabunan rê murşîd vajîyeno.

Sey Welîyê murşîdî cem girêdayo, cemat ronayo, tembur cenayo, kilamê heqîye vatê… O, pîyê hozanê pîlî Sey Qajîyî yo. Sey Qajî tembur û cem-cemat ey ra musayo. (Hîrê hozanê ma yê pîlî estê ke çiman ra sefîl biyê; Sey Qajî, Huseyîn Doganay û Rêncber Ezîz)

Sey Welî şono Muxundîye, dîyarê talibanê xo. Muxundîye dewa Babamansuran a. Seba ke ê zî pîr ê, tembur û cem-cemat zanenê. Çend merdimî yenê pêser; Babamansuran ra yewer tembur gêno, kilamanê heqîye vano, yanî kilamê ke cem de vajîyenê… La terzê mêrikî cîya yo. Bi kirdaskî (kurmanckî) vano. Baba Alîyê Paşî ke leyê Sey Welîyî de ronişto, pê nê terzî qayil nêbeno. Vano "Kilamê heqîye vurnê (vurnayê) çarnê (çarnayê) lo-loyê kirdaşî ser!"

Sey Welî nê halî û nê îtîrazî ser o yew şîîre/deyîre vano:

"Hurendîya xo ra wuşt ra Baba Alîyê Paşî

Va ke "Ez nê babayanê Muxundîye rê se vajî!

Nê Babamansurê ma ke ortê Şadij û Îzolî ro şî

Kilama heqîye vurnê, çarnê lo-loyê kirdaşî."(1)

Sey Şadîyan û Îzolan tayê talibê Babamansuran kirdas ê. Nê her di Dêrsim de eşîrê kirdasan ê. Babamansuran ra seba ke mîyanê înan de pîrîye kerda, ziwanê ci musayo, şîyê kirdaskî ser.

Şîîra/deyîra Sey Welîyî de bi termanê cem û cematî temburî ferqê kirmanckî (zazakî) û kirdaskî vejîyeno. Kirmanckî wayirê prestîjê pîlî ya, ziwanê kilamanê cemî yo. Kilamê heqîye bi kirmanckî vajîyenê. Kirdaskî duştê kirmanckî de wayirê giranîye nîya. Seba ke dengbêjê kirdasan deyîranê xo de "lo lo looo…" vanê, derg kenê û kenê, ci rê vato "lo-loyê kirdaşî".

Yew fiqra esta. Vanê yew kirdas û yew laz pîya raywanîye kenê. Hedura xo nêameya, xo rê kayêk peyda kerdo. Vato ma bi dore wenişê paştîya yewbînan ser, deyîre bivajê heta ke qedîyena. Kamî ke deyîra xo qedênaye wa biyero war, oyo bîn wenişo paştîya ey. Verî laz wenişto paştîya kirdasî ser, "haah-huuh" kerdo, reqisîyayo, deyîrêka lezgînî mîyanê yew-di deqayan de vata (xora deyîrê lazan lezgîn ê, rew qedîyenê) û ameyo war. Dore ameye kirdasî ser. Kirdas paştîya lazî ser o sey kemera girane ca biyo, dest berdo kerikê goşê xo û vato "De lo loo, loo-loo-looo…" Giran-giran deyîra xo vata û vata. Laz bin de betilîyayo, vato "No lo-loyê to hîna nêqedîya?" Kirdasî vato "No lo-lo yo, hîna lê-lê zî esta."

Mîyanê sîyaset û îdeolojîyan de zaf merdimê ma estê ke doza "kurdênî" de bedelo giran dayo. Îşkencexaneyan ra vîyartê, zîndan de mendê, her çeşît ra vêşanî û têşanîye dîya, dej anto, qehr û qotik anto. Canê xo qerisîyayo, kangren bîyo; bêçîkê xo dayê, dest û lingê xo dayê. Senî ke Nadîre Guntaş Aldatmaz romanê xo Pîltane de vana, mayinî binê linge de teqayê, parçeyê xo hewa ra çarixîyayê varayê bi ser.

Perr û peyê nê merdimanê ma çend cayan ra şikîyayê ke pê platînan îdare kenê. Letikê bombayan biyê letikê canê ci. Dedektor her cayê înan ser o alarm dano piro. Wexto ke "bero hesas" ro vîyarenê vizzayiş gineno berî ro ke şima vanê dê wesaîto bombakerde yo!

Nê merdimanê ma hende çîyê xo dayo, ziwan û kultur zî nayo ser!

Kirmanckîya xo eşta, bi nameyê "kurdênî" şîyê kirdaskî ser. Eke şima bivajê; wayê, bira no çi hal o. Ê do şima rê bivajê ez asîmîle biya. Tabî manaya asîmîlasyonî verê înan de bedilîyaya. Ê sey serkomarê tirkan nêvanê "Asîmîlasyon sucê merdimîye yo!" Vanê çîyo normal o, beno, problem niyo…

Nê merdimanê ma ra tayê estê ke halê xo "mîlîbiyayiş"î ser îzeh kenê. Berz-berz ewnîyenê zereyê çimanê to ra, seke bivajê ti dewrê qlan-qebîleyan DE mendê, bi kurdkîfîkasyonê tirkî vanê "ez ulusallaşmiş biya!"

Nê meseleyî de qusur û qebhetê kirdaskî çin o. Kirdaskî zî peyêna peyêne ziwanêko bindest û bêstatu yo. Hetêk ra erebî koçenê, hetêk ra tirkî hetêk ra farsî…

Ez nêvana nê merdimê ma qey kirdaskî musenê. Ez bi xo zî kirdaskî musaya û mi rê faydeyê xo zaf biyo. Bi nezerê mi, kurdî xo mîyan de ziwananê/lehçeyanê yewbînan çiqas bizanê hende baş beno. Kurdê ke doza milet û welatê xo de aktîf ê, wa tewr kêmî di ziwanan/lehçeyan bizanê. Senî ke welatanê bînan de wendekarî mekteban de hîrê-çar ziwanan musenê, mektebanê kurdan de zî wendekarî wa yew-di ziwananê miletê xo bimusê.

Halo ke ez behs kena, no hal niyo. Nê merdimê ma ziwan û kulturê xo eşto, bi nameyê "kurdênî" şîyê kirdaskî ser. Merdim bi no hawa ne beno kurd ne zî beno mîlî. Kirdaskî zî nêbeno ziwanê kurdan, beno "lo-loyê kirdasî".

Merdim çend ziwanan bizano; fezîlet o, pîlî ya. La ziwanê xo bierzo; cehalet o, cahilî ya.*

________

*No nuşte, Newepel, Hûmare 100, rîpel 3 de weşanîyayo.

(1) Dr. Daimi Cengiz, Dizeleriyle Tarihe Tanık Dersim Şairi Sey Qajî, Horasan Yayınları, Îstanbul 2010, r. 172-3 (Hetê alfabe û rastnuştişî ra mi tayê çîyî vurnayî. M.C.)

YASAL UYARI: www.zazaki.net kaynağında yayınlanmış herhangi bir haber, yazı veya fotoğrafın site editöründen izin alınmadan olduğu gibi kopyalanarak ya da üzerinde çeşitli oynamalar yapılarak herhangi bir yerde yayınlanması; farklı çalışmalarda alıntı olarak kullanmak amacıyla cümle veya paragrafların kopyalanmasında ise standart bir şekilde kaynak belirtilmemesi durumunda hukuki süreç başlatılacaktır!