MALO BÊWAYÎR

Pîlê ma vanê, malo ke bêwayîr bimano do vergî bikewê mîyan, bibo tirt û vila. Gama ke ez ewnîyena halê xortanê ma ra tim no vate yeno mi vîr.

Çi organîzsyonê ke Rojhelatê Mîyanênî de estê, çep-raşt, pîl-qij, cayî-xerîb ferq nêkeno, mîyanê pêrune de xort û keynayê ma zazayan estê. Mesela, Tirkîya de çiqas organîzasyonê çegîrê radîkalî estê, mîyan de xort û keynayê elewîyanê ma estê. Mîlîtananê înan ra kam ça de çalakîyêk bikero û bêro kiştiş, ti ewnîyenê yan dêrsimij o, yan zî derûdormeyê Dêrsimî ra yo. Ancî, Tirkîya de yan teber de, çiqas organîzasyonê radîkalê selefî estê, na rey gencê ma yê sunnî tede estê. Nê gencî hîna zaf Efxanîstan, Îraq û Sûrîye de ameyî kiştiş.

Gelo no çi hal o? Qey domanê ma seba şarî ehend jêhat û camêrd ê? Verê berê şarî de çi geyrenê? Ma problemê xo yê kamîye, ziwan, kultur û welatî hel kerdê, ma bîyê wayîrê statu û heqanê xo ke gencê ma benê enternasyonal û seba xelisnayîşê dinya mucadele kenê?

Ez nêwazena bêhurmetî bi kesî bikerî la eke problemê şarê to sey koyan binişê pêser û ti zî bikewê xelisnayîşê hemeyê dinya dima, o çax ti hê mîyanê xefletê pîlî de yê. No xeflet ne bi nameyê sosyalîzmî ne bi zî bi nameyê umetperwerîye îzeh beno. Ti xo rê nêbê ti şarî rê zî nêbenê. Belkî ti benê fişeka fekê tifingê şarî, ti mirenê şinê, la şar mergê to ser o xo rê sîyaset keno. Belkî no halo ecêb rojêk hetê sosyologan ra analîz beno la ez na rewşe sey "vîndîkerdişê kamîye" (kimlik yitimi) vînena. Tarîx mocneno ma, şaranê ke problemê xo yê kamîye hel nêkerdo, yan bîyê tirtûfirt û vila bîyê yan zî bîyê kalmeyê destê sewbîna kesan.

Tam tîya de ez wazena behsê çerkezan bikerî. Bakurê Qafqasya ra surgunbîyayîşê çerkezan 1860 ra pey dest pêkeno la esas badê cengê Usmanîyan û Rûsan, 1877-78 de yenê surgunkerdiş. Dewleta Usmanîyan çerkezanê surgunbîyayan hîna zaf bajaranê sey Erzirom, Mûş, Bidlîs, Dîyarbekir û cayê bînî ke armenî tede ciwîyenê, hîna zaf nê cayan de bi ca kena. Tabî dima înan verdena armenîyan ser. Bi no qayde beynateyê armenîyan û çerkezan de bêhuzurî virazîyena, ca-ca pêrodayîş beno. Çerkezê ke dewlete ra piştî gênê û pêrodayîş de jêhatî yê, dest danê mal û milkê armenîyan ser. Bi no qayde dewleta Usmanîyan çerkezan gêna mîyanê ordîya xo zî. Kamca vera Usmanîyan de şer yan serewedartiş bibo, vernî de çerkezan ramena înan ser. Dewleta Usmanî zere de vera armenîyan de, teber de zî, vera rûsan û bitaybetî vera miletê teb'ayê Usmanîyan ke seba heqanê xo yê mîlî mucadele kenê, çerkezan bikar ana. Nê derheqî de seba melumatê zêdeyî biewnîn kitabê Yarman Arsenî "Palu Harput 1878" ra. (Belge Yay. Cilt, 1, r. 36-48) Çerkezî semedo ke êdî seba amancê şarî xizmet kenê, kamîye û kulturê xo ra temamen kewenê dûrî, hetê mîlî ra vila benê şinê. Herçiqas tayê nika bizanê kokê înan çerkez o zî, çerkezîye qet înan de nêmenda.

Gencê ma yê ke benê fişeka tifingê şarî ra, ê xora êdî şinê. Ez wazena behsê yewna realîteyê ma bikerî. Gencê ma yê ke mîyanê partî û organîzasyonanê ma kurdan de ca gênê û bi nameyê milet û welatê xo mucadele kenê, qet qîymet nêdanê kamîye û kulturê xo. Ziwanê xo lez xo vîr ra kenê, kulturê xo ra lez kewenê dûrî. Tena benê fanatîkê îdeolojîkî û bi no qayde xo tetmîn kenê.

Xebata ke hetanî ewro ziwan, edebîyat û kulturê ma ser o bîya, bi xebata ferdî bîya û qet zî tay nîya. Xebata nê merdimanê ma sey koyanê bej û qerajan de qerawîya serê sibayî pelê daran ra awe çilkena û gan dana der û dormeyê xo, her ca kena zergûn, ez winî vînena. Her dalpaya xebata înan ma rê bîya nefes û omîd. Omîdê ma kerdo zergûn, îlhamê ma zêdnenê. Xebata ziwan, edebîyat, kultur û kamîye nika mîyanê şarê ma de bineyke bîya vila. La gereka her wek û xeyd, her dere û newale ra bineyna awe biherikîyo, bibo çem û xuşexuş bikero êdî.

Ma xo vîr ra nêkin ke halê cihûdan ma ra zaf wetêr bi. La badê hezar serrî, ê ziwan, kultur û kamîya xo rê wayîr vejîyayî, înan îbrankî kerde ziwanê resmî, kerde wayîrê qedr û qîymetî. Ma zî eşkenê zazakî otir bikerê. Qet çîyêkê ma kêmî nîyo. Gereka ma caran omîdê xo zî vîndî nêkin. Herinda ke ma benê kalmeyê destê organîzasyonanê çepgîran yan selefîyan, gereka ma bi israr û serberzîye ziwanê xo rê wayîr bivejyîn. Neke verê berê şarî, ma xo rê verê berê xo pak bikin. Neke rêça tarî ya organîzayonanê şarî ra, ma xo rê rêça pîlanê xo ra bişîrê. Lanet bo rêça  şarî, hetanî nika kamcîn însanê ma rêça şarî ra xeyr dîyo ke ma bivînin?*

_____________________

*No roportaj “Newepel, Rojnameyê kulturî, Hûmare 91, Dîyarbekir, Êlule 2016, r. 8” de weşanîyayo.

YASAL UYARI: www.zazaki.net kaynağında yayınlanmış herhangi bir haber, yazı veya fotoğrafın site editöründen izin alınmadan olduğu gibi kopyalanarak ya da üzerinde çeşitli oynamalar yapılarak herhangi bir yerde yayınlanması; farklı çalışmalarda alıntı olarak kullanmak amacıyla cümle veya paragrafların kopyalanmasında ise standart bir şekilde kaynak belirtilmemesi durumunda hukuki süreç başlatılacaktır!