MEKTEBÊ ASÎMÎLASYONÎ: YİBO

Ez heşt yan newserre bîya la mi hema zî dest bi mektebe nêkerdibi. Çimkî dewa ma de mektebe çinê bî. Dewa Herte de mektebe estbî la çar-panc kîlometreyî dewa ma ra dûrî bî. Nê serranê peyînan de kesî tutê xwu nêeşrawitê mekteba Herte. Loma mi ra ver gelêk xortê dewa ma bê mektebe û bê wendiş mendîbî.

Di hefteyî bî ke mektebî abibî. Tay mendibi ke ez a serre zî hêvîya xwu mektebe ra bibirnî. La rojêk xebere ameye va, babîyê to vato wa Mihemed Emîn bêro Licê, ez ey eşrawena mektebe. Kelecanêk ez girewta, heta binê goşanê xwu ez biya sûr. Winî keyfê mi ame ke baskê mi çinê bî ez biperrî. Çimkî mi zaf waştêne ez zî rojêk şêrî mektebe û biwanî. A game sankî pêro hesreta mi qedîya û xeyalê mi ame ca. Dadîya mi sereyê mi şit, cilê mi dayî mi ra û ez eşrawita Licê.

YİBO, tirkî de yeno manaya "Yatılı İlköğretim Bölge Okulu" yanî "Mekteba Perwerdeyê Verênî ya Şewane ya Mintiqa". Seba ke çermesûran bikerê sey xwu û înan kulturê înan ra dûrî bifînê, yanî seba ke înan asîmîle bikerê amerîkayijan fikrê mekteba şewane veto û tetbîq kerdo. No proje Ewropa de multecîyan ser o, Awustralya de zî hetê dagîrkeran ra aborjînan ser o ameyo tetbîqkerdiş. Nê serranê peyînan de ameyo qebulkerdiş ke no proje, projeyê neheqî û bêexlaqîye bîyo û seba asîmîlasîyonî ameyo xebetnayiş. Loma hukmatê Kanada şarê çermesûrî ra û hukumetê Awustralyayî zî şarê aborjînî ra uzir waşt. Tirkîya de zî cumhurîyetî ra ver no proje bibîyo la cumhurîyetî ra dima kurdan ser o sey polîtîkaya dewlete ameyo tetbîqkerdiş. 1960yan de qanûn veto û hema-hema temamê Kurdîstanê Bakurî de YİBOyî viraştê. Nê qanûnî dima des-pancês serran de Kurdistanê Bakurî de 50-60 mektebê şewane kewtê fealîyet. Dima, serre bi serre hûmara nê mekteban zêdîyaya. Dewlete waşto ke bi no tewir tutanê kurdan asîmîle bikero. Belkî vateyê înan o ke ma ser o vato: “Ê çiqas bibê tirk hende benê însan” mesela hîna baş dano famkerdiş. Tut û xortê kurdan asîmîle bîyî yan ney, wa cayê xwu de bimano la wendekaranê YİBOyan tutîtîya xwu de travmayêka pîle derbas kerde û tesîrê na travma go heta peynîya emrê înan zî dewam bikero. Mesela, ez xwu ser o vajî, çîyo ke ameyo mi sere ez hema zî nêwazena qal bikerî. A veyşanî û teyşanî, a tehda, halê ê tuwaletan, hesreta dadîya min û dewa min çi rey mi vîr ra nêşinê.

Şîyayişê min ê mektebê YİBO temamen tesaduf bi. Licê de dikandarêk dostê babîyê min estbi. Dikandar nasê muawinê mudirê Mekteba Şewane ya Licê beno. Babîyê mi gama ke şino dikanê dostê xwu, a game muawinê mudirî zî tesadufen dikan de beno. Muhtemelen suhbetî mîyan de dikandar babîyê min ra vano tutê xwu biyare ma bieşrawin mekteba nê havalê mi. Çimkî ez baş zana ke fikrê babîyê mi de şîyayişê min ê mektebe yan zî çîyêko winayîn çinê bîyo la no teklîf teklîfêko baş bîyo. Babîyê mi zî qebul kerdo. Hetkarê mudirê mektebe zî hevalê xwu yo dikandar nêşikito û no çî qebul kerdo. Di hefteyî bî ke mektebî abibî û kontejanê Mekteba Şewane zî debibi. La bi tewirêk înan ez qebul kerda. Babîyê mi ez berda mektebe, qeydê mi viraşt û da pero şi.

Serra 1988 de mi dest bi mektebe kerd, 1996 de ez mezûn bîya. Yanî mi Mektebê Şewane de heşt serrî wend. Wexto ke ez mezûn biya xortêko şîyês-hewtês serre bîya. Heşt serrê derg û dilayî vêrtî ra şî. Zaf çîyê weş û neweşî ma sere ro derbas bî. Tutîtîya ma pêro mektebe de derbas bîye. Hevaltîya ke hevalanê YİBOyî dir virazîyabî xwura nêna tarîfkerdiş. Feqet tutîtîya ma, ma ra ameye diznayîş. Nê heşt serrê tutîtîya ma, sey tutîtîye derbas nêbî. Nê heşt serrî sey travmayêk ma ser o derbas bî. Heşt serrê mektebe qasê heşt romanan bî. Qasê heşt emrê însanî, sey vîst serrê zîndananê Gûatemala bî.

Serra hîrêyine de ez û hîrê dewijê xwu seba ke ma êdî nêşin mektebe ma remayî şî dewa xwu. La di hefteyî dima pîlanê ma reyna ma berdî teslîmê mektebe kerdî. Serra hewtine de zî ez û çend hevalê xwu ma ancî remayî şî Qeyserî. Seba ke yew nêeşko mudaxeleyê ma bikero ma şî dûrî. Feqet na dore zî ma bi xwu poşman bî û ma ageyrayî mektebe.

Şertê mektebanê YİBOyî gelêk zor û zehmet bi. Mesela, merdim wina bifikirîyo: 300-400 wendekarî, emrê înan şeş serrî ra heta pancês-şîyês serrî, mektebe teberê qezaya Licê de cayêko îzole de, dorê aye têl kerde, des-pancîs mamostayê tirkî û çend karkerê kurdî yê bêrehmî…

Temamê tutan zî dewan ra ameyê. Fekê înan ra hema boya şitî yena. Êyê ke tutê înan estê nê çî hîna baş fam kenê. Însan senî tutê xwu yo şeş-hewt serre beno mektebêka dûrî de teslîmê şarê xerîbî keno û bi zerrîyêka rehete yeno keyeyê xwu de nişenê ro? Tutê şeş-hewt serreyî! Nê tutî senî nan wenê, senî bi şewe tarî de şinê tuwalet, senî tuwalet de xwu pak kenê, senî şewe kewenê ra? Nê tutî gama ke nêweş bikewê kam go verê sereyê înan de vindero û kam ê hîsanê manewîyatî ke îhtîyacîya pêro tutanê dinya pê esta bido înan? Eger gî û mîzî biverdê xwu, kam go qina înan pak bikero, kam cilanê înan bivurno û kam sereyê înan bişuwo? Gama hewn de zaf bitersê go bikewê verara kamî, xwu bipêşê kamî ro, milê kamî wişk bişedênê? Şewanê derg û dilayanê zimistanî de eger bicemedîyê go bikewê binê lihêfê kamî, verara kamî de xwu bikerê germin? Gama ke zaf bêrîya dadî û babîyê xwu, bêrîya bira û wayanê xwu, bêrîya dewa xwu bikerê go verê xwu bidê kam het û kamî rê bibermê?

Nika ez fikirîyena, tutê min o şeşserre esto. Ez bi şewe gêna we û bena tuwalet û ancî kena xwu verare bena kena mîyanê cayî. Bi şewe ma ey kontrol kenê. Dadîya ey bi destê xwu koçike kena fek. Gama ke bîna ra şino war ma pencera ra ey taqîb kenê. Ez û tutê xwu: di tutî û di dinyayê cîyayî: dinyaya kane ya sîya û sipîye, dinyaya newîye ya rengîne.

Şertê YİBOyan zaf xirab bî. Ma zaf veyşan, teyşan mendî. Ge-ge licêyijan seba rotişî şîranî û simîtî ardêne verê mektebe. La pereyê ma çinê bî, ancî zî her tenefus de ma şîyêne xwu rê ewnîyayêne înan ra. Gama ke wendekarêk şîranîyêk yan zî simîtêk girewtêne werdêne ma zî xwu rê temaşeyê ey kerdêne û awe fekê ma ro ameyê.

Xwura nêweşîye cayêk de. Pîsîtî û lîşinîye ver sere û canê ma bîyêne pirrê espijî û nutikî. Ma gerr vetê. Ters û xof û sewbîna zî zaf çî bibî. Ge-ge bi rojan çilkêk awe nêameyê. Ma îhtîyacîya xwu ya awe hênîyanê der û dorê mektebe ra ardêne ca. Hênîyo tewr nêzdîyê ma qasê kîlometreyêk dûrî bi. La gama ke awe çinê bo pakîtîye rîyê dinya ra darîyena we. Ez wazena nê çî bê mubalexe vajî. Seba ke bi rojan awe nêameyêne, zereyê tuwaletî ra heta teber qasê erebeyêkê destan gî kewtêne pêser. Çimkî awe nêameyêne û pîsîtî cayê xwu de kewtêne pêser. Cayo ke kabînê wc ra însan keweno teber, uca zî heme bi tapikanê gîyî dekerde bi. Şewe gama ke tutê qijî şîyêne tuwalet, tersayêne şirê zereyê tuwaletî, hema mîyanê berî de îhtîyacîya xwu dîyêne û bi a qina nêşitîye vazdayêne mîyanê cayê xwu. Xwura bi rojan kesêk nêameyê uca. Hefteyêk ra, pancês rojan ra yan zî aşmêk ra reyêk karkerêk ameyê tuwaletî kerdêne pak. Seba ke awe çinê bî loma kes nêameyê û nêewniyayê a manzara ra. Ber û dîwarî pêro bi gî sawite bî. Çîra awe nêameyê ez nêzana. Çîyo ke yeno mi vîr, ge-ge bi şewe ez bi xwu hesyayêne û mi ewnîyayê ez teşne ver behcîyawa, fekê û qirika mi bîyêne ziwa. La mi zanayêne ke tu çareyê mi çinê yo. Awe peyda nêbena. Dadîya mi kewtêne mi vîr. Mi xwu rê vatêne gelo dadîya mi bi nê halê mi zana yan ney? Gelo dadîya mi bi nê halê mi bizano go çiqas zerrîya aye bi mi bisojîyo?

Ez heşt serrî a mektebe de menda la mi vîr nîno ke hema yew şewa Homayî heta serê sibayî awe ameya. Serranê peyînan de seba ke leşkerî ameyî mîyanê ma, bîrê sondajî ameyî kendiş û awa ma zêdîya. Çimkî hûmara leşkeran zêde bî. Raşta ci, caran leşkerî mîyanê ma ra nêbî xalî. Verê cû tîmê taybetî mîyanê ma de bî, dima zî xwura leşkerê komandoyî ameyî. Tîm û leşkerî bi şewe şîyêne operasyon. Gama ke apey ameyêne xwu dir keynayî, cenîyî, mêrdeyî, kal û pîrî ardêne û dekerdêne bodrûmê mektebe. Ge-ge ma bi şewe bi xwu hesîyayêne ma ewnîyayê vengê nalenala înan yena.

Zulmê mamostayan û îdarekerdoxan zî estbi. Mîyanê înan de mamostayê başî zî bibî la êyê ke keyfî ma ser o zulm û neheqîye kerdêne zî bibî. Karkerê mektebe kurdî bî la ez nêzana seba çî zulmo pîl înan ro ma kerdêne. Kişta bîne ra zî zulmê tutanê dewa Aloxuşa zî bibî. Na dewe ra qasê davîst wendekarî estbî. Zaf belakir û lejkerî bî. La çîyo balkêş, gama ke înan ra yew kewtê mîyanê şerî, sey sipeyan û keftaran pêrine têdir êrîş kerdêne. Ge-ge sereyê kesêk ser o dades tenî ameyêne pêser.

Gama cayêk ra sipeyêko xerîb ameyêne dewa ma, sipeyanê dewe o eştêne xwu mîyan û her yewî cayêk ra êrîş kerdêne. Lejê tutanê Aloxuşa zî eynî a manzara ardêne verê çimê min. Na dore zaf belakirî bî. Qet rehetî nêdayê wendekaran. Bi şewe tarîtî de ameyêne awe rijnayêne binê cayê wendekaran, doşekê înan kerdêne hîy. Bi şiringa awa tuwaletî pernayêne tutan ser. Şewe gama ke elektrîk şîyêne, korîdor de tutî eştêne erd kaş kerdêne. Sankî wahîrê ruhêkê sadîst û şîzofrenîkî bî…

Her roja wendekaranê YÎBOyî sey rojanê leşkerîye derbas bîyêne. Serê sibayî mamostayo nobedar ameyêne rakewtişxane, wendekarî kerdêne aya. A saete de awe ameyêne, wendekaran dest û rîyê xwu şitêne. Eger awe nêameyêne wendekarî şîyêne hênîyanê der û dorê mektebe de dest û rîyê xwu şitêne. Dima seba ke derse bixebetîyê her kes şîyêne sinifa xwu. Na derse ra vatêne etudê verê areyî. Na derse de ne mamostayî bibî ne zî kes derse xebetîyayêne. Seba ke ma zaf bîyêne veyşan, ma tena areyî fikirîyayêne û bi tewirêk dem derbas kerdêne. Bi serran, bi no tewir wextê ma bîlasebeb şi. Nê etudî dima ma şîyêne areyî kerdêne. La çi areyî! Çend zeytunî, tayê penîr, parçeyêk nano somun û bardaxêk çaya qazanî ke kerda surehîyan, a zî bîya sipîserdin. Ma ne çay, ne pêwer ne zî nan mirdî werdêne. Werrekna ma rayêk zî bi zerrîya xwu mirdî areyî bikeerdêne.

Heşt serrê mi a mektebe de qedîyayî la belkî mi rojêk bi zerrîya xwu mirdî areyî nêkerde, mirdî werd nêwerd. Areyî dima der û dorê mektebe bi ma dayêne pakkerdiş. Dima heta mîyanmeroj ma kewtêne derse. Saete duyês de nanê nêmrojî werîyayne û ey dima ma reyna kewtêne derse. Saete dorê hîrê de derse qedîyayêne, ma serbest mendêne. Feqet sehaya mektebe ra vecîyayîş qedexe bi. Vereşanêk ra ma reyna kewtêne etud. Etudî dima ma şîyêne şamî werdêne. Şamî, zafane şorbenîska sojîyaya û meqerna bî yan zî werdê nîmerojî ra çi mendibi, o bi. Şamî dima reyna etudî dest pêkerdêne. Nê etudê peyênî dima heta saete new û nîme ma serbest bî û nê wextî dima gereka ma bişîyêne rakewtişxane. Mamostayo nobedar ameyêne hûmara ma girewtêne û şîyêne keyeyê xwu. Ma zî hêdî-hêdî kewtêne mîyanê cayê xwu û kewtêne mîyanê xeyalan. Dewa ma, hevalê ma, dadî û babîyê ma ameyêne ma vîr. Hesreta nê çîyan zerrîya ma kerdêne pir û ma bi na hesrete mîyanê hewnanê şewanê tarîyanê serdinan de şîyêne war.

Temamê şaristananê Kurdîstanî de YİBOyî û bi hezaran wendekarê şeş-hewt serreyî. Heyatê pêrine de travmaya YİBOyan esta. Nika merdim biewnîyo psîkolojîyê tutanê YİBOyan ra, gelo merdim eşkeno vajo çi? Gelo no psîkolojî sere ra heta peynî heyatê înan ser o senî tesîr kerdo? Tîya de sucdar kam o? Sucdar dadî û babîyê tutan yan dewlet a? Raşta ci, mi caran dadî û babîyê xwu sucdar nêkerdî, ez înan sucdar nêvînena. Dadî û babîyê ma derheqê nê çîyan de çîyêk nêzanayêne. Xebera înan dinya ra çinê bî. Heta qirrike mîyanê feqîrîye de bî. Her xane de des-yewêndes kesî... Debara înan zehmet bî. Her keyeyî çend heywanî kerdêne weye û goreyê îdareyê xwu ra tayê zî cite kerdêne. Xwura her kes bi feqîrîya dewanê Kurdîstanî zano. Pîlanê ma eşnawitbi ke dewlete mektebî viraştê. Vatêne, dewlete tutan dana wendiş, nan û awa înan dana, bena miqateyê înan, perwerde kena. Xwu rê vatênê no çî lutifê Homayî yo. La raştîye winî nêbî. Hayîya înan projeyê dewlete ra, asîmîlasîyon ra çinê bî. Feqet sewbîna çareyê înan zî çinê bi. Heskerdişê tutanê xwu, hesreta înan quncikêkê pîzeyê xwu de nayêne ro û bi mecbûrî tutê xwu eşrawitê mektebe.

_____________

YASAL UYARI: www.zazaki.net kaynağında yayınlanmış herhangi bir haber, yazı veya fotoğrafın site editöründen izin alınmadan olduğu gibi kopyalanarak ya da üzerinde çeşitli oynamalar yapılarak herhangi bir yerde yayınlanması; farklı çalışmalarda alıntı olarak kullanmak amacıyla cümle veya paragrafların kopyalanmasında ise standart bir şekilde kaynak belirtilmemesi durumunda hukuki süreç başlatılacaktır!