Mektebê Dewa Ma – I

Enê rojanê verînan de yew dewijê ma şibi rehmet. Semedê tazîye ez şibiya Dara Hênî. Ez ke resaya, mi veng da yew hevalê xwu, ma piya dewe de mektebo verîn, dima bajar de zî ma piya lîse wendbî. Ma şî cayê tazîye. Dua û sereweşî ra pey, çend dost û ehbabê mi zî uca bî, ma yewbînî persayî. Ez û hevalê xwu ma hê nat-wet ra qalî kenê, di merdimê ke ma ra bineyke dûrî ronişte yê, dîqetê mi ant. Ez ewnîyaya, ê zî hê ewnîyenê ma ra. Mi hevalê xwu ra va "Ti nînan şinasnenê?" Va "Nê, ez nêşinasnena." Ma hem qalî kenê hem zî ez binê çimî ra ewnêna, hîşê xwu çarnena ke kam ê, gelo ez înan ça ra şinasnena.

Bineyna badê cû mi texmîn kerd o qij kam o. La o bîn, beno ke birayê ci bo. Mi hevalê xwu ra va "Eno filan mezra ra lajê filankesî nîyo?" Va "Ez nêzana, beno ke we bo." Serrê min û hevalê mi seypê bî la ey mi ra di serrî tepîya dest bi mekteb kerdbi. Beno ke nêzano, çimkî ey zêde ê nêdîbî. Mi va "Mekteb de meseleyê Ehmedî yena to vîr?" Va "Nê, la mi şinawita, ez zana."

Ez vana qey serre 1971 bî. O wext ez sinife hîrêyin de biya. Mehmed sinifê ma de bi. Ehmed zî sinifê pancin de bi. O wext vewre zaf varayne. Mezrayî dewe ra dûrî bî, semedo ke qijê mezrayan rehet bieşkê şêrê û bêrê, tutî biyêne pîl, serrê înan viyartêne hema ameyne mekteb. O wext wesaîtî çinê bî, peyatî ameyne şiyêne. Sinifê peyin de wina wendekarî estbî ke êdî zewacîyaybî. Mekteb de yew dersxane bi, sinifê yewin ra heta peyin o dersxane de piya yew ca de derse girewtêne û mamosta zî yew bi.

O wext mekteban de tozê şitî dayne wendekaran. Dewijan o çax zaf dewar kerdêne weye, şit û qatix bol bi. La înan hîna zî toz kerdêne vila. Meqsedê vilakerdişê tozê şitî badêna bi eşkera. Ma ena dehkera ser o nika zaf nîvinderin. Mamostayan gureyo giran pê wendekaranê girdan dayêne kerdiş; şiyêne kolî ardêne, tozê şitî pê qatiran qeza ra ardêne… Yanî çi karo giran bibo, pê înan dayêne kerdiş.

A serre yew malim newe amebi mektebê ma. Verê cû wendekarê ke emrê înan pîl bî, unlig û yaxe nêdayne xwu ra. O mamosta ame înan rê zî kerd mecbûrî, unlig da pira, yaxe kerd înan mil. Wexto ke o qeyde ameyne mekteb, qijî pê înan huyayne, tinazê xwu pê kerdêne. Înan muxtarê dewe şirawit malimî het ke sey verî bê unlig û yaxe şêrî mekteb la nêeşkayî malimî îqna bikerê.

Rojêk malim semedê ardişê tozê şitî înan şiraweno qeza. Ê zî rayîr ra malimî ra gerrizîyenê vanê çare nêmend, enê ma kerdî mesxereyê tutan, ma ci rê nêverdenê! Rayîr de qerarê xwu danê vanê ma siba zompeyanê xwu hedernenê senî ke malim ame sinif, ma danê piro. Vanê ena rezîltî hinî nîna antiş…

Serê sibayî diyeno, wendekarî yenê mekteb la kes cesaret nêkeno zompe xwu dir biyaro. Ehmed tenya,  zompeyê xwu taşeno, sereyê ci keno qalind, hem nameyê xwu ser o nuseno hem zî "Zompe cennet ra vejîyayo" nuseno. Serê unligî de mont dano xwu ra û binê montî de nimneno. Ê hevalanê bînan seke sozêko wina nêdayo werîbînan, o qeyde bê zompe yenê mekteb. Hevalanê ey ra yew, o ke piya soz dabi werîbînan, vîneno ke Ehmedî zompe binê montê xwu de temarnayo. Ca de vazdano şino xebere dano malimî. Vano hal-mesela ena ya, Ehmedî zompe ardo, to kuweno.

Heta tiya, ena meselaya ke mi neqil kerde, badê hedîseyî Mehmedî mi rê qisey biye. Îtya ra wet mi bi çimanê xwu dî û bi goşanê xwu şinawit.

Mekteb de ma şî zere, her kes şi cayê xwu de ronişt. Ehmedî zompeyê xwu binê çengê xwu ra vet eşt binê masa û montê xwu berd cayê çengalê cilan de aliqna. Feqet malim nêame zere. Oxro ke tim wendekaran dir ameyne sinif. Ena hewe erey kewt. Bineyna badê cû mi dî gizm ra ber abi, malim ame zere, raşt şi verê masaya peyine, cayo ke Ehmed ho ronişte, destê xwu berd binê masa, zompe vet. Sinif pêro heyret mend, ewnîya zompeyo ke ho malimî dest de. Bê kesê ke gerre kerdo û hevalanê Ehmedî kes nêzano mesela çi ya.

Kef û kepûr fekê malimî ra şino. La kit-kelam nêkewena fek. Eynî o qeyde sinif de zî kesî ra veng nêvejyeno. To vatêne qey zerre de kes çin yo. Her kesî nefesê xwu tepişto, bi ters û heyecan vanê hela se beno.

Malimî bi ê zompeyî da Ehmedî ro. Ehmedî xwu kerd binê masa ra. Qarî-nalî kewte ser. Seke newe ziwan bikewo fekê malimî, va "Beni bu sopayla vuracaktın ha!" Û da piro, da piro! Wendekarî tersan ver recefînê, tutê ke hema newe şinê sinifê yewin tersenê la nêafterenê vengê xwu bikerê. Sey leyîrê mîrçike wina recefîyenê.

Malimî linga Ehmedî de girewt, binê masa ra kaş kerd, o berd texte ke pêro wendekarî ê bivînê. Senî raşt ame, o qeyde da piro. Ena hewe verê çimê her kesî de kuwayiş dewam kerd.

Vindertişê mamostayî çin yo, hêrsê ci nênişeno, senî vergo har pereno seydê xwu, we zî îna pereno ci, dano piro, dano piro!...

Talebeyî tersayê, biya qîj-wîjê înan, mamosta sey kutikê veyşanî ke senî beno serê leşî ro, o qeyde kewto ser, dano piro. Hayîye ey ne wendekaran ne zî dinyaya  teberî ra esta. Çimê ey biyê tarî, bê pirodayişî çiyêk aqilê ey de çin yo. Hevalê Ehmedî zî ma yew zî nêaftênî vengê xwu biker. Wilay mi dî Ehmedî yew firsend  dî, mamostayî dest ra vejîya, ber akerd. Malimî destê xwu eşt ci ke bitepşo nêeşka. Ehmedê to rema, ber ra kewt, teber şi. Malim zî dima.

Ehmed şi hetê keyeyî ra, mamosta nêresa ci, tepîya ame. La yew heyacan ey girewto, nêzano se bikero. Ê wendekaranê pîlan ra va "Leze şirê vendê babîyê ey, wa bêro!" Ê yewî ra zî va "Ti şo vengde muxtarî."

Wina va tede bêlû bi ke terseno, da piro şi lojman, ber qefilna û kewt zere. Ma wendekarî zî kewtî teber, ma ewnîyayî ke Ehmed hetê keyeyî ra şino û êdî çiman ra nêasa.

Nîm saet viyart, ma dî Ehmed tifingê ci ho çeqele de, binê mektebî ra ho yeno. Ame qasê panc sey metreyî nizdîyê mektebî û yew tifing hetê mektebî ser teqna. Ma tersayî, ma xwu da peyê mektebî. Malim zere ra nêvejîno. Muxtar û çend hebî dewijî ameyî şî hetê Ehmedî ra, ci rê lakavey kenê, vanê wina meker. Vanê tifingê xwu rone, ma qalî biker. La Ehmed qet sakîn nêbeno, tifing ronênano, vano ez gere panî. Peynî de bi heyran û qurban sakîn bi, tifingê xwu girewt hetê keyeyê xwu ra şi.

Uca ra pey mi Ehmed nêdî. Mekteb waro verda, welat terk kerd şi. Birayê ci Mehmedî zî a serre dewam kerd, sinifê çarin de, o zî hinî nêame mekteb.

Badê çewres û heşt serrî, aşmêk verê cû mi Dara Hênî de, tazîye de, mi o dî. O Ehmed bi xwu bi.

Ez wina ewnîyaya ti ra, o hedîse verê çimê mi ra sey şerîtî viyart. O bermayiş û qîrayişê ey, seke newe biyo, wina zereyê goşanê mi ra şi war. A bêkesîya ey, warnêvetişê hevalanê ey, zerreyê mi newe ra helêna.

Eyê ke gerreyê ci kerdbi, xwura înan piya qerar dabi ke bidê piro. La ena çi bebextî bî! Eyla hema çi wext ma wayirê yewbînan vejînê, eno îxanet go heta ça biramo? A yew trawma bî, ê wendekarê ke şahidê enê hedîseyî bî, hema zî binê teserê ci de yê. Neke çewres û heşt serrî, heta peynîya emrê ma, ma binê tesîrê a trawma ra nêvejyenê.

Mamosta sankî semedê perwerdeyî nê, semedê îşkece û ezabî amebi. Mi rojêk nêdî ke rîyê ey huyeno. Ewnîyayne ma ra, seke biewnîyo marê siyayî ra. Ez mamostayan tenzîh kena, la eno wina bi, ma ey çi rey xwu vîr ra nîkenê!