- No kitabê ma yo erjaye verê cû, serranê 1970an de bi alfabeya erebkî ameyo nuştiş û destnuşteyê ey vila bîyê zî la esas, bi hawayêko tekuz qismêk hetê W. K. Merdimînî û qismêk zî hetê Mehmet Uzunî (Pali) ra tiranskirîbeyê alfabeya latînî ya kurdkî bîyo û 2004 de Îstanbul de hetê weşanxaneyê Vateyî ra ginayo çapî ro.
-
- Verî ke ez derheqê muhtewaya nê kitabê ma de malumatan bida şima, ez wazena nuştoxê nê kitabê ma, yanî Mela Mehemed Elîyê Hunî bida şinasnayîş.
-
- Mela Mehmed Elî 1930 de Hun de ameyo dinya. Lacê Mela Husênî yo. Nufus de nameyê xo M. Ali Öztürk o.
-
- Hun, yew nehîyeya Pali ya. Dewlete nameyê aye bedilnayo, kerdo “Bayhan”. Hun, Pali ra teqrîben 50 kîlometre dûrî de, mîyanê Dara Hênî û Paliyî de, verê Royê Muradî de yew nehîya ya. Xetê tirêne ke Xarpêt ra şina hetanî Tûx (Tatwan), uca ra vîyarena.
- Mela Mehmed Elî gelêk medreseyanê welatî de feqîtîye kerda. Verê zaf mela û seydayanê namedaran de wendo. Mela Mehemed Elî, dewa xo Hun de 25 serrî îmamtîya fexrî kerda û nika zî dewa xo de maneno.
-
- Hema des-duwês serre bîyo ke eşqê wendişî pê girewto. Ey Dîyarbekir, Silîva, Bismil, Batman, Sêrt, Perwarî, Şirnex, Misirc, Mêrdîn û Cizîra Botanî de wendo. Melayê ê wextî yê namedarî sey Muftîyê Erxenî Mela Evdisemed, Mela Mehmed Gurhuseynî, Şêx Mehmed Emînê Çêrmûgî, Şêx Seydayê Cizîre het wendo.
- Mi gore, Mela Mehmed Elî yew şaîro xas o. Xulqê xo ra wayîrê damara şaîrîye yo. Rojêke şino yew zîyare ser. Uca, sey îlhamî şîîr yeno qelbê ey. Û dest pêkeno bi ziwanê dayka xo, bi kurdîya zazakî nuseno. Vano:
- “Vernî d’ vac namey Homayî, Muhammed lac, pîy û mayî
- Gerguş bişan ayî-ayî, wi yewekê pî û mayî.
- Muhammed Peyxembêr ma wo, Muhammed lac Amîna wo,
- Gerguş bişan ayî-ayî, wi yewekê pî û mayî.”
Belê, hema qijekîya xo de kewno wendiş û nuştişê edebîyatî dima. Gama ke Dîyabekir de waneno, pêhesêno ke Seydayê Xasî Mewlidê Kirdkî nuşto. Nara wexto ke Farqîn de, dewa Qurtê de waneno, kewno nê Mewlidî dima û şino reseno Hezan. Şino verê Seydayê Xasî ke yew nusxeya Mewlidê Kirdkî xo rê peyda bikero.
Nika merdim şeno bi rehetî vajo ke nê heme çî delîlê sehîh ê ke Mela Mehmed Elîyê Hunî yew şaîro esîl o. Bîyayîşê xo ra wayîrê yew damara edebî yo.
Wexto ke Seydayê Xasî zîyaret keno, Seyda destê xo dano paştîya ey ro û duayî keno ke o zî bibo yew şaîr. Seydayê Mela Mehmed Elîyê Hunî derheqê nuştişî de fikrê xo wina îzah keno, vano: “Gelî birarû, “Tarîx qeleme ra îbaret o. Wexto ke nê kelîmeyî ke mi hetanî tîya vatî, eke nigêrîyaynî qeleme, eke yew ca de nêameynî zeftkerdiş, ewro roj şima rê nêameynî vatiş. Yew çîyo ke gêrîya qeleme sey yew seydî yo ke tapişîyayo; yew teyra ke ha destê to de, zereyê qefesî de ya, çi wexto ke ti biwazî veradanî, çi wexto ke ti biwazî xo het verdenî. Tarîx zî naye ra îbaret o. Her çî tekerrur ra îbaret o. Elî şino, Welî yeno. Welî şino Ehmed yeno. Ehmed şino Mehmed yeno. Bawkal şino babî yeno, babî şino ewlad yeno. Ewlad şino torin yeno”(r. 4). Û derheqê heskerdişê welatî û ziwanî de zî hêna nê çîyan ro ma şîret keno, vano: “Wetenê xo ra heskerdiş îman ra yeno. Yew merdim îmanê ey bi, wetenê xo ra hes keno. “Însano biaqil xo şinasneno, miletê xo şinaneno, ziwanê xo rê xizmet vîneno. Miletê xo rê xizmet vîneno. Wetenê xo rê xizmet vîneno”(r. 5). Seyda Mela Mehmed Elîyê Hunî ke, dewijê ey tira vanî Hecî Xoce, verî ke ez behsê kitabê ey bikera, ez vana Homa ey razî bo ke, ey bi ziwanê ma yo şîrîn no kitabo erjaye ard meydan. Kitabê ey de heme hîrê qismê nuşteyê Mela Mehemed Elî, yanî “Mewlid”, “Yûsif û Zelîxa” û “Qesîdeyê Kerbela” menzûm ê, yanî bi nezm (şîîrkî) ameyê nuştiş. Labelê verî ke nê dest pêbikerê, rîpel 3. ra hetanî 12. Mehmet Uzun o Paliyîj derheqê cuyê Mela Mehemed Elî de, derheqê huner û eseranê ey de yew nuşteyo derg nuşto û tede malumatanê muhîman dano wendoxan. Nêyî ra dima, yew roportajo ke W. K. Merdimîn û N. Celalî roja şîyêsê menga desine ya serra 2003 (16. 10. 2003) de seydayê Mela Mehmed Elîyê Hunî reyde kerdo û verê cû kovara Vate humarê 18. de weşanîyayo rîpel 13. ra hetanî 33. dewam keno. Xora, heme nuşteyê ke no kitab de estê verê cû kovara Vate de zî weşanîyayê. Nameyê roportajî bi xo zî manîdar o. Yew îfadeyê Mela Mehmed Elî ra ameyo girewtiş ke, vano, “Ziwanê Ma Weş o, Feqet Malesef Aliman Hetanî Nika Îhmal Kerdo”. Seke şima temaşekerdoxê erjayeyî zî zanê, rast a ke ziwanê ma hetanî nika îhmal bîyo. Bêguman sebebê xo zaf ê, la rast a ke yew tira îhmalkariya alimanê ma yo. Zafê alimanê ma ziwananê bînan de heta ti vajî ehend mahir ê, la ziwanê xo de ney! Ma wayîrîye ro ziwanê xo nêkerdo. Labelê, Homa hes bikero, înşallah tîya ra pey ma heme ro ziwanê xo wayîrîye bikerin. Ma bi ziwanê xo biwanin, binusin, qisey bikerin... No roportaj de derheqê cu û fam û ferasetê nuştişê Mela Mehmed Elî de malumatê dewlemendî, fikrê muhîmî estê ke ewro ma tira derse bigêrin. Mesela, derheqê sitandardbîyayîşê zazakî de, yanî seba ke yew ziwano sitandard virazîyo, W. K. Merdimîn ey ra perseno vano: “Kirdkî de fekê muxtelîfî estê. To dî ca ra ca bedilîyenê. Mîyanê kirdkîya ma û ê Pali, Swêregi, Çêrmûg de ferq esto. Her kes sey kirdkîya dewa xo binuso yew sitandard nêno orte! To dî tirkî de vanê “Îstanbul Türkçesi”, yanî nuştiş de aye esas gênê û şinê. Nika ê ke Vate de xebitîyenê pêrune unîversîte qedênaya, her yew çend hebî ziwanan zano. Mintiqeyê înan cîya yê, fikrê înan cîya yê labelê ameyê têhet û vanê, “Ganî ma yew kirdkîya nuştekî ya sitandarde virazin.” O ke kird o, wexto ke nuşt, ganî tira fam bikero.” Fikrê Mela Mehed Elî zî no yo ke vano: “Û hetanî ke deyn zî nêbo, nêbena. Zazayê Paliyî zazayanê Çewlîgî ra gerek kelîman deyn bigîrê. Nara, hem zî fedakarîye bikerê, yanî qebul bikerê.” Dima ra hêna W. K. Merdimîn vano: “Her kes rikdar bo, yanî înad bikero û vajo “Îlla ê dewa mi!” nêbeno. No fikrê to zaf muhîm o. Her kes ganî nêvajo “Ez ke esta, ez a!” û gerek fedakarîye bikero”. Seyda cewabê xo de vano: “Hem deyn, hem zî fedakarîye. Yanî, qebul bikerê. Fedakarîye, qebulkedişî rê vanê. Mesela şîîrê mi de yew qafîye nêameye ci, mi ziwanê Çewlîgî ra, ziwanê Licê ra, ziwanê Swêregi ra girewta. Gerek ez fedakarîye bikerî, aye zî qebul bikerî. Ez vajî, na zî zazakî ya. Na zî yew şîve ya.” Belê seke şima zî vînenê, nê vatişan de ma rê şîretê muhîmî estê. Mewlid Seke mi verê cû zî va, Mela Mehmed Elî dewa Paliyî Hun ra yo. Bêguman ziwanê ey zî fekê Pali yo. Labelê tena qîmê xo bi ziwanê dewa xo nêardo. Senî ke Ehmedê Xanî zî wexto ke Mem û Zîne nuşta, ey zî heme şîveyanê kurmanckî ra îstîfade kerdo, Mela Mehmed Elî zî, herçiqas bi fekê Paliyî nuşto zî la bi o qayde fekanê bînan ê kurdkîya zazakî ra zî îstîfade kerdo. Mewlidê Mela Mehmed Elî panc qisman û 266 beytan ra yeno meydan. Ez wazena her qismî ra çend beytan binawna. 1.Qismo verên “Qicey Peyxemberî” ya. No qisim de newês (19) beytî estê. Wina dest pêkeno: “Bîsmîlahîrrehmanîrrehîm, Vernî de vac namey Homayî, Muhammed lac, pî û mayî Gerguş bişan ayî-ayî, wi yewekê pîy û mayî. Muhammed Peyxembêr ma yo, Muhammed lac Amîna wo, Gerguş bişan ayî-ayî, wi yewekê pî û mayî. Muhammed ik est yew şah û, Muhammed lac ‘Ebdullah û, Gerguş bişan ayî-ayî, wi yewekê pî û mayî.” 2.Qismê diyîne, “Mewlidê Peyxemberî” yanî bîyayîşê Peyxemberî yo û 70 beytî tede estê. Ez nê qismî ra zî çend beytan nawnena. Mela Mehmed Elî vano: “Namey Homay vaj hêverî, pey namey Homay ak berî. Xebêr Mewlid weş xeber î, biwan Mewlid Peyxemberî. Peyxembêr zaf aşiq resnaw’, yê qelbê aşiqan veşnaw’. Mewlid Peyxemberî beşnaw, biwan Mewlid Peyxemberî. …… Yew şîret ken ez qey tu rî, dewam bikir Quran xu rî Ti wazen cennet de hûrî, biwan Mewlid Peyxemberî. Peyxemberî r’ ame Quran, sukey Mekkî d’ iney bizan Cuzey Quran ra pey meman, biwan Mewlid Peyxemberî.” 3.Qismê hîrêyîne “Duayî” yê. 15 beytî no qism de estê. Vano: “Ya Reb we bî heqqî’r-Resûl, ya Reb Mewlid ma bik’ qebul! Ya Reb ti ma nikîr melul, ya Reb duan ma bik’ qebul! Ya Reb ti ma zelîl nêkî, ya Reb ti ma rezîl nêkî! Muhammêd ma r’ delîl bikî, ya Reb duan ma bik’ qebul! Qey xatirî namey Celîl, qey xatir Îbrahîm Xelîl Muhammêd ma r’ bikîr delîl, ya Reb duan ma bik’ qebul!” Ma zî vajin înşallah Homa duayanê ey zî û ê ma zî qebul bikero. 4.Qismê çarine de “Mîracê Peyxemberî” esto. No qisim de zî neway û hîrê (93) beytî estê. Mela Mehmed Elî vano: “Ti hêvêr namey Homay vaj, ti namey yi r’ benî muhtac Peyxembêr ard panc wext nimac, Peyxembêr ma vêca Mîrac. Ti pey zikir aker berî, ti pey şikir bid’ xeberî, Ti pey fikir şû dinyay verî, Peyxembêr ma vêca Mîrac.” 5.Qismê pancine zî derheqê “Wefatê Peyxemberî” de yo. Nê qisimê peyên ê Mewlidî de zî vano: “Namey Homay ben rehbêr ma, pey Homay abên xebêr ma Merg ha yenû vêr ber’ ma, dinya ra şi Peyxembêr ma. Merdim nezan ti vûn verg û, wi vûn “Rahar mergî derg û”. Çend weş bimanî peynî d’ merg û, dinya ra şi Peyxembêr ma. Dinya bena fanî-fanî, nêbena mal qey însanî Miren çiqas însan ganî, dinya ra şi Peyxembêr ma.” Peynî de zî vano, “Serra 1971ê mîladî de ameyo nuştiş” û bi no qayde qismê “Mewlidî” beno temam. Hîkayeta Yûsif û Zelîxa: Mewlidî ra pey zî nara hîkayeta “Yûsif û Zelîxa” esta. No qisim, Mehmet Uzunî alfabeya erebkî ra transkirîbeyê alfabeya latînî kerda. Tarîxê nuştişê na menzûme 1982 yo. Na menzûme de 152 beytî estê. Seke şima zî zanê, na hîkayeta “Yûsif û Zelîxa” mîyanê şaranê Rojhilatê Mîyanênî de, mîyanê zaf miletan de yew hîkayeya meşhûr a. Quran de “Sûreya Yûsifî” de yena qiseykerdiş. Mi gore Quran de meseleya tewr edebî, qiseya tewr weşe na hîkaye ya. Nara, seyda Mela Mehmed Elîyê Hunî, Homa ey ra razî bo, ey bi ziwanê ma nuşta. Ez wazena qismêk na hîkaye ra tîya de neqil bikera. Vano: “Bîsmîllah”, vac ak Quranî, akir sûrey Yûsif, banî, Heketey Yûsif biwanî, hey veyn Yûsifê Kenanî. Mi heketey Yûsif cawut, pey nezma zazakî nawut, Şima birarû rî şawut, hey veyn Yûsifê Kenanî. Ena heket mi ra beşnaw, destê mi ra bişim yew aw, Veyn Homay Quran id se vaw? Hey veyn Yûsifê Kenanî. Homay vaw, “Ehsenul-qesas”, rindey heketan bik hewes Beytî ma se w pûncas, di bes; hey veyn Yûsifê Kenanî. …… Yew ruec lacî bî asparî, va “Bawko ma şin cey warî Yûsif berşaw wa bik yarî”, hey veyn Yûsifê Kenanî. Yaqûbî va, “Cey warû dur î, tersen vergî z’ Yûsifî bwûrî!” Yîn va, “Meters, ma ûn tu rî”, hey veyn Yûsifê Kenanî. Yîn Yûsif eşt zerey yew bîr, ecêb bena, yeno kûm vîr! Yî şûn d’ amey, yî bermay pî r’, hey veyn Yûsifê Kenanî. …… Yîn yew deme ena vîyarney, cînyûn mîrû qalî çarney Zelîxa ser lomey varney, hey veyn Yûsifê Kenanî. Cînyû va, “Zelîxa barî, ya nizûn tepîş yarî, Senî zerr kewt xizmetkarî?” Hey veyn Yûsifê Kenanî. Cînî mîrû zaf bîb’ serdî, Zelîxa yî dawet kerdî Tikê fêkî ardî, yîn werdî, hey veyn Yûsifê Kenanî. Zelîxa say û may ardî, ney yîn dest a yew-yew kardî Yîn Yûsif dî, tekbîr ardî, hey veyn Yûsifê Kenanî. …… Emanet k’ yi va abî, girot sawit çiman babî Çimê babî uca d’ abî, hey veyn Yûsifê Kenanî, Birey bînî z’ amey resey, yew deme mênd barî weney Vêr xu tada hetî ucey, hey veyn Yûsifê Kenanî. Welat xu ra yîn xu wepîşt, heyna rahar Misir tepîşt Resey Misir Yaqûb ronişt, hey veyn Yûsifê Kenanî.” Axir peynî de zî vano: “Melay Hunî vûn, “Ya mubîn!” Vûn, “Teweffena muslîmîn, We el-hîqna bîs-salîhîn.” Hey veyn Yûsifê Kenanî. Weqayê Kerbelayî: Badê ke hîkayeya “Yûsif û Zelîxa” qedêna nara “Qesîdeyê Kerbela” estê. Nê qesîdey zî hîrê heb ê: 1.Weqayê Kerbelayî: Hesen, Huseyn (20 beytî ya). 2.Weqayê Kerbelayî: Hezretî Hesen (20 beytî ya). 3.Weqayê Kerbelayî: Hezretî Huseyn (30 beytî ya). Her beyta na menzûme şîyês (16) hece ya. Heme hîrê qismî zî 1970 de ameyê nuştiş. Seke yeno zaneyîş tarîxê îslamî de “Weqayê Kerbelayî” esta. Kerbela de mîyanê di koman de yew pêrodayîş virazîyayo û yew mesela tirajîke uca qewimîyaya. Na mesela ser o gelêk çî ameyê nuştiş, tabî Mela Mehmed Elî zî nuşto la bi ziwanê ma nuşto. Mela Mehmed Elî “Qesîdeyê Kerbela” qismo yewin de, yanî qismê “Weqay Kerbelayî: Hesen, Huseyn de wina vano: “Pey namey Homay biwan, Homay vaw “Îhdel-husneyeyn” Yew pey axû yew zî pey guyn, dinya ra şî Hesen, Huseyn. Hesen, Huseyn eyîl şêr î, eyelanî yî ra vêr î Wir dî tornê peyxembêr î, dinya ra şî Hesen, Huseyn. Sukey peyxembêr Medîna, wir dî tede amey dinya Wir dî qey dîn îr bî feda, dinya ra şî Hesen, Huseyn. …… Homay va, “Ya hebîb, mijdan; Hesen, Huseyn şehîd bizan Kîştox wir dîn îz bêwicdan!” Dinya ra şî Hesen, Huseyn. Hecî Xoca vûn sey melî, ya Reb ti yê bik yew welî Hesen, Huseyn; ewlad Elî, dinya ra şî Hesen, Huseyn.” Mela Mehmed Elî “Qesîdeyê Kerbela” qismo diyîn de, yanî qismê “Weqayê Kerbelayî: Hezretî Hesen” de zî wina dewam keno: “Vac, “Pey namey Homay wanen”, vac “Pey namey Homay ez wen” Mevac, “Dinya d’ ez nêmiren!” Dinya ra şi Hezretî Hesen Hezretî Hesen lac Elî, Hezretî Hesen pîl yew welî Wefat yî biwan sey melî, dinya ra şi Hezretî Hesen. …… Hesen ven da “Huseyn bira!” Va, “Ha merg bon nizdî mi ra!” Va “Hîn xatir wazen tu ra.” Dinya ra şi Hezretî Hesen. Hecî Xoca vûn sey melî, Hezretî Hesen lac Şêr Elî Ya Reb, efû bik qey vil telî, dinya ra şi Hezretî Hesen.” Mela Mehmed Elî “Qesîdeyê Kerbela” qismê hîrêyîne de, yanî qismê “Weqayê Kerbelayî: Hezretî Huseyn” de zî bi no qayde dewam keno: “Vatiş namey Homay bi deyn, tu namey Homay qic meveyn! Wefat Huseyn beşnaw, rind veyn; dinya ra şi Hezretî Huseyn. Huseyn lacî Elî Şêrî, Huseyn tornê peyxemberî Werre eya dinyay verî, dinya ra şi Hezretî Huseyn. …… Yew fesadey kewt Kerbela, şarê ucay zaf dî cela Yîn dî bela, yîn dî xela; dinya ra şi Hezretî Huseyn. Dinya d’ bêbextey çine bîn, wa ena dinya d’ bext bibîn Dinya bişîn Huseyn nêşîn, dinya ra şi Hezretî Huseyn. Hecî Xoca Mehmed Elî, Weqay Huseyn van sey melî, Pîl yew şehîd, pîl yew welî, dinya ra şi Hezretî Huseyn”. Nê qesîdeyan ra dima zî, rîpel 84. ra hetanî 119. kopîyê destnuşteyê orîjînalî ke Mela Mehmed Elîyê Hunî bi alfabeya erebkî nuştê, estê. Verî ke ez nuşteyê xo biqedêna, seba zehmetdîyayîşê embazanê erjayan ke amadekerdiş û çapkerdişê nê kitabî de keda înan esta û no kitab kerdo xizmetê ziwan û şarê ma, ez hemîne rê sipas kena. 
Şîrove Bike
Yewna rê bişawe 
Prînter Bike
Acor
