"Mi zî zanayne!"

Mi yew roportaj de wendbi. Fîzîkşinasêk xelata Nobelî girewtbî, rojnamevanî ci ra persabi vatbi “Bingeyê enê serkewtişê to de çi esto?” Fîzîkşinasî vatbi “Çiyêko zaf basît; wexto ke mi mektebo verîn wendêne, dadîya her kesî şan de tutanê xwu ra vatêne ‘malimî ewro to ra çi persa?’ La dadîya mi vatêne ‘To ewro malimî ra çi persa?’ Bingeyê serkewtişê mi de ena persa dadîya mi esta.”

Merdim tiya ra fam keno ke perskerdiş zaf muhîm o. Eke merdim nêperso senî mûseno?

Verînanê ma vato “Pers bi pers, merdim şino Qers.” Kurmancê ma zî bi eynî qeyde vanê “Bi pirsê meriv diçe Xursê.”

Feqet perskerdiş de zî gereka yew usûl bibo, bineyke exlaq bibo!

Ma ferz bikin Diyarbekir de, Berê Koyî de, tam goşe de dikanê şima esto. Hema vajêne her roja Homayî çend kesî şima ra adres persenê û şima zî bi exlaqê ardimkarîye, bi nîyeto xalis û pak, seba ke karê însanan werê biyero, qey rizaya Homayî, cayê ke şima zanê înan rê tarîf kenê. Zafê înan teşekur zî nêkenê, adres mûsenê û danê piro şinê. La şima rê ferq nêkeno, eke merdimêk çiyêk biperso, eke şima zî bizanê, şima tim bi eynî nîyet cewab danê. Çimkî şima Homayî rê şukir kenê ke eno aqil û fam û feraset dayo şima, şima zî wina yew goşe de dikan akerdo. Coka şima wazenê eno kerem û îhsanê Homayî semedê hewle serf bikerê. Şima zanê, aqil û fam û feraseto ke Homayî şima rê îhsan kerdo, eke şima semedê xirabî û şeytanî, semedê kibir û fexr û qurnazî xerc bikerê Homa şima ra rojêk hesabê ci perseno!

Feqet çend kesî estê, zaf rey şima ra çî persenê, şima zî tim cewab danê. La badê ke mûsayî, fetelîyenê vanê “Xwura mi zî eynî o qeyde zanayne.” Û danê piro şinê.

Sey nimûneyî, ma vajin, înan ra yew perseno vano “Nêweşxaneyê Selahedîn Eyubî ho ça?” Şima zî fek kar û îşê xwu ra veradanê, bi zarêko weş, bi lîsanêko fesîh, bi nîyetê ardimî ci rê tarîf kenê vanê “Birayê mi, zereyê bedenî ra vejîye teber, milê raştî ser di sey metreyî şo, dima çatê rayirî de destê çepî ser bifetilîye, ancî di sey metreyî raşt şo, nêweşxane tam ho uca, hetê destê raştî de.”

Labelê mêrik badê ke mûseno, ewnîyeno zereyê çimanê şima ra û vano “Xwura mi zî eynî o qeyde zanayne.” Û wina bêperwa dano piro şino. Şima xwu rê cayê xwu de cemidîyenê, fekê şima akerde maneno.

Eno çî tim tekrar keno. Ma vajin serre de çend rey eynî merdim yeno û hergû rey persê çiyêk keno. Mesela, vano “Merdim senî dikan akeno?” Şima zî tim bi eynî nîyeto pak û xalis, bi amancê ke îşê merdimî hel bibo, şima fek karê xwu ra veradanê û yew dikan senî abeno sere ra hetanî peynî tecrubeyê xwu mêrikî rê neqil kenê; ma vajin, ruxset kamca ra û senî gêrîyeno, merdim zereyê dikanî senî tenzîm keno, kamca ra eşya gêno, senî roşeno… her çî bi teferuat ci rê îzeh kenê, ci rê nusnenê. Seba ke şima yew malumato nîmcet yan xelet nêdê, şima çend cayan rê telefon akenê, şima talîmatnameyê esnaftî tedkîk kenê, şima ewnîyenê madeyanê destûrê girewtişê ruxsetî ra…

Yanî şima heme malumatê akerdişê dikanêk mêrikî rê kenê nano pewte û verê ci de nanê ro. Şima heme çî bidetay mêrikî rê yew kaxid de nusnenê. Kaxid gênê danê destê ci. Mêrik heme çî goşdarî keno, kaxid waneno. La dima fetelîyeno şima ra vano “Xwura mi zî eynî bi eno qeyde zanayne.”

Hela hela! Eno senî îş o?

Mêrik xwura eynî bi eno qeyde zano la ancî zî yeno şima ra perseno!

Şima xwu rê cayê xwu de şeqizîyenê. Seke şima ameyê xapênayiş, şima o qeyde xwu ehmeq vînenê, şima xwu her vînenê...

Seba ke eno hawayê mêrikî tim tekrar keno, coka şima meraq kenê vanê “Bira, madem ke ti zanê, çira persenê?” Mêrik vano “Seba ke ez hulhulikê mesela vejî.”

Labelê şima hê baş vînenî, hawayê perskerdişê ci ra, goşdarîkerdiş û qiseykerdişê ci ra, refleksê ke nîşan dano ra zaf baş aseno ke mêrik nêzano, coka yeno perseno. Feqet çiyo ecêb, mêrik badê ke şima ci rê tarîf kenê û mesela fam keno, hema vano “Xwura mi zî eynî bi eno qeyde zanayne.”

Eke bizanayne, nêpersayne. Eke bizanayne hende bi dîqet goşdarî nêkerdêne. Zaf eşkera yo ke mêrik zûrî keno!

Gelê wendoxan!

Eke şima dîqet kerdo, mi cor de vato “ma ferz bikin” yanî çiyo ke mi behs kerd ferzê mîsal bi. Labelê ez nika birra zî şima ra persena. Gelo eno qeyde yew çî bêro şima sere de, şima se kenê? Ez meraq kena.

Çimkî heqîqeten eno qeyde çî zaf yenê mi sere de. Waro ke ez tim tede şixulîyena û heta dereceyêk tayê çiyan zana, enê warî de mi ra çî persenê. Ez zî tim bi cidîyet û samîmîyet, bi nîyeto xalis û pank cewab dana. Reye esta seba ke ez cewab bidî, eynî seke merdim yew meqala binusno, rojêk-di rojî kitaban dima geyrena, kitabxaneyan de cigêrayiş kena, yew cewabo tekuz amade kena, nusnena û bi nezaket pêşkêş kena. La ti ewnîyenê mêrikî cewab da va “Xwura mi zî eynî bi eno qeyde zanayne.” Heta yew merdim esto, çend rey tekrar keno vano “Mi zî eynî wina zanayne. Mi zî zanayne.”

Labelê ez ha zana ke elemeşkera zûrî keno, bin ra nêzanayne. Eger bizanayne nêpersayne. Hende bi dîqet goşdarîya cewabî nêkerdêne. Feqet rî bi rîyê mi vano “Mi zanayne.”

Wexto ke vano "mi zanayne" eynî seke hewteyêk bi mi velgê çend darevelgan koyan ra bido kiriştiş, peynî de zî mi ra vajo “ez zî eşkayne hende velg derze bikerî biyarî” û hende zehmet û ezîyetê mi bêqîymet bikero. Nîyetê min o pank, ardimkarîya mi, însantîya mi suîstîmal bikero, bi mi îşê xwu bido qedênayiş û dima paskul bido mi ro!

Çira wina kenê? Kibir û qurnazî ra. Kibir kenê; çimkî nêwazenê nîşan bidê ke tayê çiyan nêzanê. Qurnazî kenê; wazenê belaş bibê wayirê malumatî.

Ebû Muslim yew hedîsê şerîf ra rîwayet keno vano “Kîbir bi heqî razînêbiyayiş û însanî qij dîyayiş o.” Deylemî el-Hemedanî zî vano “Kîbir afatê her rindekîye yo.”

Qurnazî zî bêexlaqî ya, la esas yew dereceyê ehmeqîye ya.

Ê bi xwu ferq de nîyê la riyê kîbir û qurnazîye ra benê zûrker, benê bêhurmet, benê bêqîymet...

Ez nêzana vajî se?

Qey merdim bineyke durist bo û sey însanan vajo “keyê to awan bo, to hişê mi kerd zelal” do qiyamet wurzo!

Eger îlim oqyanûs bo, wulay însano tewr elleme bîle ancax çend çilkî ci ra bizano. Mimkun nîyo merdim her çî eynî bi o qeyde bizano!

Kurmancê ma vanê “Em çiqas bimînin em ê ewqas ecêban bibînin!” Ez meraq kena gelo hema kamcîn tewirê xirabîye mendê ke ez do bivînî.